بررسی تغییرات کیفیت هوای شهر تبریز از نظر غلظت آلاینده PM10 با تأکید بر شاخص AQI و ارتباط آن با روند کاهش سطح آب دریاچه ارومیه در سال های 90-1387

علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره هجدهم، ویژه نامه شماره2، پاییز 1395

بررسی تغییرات کیفیت هوای شهر تبریز از نظر غلظت آلاینده PM₁₀ با تأکید بر شاخص AQI و ارتباط آن با روند کاهش سطح آب دریاچه ارومیه

 در سال­های 90-1387

عبداله درگاهی[1]

رضا دهقان زاده[2]

 وحیده فهیمی نیا[3]

 یحیی جباری³

 فرناز عزیزی^*[4]

farnazazizi2014@gmail.com

چکیده

زمینه و هدف: ذرات از آلاینده های اصلی از دیدگاه مخاطرات بهداشت عمومی، سلامتی و همچنین زیست محیطی می باشد. هدف از انجام این پژوهش، بررسی روند ماهانه، فصلی، سالانه PM10 و تعیینمیزان تغییرات کیفیت هوای شهر تبریز با تکیه بر شاخص AQI و ارتباط آن با خشکی دریاچه ارومیه در سال­های90-1387، به­منظور تدوین برنامه­ای دانش­ بنیان در جهت مدیریت کنترل ریزگرد می­باشد.

روش بررسی: این مطالعه از نوع توصیفی- تحلیلی است. داده­های مربوط به غلظت PM10 از سازمان محیط زیست شهر تبریز و داده­های مربوط به تغییرات سطح دریاچه ارومیه از سازمان هواشناسی استان آذربایجان غربی جمع­آوری شد. سپس داده­ها براساس سال، فصل، ماه و شاخص کیفیت هوا بررسی و رابطه تغییرات سطح دریاچه ارومیه با غلظت آلاینده توسط نرم افزار ver.21 SPSS تحلیل شد.

یافته­ها: تغییرات غلظت PM10 در این چهار سال اختلاف معناداری داشته ولی روند ثابتی نداشته است، به­طوری که در سال 87 غلظت آن 70±13/86 و در سال­های 88، 89 و90 به­ترتیب به 73± 69/92، 42± 40/87 و87/60± 63/83 میکروگرم بر مترمکعب بوده است. فصول بهار و زمستان و ماه های اردیبهشت و اسفند به ترتیب با 57/95، 81/88، 01/98، 18/103میکروگرم بر مترمکعب بالاترین میزان ذرات را داشته­اند. 

 نتیجه­گیری: در طی سال­های 1390-1387، در بین ماه های سال، اسفند و در بین فصول، بهار و زمستان بدترین کیفیت هوا را از نظر آلاینده  PM₁₀داشتند که به دلیل شرایط جوی در زمان های یاد شده از یک سو و شرایط ویژه دریاچه ارومیه  از نظر خشکی و ورزش بادهای غالب از طرف دریاچه به شهر تبریز از سوی دیگر می­باشد. لذا چندین عامل در افزایش میزان ریزگردها، به‌خصوص ذرات خطرناک نمک تاثیر دارند که نیاز به مدیریت یکپارچه در جهت کاهش این آلاینده وجود دارد.

واژه­های کلیدی: کیفیت هوا، PM₁₀، شهر تبریز، شاخص AQI، دریاچه ارومیه.

Studying Air Quality Changes in Tabriz in Terms of PM₁₀ Pollutant Density Using AQI Index and its Relation with Drop of Water Level in Uremia Lake during 2008-2011

Abdollah Dargahi ^[5]

Reza Dehghanzadeh ^[6]

Vahideh Fahiminia 3

Yahya Jabbari [7]

Farnaz Azizi [8]*

farnazazizi2014@gmail.com

Abstract

Background and Objective: Particles are main pollutants from view point of general health and environmental issue. The aim of this research was to review the monthly, seasonal and annual trend of PM10 and to determine air quality using AQI and its relation with drop of water level in Uremia Lake during 2008-2011 in order to present a knowledge base plan to manage particles.

Method: This study is a cross-sectional typr. The data on PM10 were collected from Departement of Environment in Tabriz and Meteorological Organization of West Azerbaijan Provence. Then, the obtained data were analyzed considering air quality index using SPSS ver.21 software.

