ارزیابی وضعیت مدیریت و برنامه ریزی کاربری اراضی اطراف فرودگاه ها(مطالعه موردی- فرودگاه مهرآباد)

علوم و تکنولوژی محیط زیست، دورهبیست و یکم، شماره یک، فروردین 98

ارزیابی وضعیت مدیریت و برنامه ریزی کاربری اراضی اطراف فرودگاه ها

(مطالعه موردی- فرودگاه مهرآباد)

اکرم الملوک لاهیجانیان [1]  ^*

lahijanian@hotmail.com

مهشید محمدی شلمانی [2]

چکیده

زمینه و هدف:­فرودگاه ها زیربنایی­ترین بخش از سیستم حمل­ونقل هوایی، محسوب می­شوند و حضور نسل جدید هواپیماهای مدرن، رشد سریع حجم ترافیک و تقاضای سفرهای هوایی و تصویب قوانین و مقررات منسجم و دقیق برای مراحل مختلف عملیات پروازی، سبب گردیده که فرودگاه به­عنوان یک سیستم پیچیده و پویا محسوب شود.   هدف  از انجام این تحقیق مدیریت و برنامه­ریزی کاربری اراضی با رویکرد زیست محیطی در فرودگاه مهرآباد است، فرضیه­های این تحقیق عبارتند از:  فرضیه اول اراضی اطراف فرودگاه با امنیت پرواز رابطه دارد ، فرضیه دوم نحوه استفاده از اراضی اطراف فرودگاه با حفظ محیط زیست رابطه دارد، و فرضیه سوم مدیریت و برنامه­ریزی اراضی بر آرامش و امنیت ساکنان حریم فرودگاه اثر گذار است.

روش بررسی: کار  از طریق شناخت و بررسی محدوده مورد مطالعه، با استفاده از نرم افزار Arc GIS 9.3 جهت تولید نقشه های موقعیت جغرافیایی منطقه، کاربری های اراضی اطراف، شبکه راه­های ارتباطی انجام گردید. سپس با تنطیم  و توزیع پرسشنامه­، عوامل مؤثر بر مدیریت کاربری اراضی مورد سنجش قرار گرفته و با استفاده از روش مدیریت راهبردی نقاط قوت و ضعف شناسایی گردید . پرسشنامه­ها از طریق آنالیز همبستگی با استفاده از  نرم­افزار SPPS19 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

یافته ها: یافته های به دست آمده در ارتباط با فرضیه اول حاکی از این است که میان پارامترهای " اراضی اطراف فرودگاه" و "امنیت پرواز" رابطه معنا دار و مستقیمی وجود دارد. در فرضیه دوم نیز بین عوامل "نحوه استفاده از اراضی اطراف فرودگاه " و "حفظ محیط زیست" رابطه معنا دار و معکوس است. فرضیه سوم بین متغیرهای"مدیریت و برنامه ریزی اراضی" و "آرامش و امنیت ساکنان حریم فرودگاه"  نیزرابطه معنا دار و مستقیم است.

بحث و نتیجه گیری: نتایج تحلیل ها نشان می دهد که از بین پاسخ دهندگان به سؤالات؛ اکثریت (5/90 درصد) از خلبانان  معتقدند که ارتباط زیادی بین اراضی اطراف فرودگاه با امنیت پرواز وجود دارد. تنها 8/4 درصد معتقد بودند که این ارتباط کم است. در مقابل 8/4 درصد باقی مانده نیز این ارتباط را بسیار زیاد بیان کرده اند.

واژه های کلیدی : کاربری اراضی، امنیت پرواز، محیط زیست، امنیت ساکنان حریم، فرودگاه

Assessment of Environmental Management and Land Use Planning in the Airport Surrounding Areas

 (Case Study: Mehrabad Airport)

Akramalmolok Lahijanian [3]^*

lahijanian@hotmail.com

Mahshid Mohammadi [4]

Abstract

Background and Objective: Airports are the most basic parts of air transport system, and presence of new generation of modern aircrafts, rapid growth of traffic volume and demand for air travel, and adoption of coherent and precise rules and regulations for various stages of flight operations have made the airport a complex and dynamic system. The aim of this study is to perform management and land use planning using an environmental approach at Mehrabad Airport. The first hypothesis is that the airport surrounding areas are related to flight safety. The second hypothesis is that the use of the airport surronding areas is related to environmental protection, and the third hypothesis is that land management and planning affect the comfort and security of the people residing in the airport surrounding area.

Method: The study was carried out through investigation of the study area using Arc GIS 9.3 software to produce geographic position maps of the area, land use areas, and communication networks. Then, by adjusting and distributing the questionnaire, the effective factors on land use management were assessed and the strengths and weaknesses of the strategic management method were identified. The questionnaires were analyzed by correlation analysis using the SPPS19 software.