Results: During the four years (2008-2011), changes in concentration of PM10 were meaningful (P=0.001). The concentrations in 2008, 2009, 2010, and 2011 were 86.13±70, 83.63±60.87, 87.40±42, and 92.69±73 microgram per cubic meter, respectively. Spring, winter, May and March had the highest amount of partcles as 103.18, 98.01, 88.81, 95.57 microgram per cubic meter, respectively.

Conclusion: Among the studied months, March and among the studied seasons, spring and winter possessed the worst air quality in terms of PM10. The reasons are intensity of particles entrance and environmental conditions during that period in one hand, and the worsen condition of Uremia Lake on the other hand. Therefore, several factors increase the amount of hazardous particles and salt particles effect. It can be condluded that there is a need for an integrated management to reduce these emissions.

Keywords: weather quality, PM10, Tabriz, AQI Index, Uremia Lake.

مقدمه

بررسی آلودگی هوا در نواحی شهری، به خصوص کلان شهرها امری ضروری می­باشد. تحقیقات علمی انجام گرفته طی دو دهه ی اخیر؛ نشان داده است که ذرات از آلاینده های اصلی از دیدگاه مخاطرات بهداشت عمومی، سلامتی و همچنین زیست محیطی می باشد(1). به­طوری که به ازای افزایش 10 میکروگرم در مترمکعب در غلظت ذرات کوچک تر یا مساوی 10 میکرون (PM10)، کل مرگ و میر 1% افزایش می­یابد(2). افزایش قابل توجه هفده درصدی بیمارهای تنفسی، به خصوص بیماری آسم به دلیل فلزات سنگین جذب شده توسط ذرات از جمله سرب(3)، جیوه و آرسنیک(4)، تغییر ژن­های سلول­های پوستی(5) افزایش بیماری­های گوارشی از طریق آلودگی آب­های آشامیدنی، از جمله مخاطرات بهداشتی ناشی از ذرات موجود در هوا است(6). از اثرات زیست­محیطی ذرات در هوا می­توان به تغییرات اقلیم در مقیاس جهانی و محلی، تغییر در چرخه بیولوژیکی- زمین شناسی و شیمیایی و محیط زیست انسان، تاثیر بر تشکیل ابر، خصوصیات ابر و میزان نزولات جوی،کاهش اسیدتیه نزولات جوی(7)، پدیده شکوفایی جلبک و کاهش میزان فتولیز و نور خورشید که باعث کاهش محصولات کشاورزی به اندازه 30-5% می گردد، اشاره کرد (8-10).

روند رو به افزایش میزان گرد و غبار در سال­های 2010-2003 و نزولی بودن میزان بارش در طی این سال­ها، گرد و غبار بیش‌تری را وارد کشور کرده است. به­طوریکه مسئله گردو غبار به صورت یک معضل مهم مطرح است. در همین راستا بررسی روند تغییرات شاخص آلودگی هوا در کلان شهر تهران طی سال­های 91-81 که توسط دوستی و همکاران انجام یافت، نشان داد که مقادیرPM2.5  روند افزایشی داشته است(11).

 غلظت PM₁₀ در اتمسفر شهرها می تواند متاثر از انتقال منطقه ای و وسعت زیاد انتشار طبیعی یا مصنوعی باشد. با توجه به این که شهر تبریز به عنوان مرکز استان آذربایجان شرقی در حال حاضر یکی از مراکز صنعتی ایران محسوب می­گردد و مراکز صنعتی مهمی نظیر نیروگاه حرارتی، مجتمع پتروشیمی، پالایشگاه، ماشین­سازی و تراکتورسازی و غیره را در خود جای داده است، درنتیجه یکی از پرجمعیت­ترین و آلوده­ترین شهرهای ایران به­شمار می­رود. منشا گرد و غبار شهر تبریز علاوه بر بادهای عراق و شمال عربستان(12)، نمک­زارهای دریاچه ارومیه نیز می­باشد. روند صعودی خشک شدن دریاچه ارومیه طی سه دهه اخیر، سبب انتشار ذرات نمک از شوره­زارهای ایجاد شده به محیط پیرامون می­گردد و میزان این انتشار متاثر از تغییرات شدت بادها در فصول مختلف می­باشد(13). منابع متعدد گرد وغبار همچنین تغییرات میزان آن در فصول مختلف نیازمند برنامه­ای دانش­بنیان در جهت مدیریت کنترل ریزگرد می­باشد، در همین راستا این مطالعه با هدف بررسی روند ماهانه، فصلی، سالانه PM10 و تعیینمیزان تغییرات کیفیت هوای شهر تبریز با تکیه بر شاخص AQI و ارتباط آن با خشکی دریاچه ارومیه در سال­های 90-1387انجام گرفته است.