Findings: The findings of the first hypothesis suggest that there is a meaningful and direct relationship between the parameters of "the airport surrounding area" and "flight security". In the second hypothesis, there is a meaningful and inverse relationship between the factors "how to use the airport surrounding area" and "environmental protection". The third hypothesis indicated the meaningful and direct relationship between the variables of "land management and planning" and "comfort and security of the people residing in the airport surrounding area".

Discussion and Conclusion: Results of the analysis show that among the respondents, most of the pilots (90.5%) believe that there is a strong relationship between the the airport surrounding areas and the flight safety. Only 4.8% believed that this relationship was insignificant. In contrast, 4.8% of the remaining respondants also reported this connection to be very much.

Key words: Management, Land use, Flight safety, Environment, Security of residents at the airpoart surrounding area, airport.

مقدمه

فرودگاه ها زیربنایی­ترین بخش از سیستم حمل­ونقل هوایی، محسوب می­شوند و حضور نسل جدید هواپیماهای مدرن، رشد سریع حجم ترافیک و تقاضای سفرهای هوایی و تصویب قوانین و مقررات منسجم و دقیق برای مراحل مختلف عملیات پروازی، سبب گردیده که فرودگاه به­عنوان یک سیستم پیچیده و پویا محسوب شود. بررسی و کنترل مسایل مرتبط با فرودگاه و محیط اطراف آن از دیرباز مورد توجه دست­اندرکاران بهره­برداری و توسعه فرودگاه ها بوده است. از سوی دیگر محیط زیست سیستمی به­صورت خودکفا و پایدار، با استقلال عمل و در حال تکامل است و هر عاملی که این خودکفایی را مختل نماید بحران ساز محیط زیست است. از این رو تقابل کاربری­های اراضی اطراف فرودگاه و اهمیت محیط زیست، متولیان هر جامعه را بر آن داشته تا قوانین و آیین­نامه هایی را  برای کنترل زمین مورد استفاده در نزدیکی فرودگاه ها لحاظ نمایند(1). مخابرات و ناوبری هواپیماها سبب گردیده که مسایل مرتبط با حوزه های داخلی فرودگاه­ و محیط­های پیرامونی آن ها به­صورت جدی مطرح شده و برای تداوم فعالیت ها در فرودگاه و محافظت لازم از­محیط پیرامون آن و نظارت بر استقرار کاربری­های سازگار، ضوابط و مقرراتی از سوی قانون­گذار و سازمان­های ذیربط تعیین و اجرا گردد. این مقررات از یک طرف باید کلیه کاربری­های فعالیت های شهری، کشاورزی، صنعتی، خدماتی و غیره در پیرامون فرودگاه را به میزان مجاز محدود کرده و متقابلاً فرودگاه ها را با سرزمین اطراف خود همساز و سازگار نماید (2).

قوانین کاربری زمین­های اطراف فرودگاه برای افزایش مصونیت­های زیست محیطی که به­خصوص برای کاربران مسکونی بسیار ضروری به­نظر می­رسد، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. عوامل تکنیکی که اساس تمام روش­ها را به منظور ارزیابی کلی مشکل قرارگیری در معرض صدا تشکیل می دهد تنها عواملی نیستند که برای هدف کنترل زمین مورد استفاده در نزدیکی فرودگاه ها در نظر گرفته می شوند. بلکه روش­های بسیاری برای گسترش مقررات و ایجاد تغییرات یا تعدیل زمین­های مورد مصرف موجود به منظور دستیابی به مطابقت و سازگاری بین فرودگاه و محیط اطرافش وجود دارد(3). بعضی از این عوامل احتمالاً کنترل و نظارت است. تجربه نشان داده است که کوشش­هایی به­منظور کنترل زمین مورد استفاده از طریق ایجاد محل سکونت و درآمدهای سالیانه زمین، به عمل آمده بسیار هنگفت و پر هزینه است به طوری که نمی توان این امر را بعنوان راه حل کلی مشکل صدای هواپیما در نظر گرفت. روش عملی دیگری نیز مانند طراحی صحیح زمین مورد استفاده و حوزه­بندی وجود دارد. در هر صورت طراحی به قابلیت تاثیرپذیری در مقابل تغییرات موجود اطراف فرودگاه های مناطق توسعه یافته محدود است. امکانات بهتری به­منظور کنترل موثر در زمین مورد استفاده از طریق حوزه بندی وجود دارد که کاربرد اینها در فرودگاه های جدید و فرودگاه های موجود، عملی است، حتی فرودگاه هایی که در مناطق توسعه نیافته وجود دارند(4).

برای تعیین کاربری اراضی حوزه زمینی در پیرامون فرودگاه دو عامل عمده طراحی و مدیریت مورد توجه قرار گرفته است. در مورد طراحی یک فرودگاه از دیرباز و از ابتدای تاریخچه هوانوردی نیاز به برخی کنترل­های عمومی در زمین­های مجاور تشخیص داده می­شد و به همین منظور فعالیت های اولیه، بیشتر در ارتباط با کنترل ارتفاع در امر بی­خطری پرواز به هنگام نشست و برخاست هواپیماها معطوف می­گردید. امروزه عوامل بسیاری از جمله آلودگی هوا و سروصدای هواپیماها در طراحی کاربری­های اراضی مجاور فرودگاه ها مؤثر می­باشند. همچنین قابل ذکر است که عوامل فنی به تنهایی اساس کلیه روش­های ارزیابی را جهت کنترل کاربری اراضی در مجاورت فرودگاه ها تشکیل نمی­دهند بلکه عامل مدیریتی نیز به هنگام تصمیم­گیری در مورد کاربری­های سازگار مؤثراست(5).

مواد و روش

 ویژگی­های محدوده مورد مطالعه

فرودگاه بین المللی مهرآباد تهران در5/1­کیلومتری جنوب غربی میدان آزادی و در جنوب جاده مخصوص کرج واقع قرار گرفته است. این فرودگاه در طول جغرافیایی 51 درجه و 18 دقیقه و 50 ثانیه شرقی و عرض جغرافیایی 35 درجه و 41 دقیقه و 25 ثانیه شمال واقع شده و ارتفاع این منطقه از سطح دریا 1190.8 متر است. مختصات نقطه مرجع فرودگاه[5] عبارت است از 0511853E ، 354120N. در شکل 1 موقعیت محدوده مورد مطالعه نشان داده شده است. مساحت اراضی آن در قسمت جنوبی میدان آزادی- کرج حدود 1346 هکتار می­باشد. به­لحاظ شهری فرودگاه مهرآباد در منطقه 9 شهرداری تهران قرار دارد و در مناطق 2 و 5 و 10 و 17 و 18 در مجاورت آن قرار دارند. فرودگاه مزبور در محدوده ای از شهر تهران واقع شده که مناطق همجوار فرودگاه به تدریج دارای تراکم زیاد جمعیتی شده است و این مساله از یک طرف باعث ایجاد آلودگی های صوتی و زیست محیطی برای ساکنین شده و از طرف دیگر مشکلات عدیده ای نظیر محدودیت در نشست و برخاست پرواز هواپیماها را بوجود آورده است(6).

دسترسی عمومی شماره یک که بلوار فرودگاه نام دارد راه اصلی ورودی فرودگاه می باشد که یک بلوار 4 خطه بوده (2 خط در هر طرف) و ورود و خروج فرودگاه از مسیر مزبور انجام میگیرد. راه دسترسی شماره دو (خیابان معراج) یک بلوار عریض 4 خطه می باشد که عمدتاً برای ورود و خروج از فرودگاه استــفاده
می­شود. راه دسترسی عمومی شماره سه که در قسمتی از مسیر به موازات مسیر عمومی شماره 2 قرار دارد عمدتاً جهت ارتباط با پارکینگ طویل المدت فرودگاه و همین طور دسترسی خانه­های سازمانی گمرک و ادارات عملیاتی و اداره کل ارتباطات و الکترونیک و همچنین خروج از فرودگاه توسط مراجعه کنندگان ترمینال های 3، 4 و 5 مورد استفاده قرار می گیرد. در شکل 3 عکس هوایی محدوده ارایه شده است. راه دسترسی شماره چهار نیز جهت دسترسی به پارکینگ طویل المدت، ارتباط ترمینال­های 3 و 4، اداره کل امور فنی، ساختمان استاندارد پرواز، پست برق فرودگاه با محیط خارج فرودگاه عمدتاً مورد استفاده قرار می گیرد. راه دسترسی عمومی شماره پنج نیز که جهت دسترسی با ساختمان های استاندارد پرواز، مرکز کنترل پرواز راه های هوایی، کلانتری انبار شرکت ها و خانه های سازمانی  گمرک همچنین دسترسی به ترمینال 3 و 4 استفاده می شود. راه های دسترسی عمومی شماره شش جهت مراجعه به ساختمان های اداری ایران ایر و سایر ساختمان های مجاور در ضلع شمالی فرودگاه مورد استفاده قرار می گیرند. عکس هوایی محدوده در شکل 2 و نقشه راه­های ارتباطی محوطه فرودگاه در شکل 3 نشان داده شده است(7).

شکل 1- موقعیت محدوده مورد مطالعه از نظر تقسیمات جغرافیایی

Figure 1. Location of the study area in terms of geographical divisions.

شکل 2- عکس هوایی محدوده مورد مطالعه

Figure 2. Aerial view of the studied area

شکل 3- نقشه راه­های دسترسی محدوده مورد مطالعه

Figure 3. Access map of the study area