روش بررسی

این مطالعه از نوع توصیفی- تحلیلی می­باشد. داده­های مربوط به  PM10 در طی 4 سال، از پنج ایستگاه فعال اندازه گیری آلاینده های هوا از سازمان محیط زیست شهر تبریز و داده­های مربوط به تغییرات سطح دریاچه ارومیه از سازمان هواشناسی استان آذربایجان غربی جمع­آوری شد. سپس داده ها براساس سال، فصل و ماه تفکیک شد. رابطه تغییرات سطح تراز دریاچه ارومیه با غلظت آلاینده توسط نرم افزار ver.21 SPSS تحلیل ومورد بررسی قرار گرفت. جهت تعیین کیفیت هوا از نظر میزان PM₁₀ مطابق استاندارد سازمان حفاظت محیط زیست کشور، از μg/m³54-0 (خوب)، μg/m³154-55 (متوسط)، μg/m³254-155(ناسالم برای گروه­های حساس)، μg/m³354-255 (ناسالم)، μg/m³424-355 (خیلی ناسالم) و μg/m³504-425 به عنوان خطرناک در نظر گرفته شد. بر این اساس محدوده μg/m³150-0 به عنوان محدوده استاندارد و بالاتر از μg/m³150 به عنوان محدوده خارج از استاندارد در نظر گرفته شد.

   برای انجام این تحقیق که به صورت توصیفی- تحلیلی انجام شد، در طی 4 سال مطالعه(سال های 90- 1387) در فصول مختلف سال، جمعاً 7248 نمونه از پنج ایستگاه اندازه گیری آلاینده های هوا وابسته به سازمان محیط زیست  واقع در شهر تبریز  و داده­های مربوط به تغییرات سطح دریاچه ارومیه از سازمان هواشناسی استان آذربایجان غربی جمع آوری گردید.

یافته­ها

نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که تغییرات غلظت PM10 در این چهار سال اختلاف معناداری داشته (001/0P< ) ولی روند ثابتی نداشته است، به­طوری که در طی چهار سال، سال 88 با غلظت 73± 69/92 بیش ترین و سال 90 با غلظت20/60± 63/83 میکروگرم در مترمکعب، کم ترین غلظت PM₁₀  را داشتند. غلظت سال­های 87 و 89 نیز به ترتیب 70±13/86 و 42± 40/87 میکروگرم در مترمکعب بوده است(جدول1). بیش ترین میانگین غلظت  PM₁₀در طی چهار سال یاد شده براساس فصل به ترتیب فصل بهار با غلظت 57/95 میکروگرم در مترمکعب بیش ترین و فصل­های زمستان، تابستان و پاییز نیز دارای غلظت­های81/88، 82/82، 31/81 میکروگرم در مترمکعب می­باشند(نمودار 2). در بررسی آلودگی غلظت PM₁₀ براساس ماه­، ماه اسفند با میانگین غلظت 18/102 میکروگرم در مترمکعب بیش ترین غلظت را در چهار سال داشته است. ماه اردیبشت، آذر و تیر به ترتیب با غلظت­های   01/ 98 ، 87/95 ، 6/90 میکروگرم در مترمکعب جزء آلوده­ترین ماه های سال بوده است(نمودار 3). همچنین تغییرات کیفیت هوا از نظر میانگین آلاینده PM₁₀ بر حسب ماه و فصل اختلاف معنی­داری را نشان داد (001/0P< ).

همچنین روزهای خارج از استاندارد(μg/m³150<) در سال­ 88، با 5/20 درصد بیش ترین و در سال 90 با 7/7 %، کم ترین تعداد روزهای خارج از استاندارد را به خود اختصاص داده است (جدول2).

AQI شاخصی جهت گزارش روزانه کیفیت هوا می باشد. این شاخص مردم را از کیفیت هوا (پاک بودن یا آلوده بودن آن) آگاه می­سازد و اثرات سلامتی مرتبط با آن را ارایه می­کند. این شاخص برای پنج آلاینده اصلی هوا ( ذرات معلق، دی­اکسد نیتروژن، ازن سطح زمین، منوکسیدکربن و دی­اکسید گوگرد) محاسبه می­شود.

نحوه محاسبه AQI (مرکز سلامت و محیط­کار) :

I_P =

I_P    = شاخص کیفیت هوا (AQI) برای آلاینده PM₁₀است.

C_P  = غلطت اندازه­گیری شده برای آلاینده PM₁₀ است.

BP_Hi  = نقطه شکستی که بزرگ تر یا مساوی C_P است.

BP_LO = نقطه شکستی که کوچک تر یا مساوی C_P است.

I_Hi= مقدار AQI منطبق با BP_Hi

I_LO = مقدار AQI منطبق با BP_LO

نتایج نشان می دهد که در بین چهار سال مورد بررسی، از نظر شاخص آلودگی هوا (AQI) سال 89 با دارا بودن 9/3 % بیش ترین روزها و سال90  فقط با 5/0 % کم ترین روزها را در شرایط خطرناک بوده است(جدول 3).

جدول4 %شاخص کیفیت روزانه هوا مربوط به  PM₁₀ به تفکیک سال در دوره چهار ساله را نشان می دهد.

اگر از بین پارامترهای موثر در ایجاد گرد و غبار، تغییرات سطح دریاچه­ ارومیه مدنظر قرار گیرد، مشاهده می­شود که طی سال­های 90-87 روندی نزولی داشته است. اگر این روند با تغییرات غلظتPM₁₀  در طی همین چهار سال مقایسه شود، معلوم می­گردد که از سال 87 تا 88 با کاهش سطح دریاچه، میزان گرد و غبار افزایش یافته است، اما از سال 88 تا 90 با کاهش سطح دریاچه، میزان گرد وغبار افزایش نداشته است(نمودار4).که دلیل آن را می­توان در طی این دو سال اخیر به کاهش وزش باد از دریاچه ارومیه به سمت شهر تبریز ارتباط داد.

جدول شماره 1- میانگین، انحراف معیار و فاصله اطمینان میانگین غلظت  PM₁₀ شهر تبریز طی سال‌های 90-1387

Table 1- Mean, standard deviation and the confidence interval Tabriz average concentration of PM10 during 2008-2011

جدول 2- درصد روزهای خارج از  استاندارد غلظت PM₁₀ شهر تبریز طی سال‌های 90-1387

Table 2- % of the days outside of standard the city of Tabriz PM10 concentration of between 2008-2011

جدول3- درصد شاخص کیفیت روزانه هوا مربوط به  PM₁₀ به تفکیک سال در دوره چهار ساله

Table 3- % daily air quality index of PM10 by year in four years

نمودار1- میانگین غلظتPM10  طی سال­های 87-90

Figure 1- The average concentration of PM10 during the years 2008- 2011

نمودار2- میانگین غلظتPM₁₀  بر حسب ماه طی سال­های 87-90

Figure 2- The average concentration of PM10 per mounth the years 2008- 2011

نمودار3- میانگین غلظتPM₁₀  بر حسب فصل طی سال­های 90-87

Figure 3- The average concentration of PM10 per season the years 2008- 2011

نمودار4- روند تغییرات PM₁₀ وتغییرات سطح تراز دریاچه ارومیه بین سال­های 87-90

Figure 4- The trend of PM10 and Urmia Lake level changes between the years 2008- 2011

بحث و نتیجه گیری

روند صعودی میزان گرد و غبار در سال 88 نسبت به سال 87 می­تواند به دلیل بروز پدیده پایداری جوی طولانی­مدت در همان سال باشد. به طوری که طبق بررسی­های به­عمل آمده توسط عابدینی و همکاران، آذرماه 88، به مدت ده روز متوالی اینورژن اتفاق افتاده است(14). شاهسونی و همکاران نیز به این نتیجه رسیدند که در سال 88، با میانگین  89/34±8/42 روز گرد­و­غبار در سال، بیش ترین گرد­و­غبار در کشور رخ داده است که این افزایش گردو غبار در کشور بی­تاثیر در میزان گردو غبار شهر تبریز نبوده است(18). مطالعه Baraldo E در ایتالیا نیز علت بالاتر بودن آلودگی در زمستان را به وارونگی های زیاد و پایدار در زمستان نسبت داده است(15). همان­طور که در نمودار2 مشاهده می­گردد بیش ترین میزان گرد و غبار در شهر تبریز مربوط به فصل زمستان و بهار است. مطالعه Jinxia Gu و همکارانش نیز در چین نشان داد که بیش ترین میانگین غلظت PM₁₀ مربوط به زمستان و کم ترین میزان مریوط به فصل تابستان می باشدکه با نتایج این مطالعه هم­خوانی دارد. X Querol به این نتیجه رسید که روند تغییرات فصلی با توجه به خیزش گرد و غبار در آفریقا در بهار و اوایل تابستان، غلظت PM₁₀ در حوزه شرقی مدیترانه و در تابستان در حوزه غربی افزایش می یابد (16). این در حالی است که طبق تحقیق الماسی و همکاران در شهرهای غربی کشور آلودگی بیش تری در فصل تابستان مشاهده می­گردد (17)که منشا آن به توده­ غلیظ بستر دریاچه و دلتای خشک هلمند به­وسیله بادهایی که از سمت شمال می­وزد برمی­گردد این بادها از اواخر اردیبهشت و تا اواسط خرداد شروع شده و تا اواخر شهریور ادامه می­یابد (18). شهر تبریز نیز تحت تاثیر این بادها قرار می­گیرد، و طبق مطالعه اکبرزاده افزایش گرد و خاک در استان آذربایجان شرقی در دوره آماری 2010-1987 به بادهای غرب کشور برمی­گردد (12). اما طبق نتایج به دست آمده از این دوره چهارساله تاثیر اینورژن به دلیل به دام انداختن گرد و غبار در لایه­های پایین­تر و افزایش استفاده از سوخت­های فسیلی در زمستان بر میزان گرد و غبار بیش تر بوده است. از سال 88 تا 90 روند نزولی در میزان گرد­ و غبار مشاهده می­شود. در بین ماه های سال، طبق نمودار 3 اسفند و اردیبهشت بیش ترین میزان گرد و غبار را در این دوره چهارساله داشته­اند. علت افزایش گرد و غبار در اردیبشت و فصل بهار به وضعیت آب و هوایی خشک برمی­گردد که برای پخش شدن ذرات PM₁₀ مطلوب بوده است(17) اما در مطالعه JOKSIĆ J کمتر بودن غلظت PM₁₀ در بهار و تابستان نسبت به پاییز و زمستان این‌گونه بیان شده است که با افزایش

میزان رطوبت، میزان غلظت PM₁₀ افزایش می یابد، به طوری که در پاییز و زمستان به ترتیب با رطوبت 4/76 و 4/64 % و در بهار و تابستان به ترتیب با رطوبت 6/56 و 59% میزان غلظت PM₁₀ در پاییز و زمستان بیش تر از بهار و تابستان بود که آن نیز می تواند به دلیل تشکیل آئروسل های ثانویه در شرایط رطوبت بالا باشد (19).

با بررسی درصد شاخص کیفیت هوای مربوط به  PM10 در دوره چهار ساله معلوم گردید که سال 88 بالاترین تعداد روزهای خارج از استاندارد را دارا می­باشد، همچنین در 12% از روزهای سال از لحاظ AQI در سطح ناسالم برای گروه­های حساس قرار گرفت که آمار قابل توجهی می­باشد. تحت این شرایط باید به افراد مبتلا به بیماری­های قلبی و ریوی، کودکان و سالمندان آگاهی­های لازم کاهش فعالیت در محیط باز داده می­شد. مطالعه محمدی در تهران در سال 85-84 نشان داد که در 98 ٪ موارد آلاینده PM₁₀ کمتر از حد استاندارد AQI<100)) و در 2 % موارد بیش تر از حد استاندارد بوده است(100 ( AQI> (20).

 تغییرات شدید باد دریاچه ارومیه در فصول مختلف سبب انتشار ذرات نمک از شوره­زارهای ایجاد شده در اطراف دریاچه ارومیه به پیرامون آن می شود. در این میان شهر تبریز جزء نواحیی است که بیش ترین آسیب را از انتشار ذرات نمک دارد. مطالعه پوراصغر و همکاران نشان داد که جهت باد غالب در فصل زمستان از سمت دریاچه ارومیه به طرف شهر تبریز می­باشد (13). لذا می­توان بالا بودن میزان گرد و غبار در این فصل را به ذرات نمک دریاچه نیز نسبت داد.

 در طی سال­های 1390-1387، در بین ماه های سال، اسفند و در بین فصول، بهار و زمستان بدترین کیفیت هوا را از نظر آلاینده  PM₁₀داشتند که به دلیل شرایط جوی در زمان های یاد شده از یک سو و شرایط ویژه دریاچه ارومیه  از نظر خشکی و ورزش بادهای غالب از طرف دریاچه به شهر تبریز از سوی دیگر می­باشد. لذا چندین عامل در افزایش میزان ریزگردها، به‌خصوص ذرات خطرناک نمک تاثیر دارند که نیاز به مدیریت یکپارچه در جهت کاهش این آلاینده وجود دارد.

منابع

1-      Colles J. AIR POLLUTION: Taylor & Francis; 2003.

2-      Cao J, Shen Z, Chow JC, Qi G, Watson JG. Seasonal variations and sources of mass and chemical composition for PM< sub> 10 aerosol in Hangzhou, China. Particuology. 2009;7(3):161-8.

3-      Joshi UM, Vijayaraghavan K, Balasubramanian R. Elemental composition of urban street dusts and their dissolution characteristics in various aqueous media. Chemosphere. 2009;77(4):526-33.

4-      Akata N, Hasegawa H, Kawabata H, Chikuchi Y, Sato T, Ohtsuka Y, et al. Deposition of< sup> 137 Cs in Rokkasho, Japan and its relation to Asian dust. Journal of environmental radioactivity. 2007;95(1):1-9.

5-      Choi H, Shin DW, Kim W, Doh S-J, Lee SH, Noh M. Asian dust storm particles induce a broad toxicological transcriptional program in human epidermal keratinocytes. Toxicology letters. 2011;200(1):92-9.

6-      Kellogg CA, Griffin DW, Garrison VH, Peak KK, Royall N, Smith RR, et al. Characterization of aerosolized bacteria and fungi from desert dust events in Mali, West Africa. Aerobiologia. 2004;20(2):99-110.

7-      Engelstaedter S, Tegen I, Washington R. North African dust emissions and transport. Earth-Science Reviews. 2006;79(1):73-100.

8-      Krueger BJ, Grassian VH, Cowin JP, Laskin A. Heterogeneous chemistry of individual mineral dust particles from different dust source regions: the importance of particle mineralogy. Atmospheric Environment. 2004;38(36):6253-61.

9-      Griffin DW. Atmospheric movement of microorganisms in clouds of desert dust and implications for human health. Clinical microbiology reviews. 2007;20(3):459-77.

10-  Ye B, Ji X, Yang H, Yao X, Chan CK, Cadle SH, et al. Concentration and chemical composition of PM< sub> 2.5 in Shanghai for a 1-year period. Atmospheric Environment. 2003;37(4):499-510.

11-  Dosti S, Joneidi A. Assessment of changes in air pollution standard index of metropolitan Tehran during 2002-2012. Sixteenth National Conference on Environmental Health. 2013. Tabriz.

12-  Akbarzadeh E, Synoptic analysis of dust events in East Azerbaijan province. First International Conference Ryzgrdha, management, and outcome factors. Of Lorestan. 2012.

13-  Pour asghar f, hasanalizadeh a. Study of particulate emissions to the environment of the dry salt lake.  Tehran University National Conference of flow and pollution.2012.

14-  Abedini a, Nowroozzadeh F, the city's air pollution index using PSI. First National Conference on Planning and Environmental Protection.2012.

15-  Baraldo E, Zagolin L, De Bortoli A, Benassi A, Aria A-OR, editors. PM10 chemical characterization and seasonal variations in a high density urban area nearby Venice, Italy. AAAS08 Advanced Atmospheric Aerosol Symposium, Naples; 2009.

16-  Querol X, Pey J, Pandolfi M, Alastuey A, Cusack M, Pérez N, et al. African dust contributions to mean ambient PM< sub> 10 mass-levels across the Mediterranean Basin. Atmospheric Environment. 2009;43(28):4266-77.

17-  Almasi A, Moradi M, Sharafi K, Abbasi S. Seasonal Variation in Air Quality of Kermanshah City in Terms of PM 10  Concentration over a Four-Year Period (2008-2011). 2014(5)2:149-158.

18-  SHahsavani. chemical and physical characterization, size distribution of air particales in khuzestan dust storm and identification of affection petroleum mulching method in its conrol. Tehran: Tehran University of medical science; 2012.

19-  Vassilakos C, Saraga D, Maggos T, Michopoulos J, Pateraki S, Helmis C. Temporal variations of PM< sub> 2.5 in the ambient air of a suburban site in Athens, Greece. Science of the Total Environment. 2005; 349(1):223-31.

20-  Mohammadi F. The Relationship between Meteorological Parameter and PM1, PM2.5 and PM10 Concentrations in the Ambient Air. A  Case Study of one Statins in Central Tehran. Tehran University of Medical Sciences.2006.