ارزیابی کیفیت بصری مسیرهای پیاده‌روی در مناطق گردش‌گری طبیعی با استفاده از رهیافت ادراکی (مطالعه موردی: حوزه آبخیز زیارت، گرگان)

علوم و تکنولوژی محیط زیست، دورهنوزدهم، شماره یک، بهار 96

ارزیابی کیفیت بصری مسیرهای پیاده‌روی در مناطق گردش‌گری طبیعی با استفاده از رهیافت ادراکی (مطالعه موردی: حوزه آبخیز زیارت، گرگان)

سپیده سعیدی^*[1]

S.Saeidi@Ymail.com

مرجان محمدزاده[2]

عبدالرسول سلمان‌ماهینی[3]

سید حامد میرکریمی²

چکیده

زمینه و هدف: امروزه منظر را می­توان به عنوان یکی از اصلی­ترین مولفه­ها در تشخیص هویت، حیات، میزان پایداری محیط و وسیله­ی ارتباطی بین محیط و استفاده کنندگان آن دانست. در این میان، موضوع منظر و رابطه آن با ادراک افراد از اهمیت خاصی برخوردار است. تجزیه و تحلیل روابط میان کیفیت بصری و ویژگی­های ساختاری منظر روشی موثر در انجام تحقیقات ادراکی است. به طور کلی مطالعاتی که بر پایه معیارهای زیبایی شناختی در منظر انجام می­گیرد، در پی تعیین زیبایی یا تعالی آن نیست بلکه در جست و جوی استخراج ترجیحات زیبایی استفاده کنندگان از منظر می‌باشد. در این پژوهش نیز هدف آن است که با تکیه بر رهیافت ادراکی، مسیرهای پیاده­روی حوزه آبخیز زیارت از نظر ارزش زیبایی­شناختی و ترجیح منظر اولویت بندی شوند.

روش بررسی: جهت ثبت نقاط دید و عکس برداری از مناظر، بازدید میدانی از مسیرها صورت گرفت و در نهایت پرسش­نامه­ای جهت بررسی ترجیح منظر تدوین شدکه در آن از روش طبقه­بندی مقیاس رتبه­ای استفاده شده بود و به تعداد 217 عدد بین افراد بازدیدکننده توزیع گردید. داده­های حاصل از پرسش­نامه در نرم­افزار SPSS تحلیل شدند.

یافته­ها: نتایج نشان داد که مسیرهای موجود در این حوزه از لحاظ کیفیت بصری کاملاً از هم متفاوتنـد و از دیـد بازدیــدکننـدگان مسیر تلمبار در اولویت اول و مسیر سفید چشمه در اولویت آخر قرار گرفتند.

بحث و نتیجه­گیری: نتایج حاصل از این تحقیق می­تواند منجر به معرفی مسیرهای برتر  و هم­چنین معرفی نقاط دیدنی و مناظر خاص هر مسیر به بازدیدکنندگان شود و هم­چنین به مسوولین در جهت توسعه مسیرهای پیاده­روی زیباتر و طراحی و ساخت مکان­های تماشای مناظر در طول مسیرها کمک کند.

واژه­های کلیدی: ترجیحات زیبایی­شناختی، بازدیدکنندگان، مسیرهای پیاده­روی آبخیز زیارت، پرسش­نامه، SPSS.

Visual Quality Assessment of Walking Tracks in Natural Recreational Area Using Subjective Approach

(Case Study: Ziarat basin, Gorgan)

Sepideh Saeidi^*[4]

S.Saeidi@Ymail.com

Marjan Mohammadzadeh[5]

Abdolrassoul Salmanmahiny[6]

Seyed Hamed Mirkarimi²

Abstract

Background and Objective: Nowadays, landscape would be regarded as one of the main elements of identity, existence, stability of the environment and a connector between the environment and its users. In this regard, landscape and its relationship with people perception are very momentous. Analysis of the relationships between visual quality and structural characteristics of landscape is an effective method in cognitive researches. In general, studies which are performed based on the aesthetic criteria of landscape not only are searching about the beauty or excellence of landscapes but also are looking for the users' aesthetic preferences. In this study the goal is to prioritize walking tracks of Ziarat basin from the point of cognitive and aesthetic value by using conceptual approach.

Method: For this purpose, field survey of walking tracks was conducted to take photographs and mark the viewpoints. Finally a questionnaire survey was developed to investigate the landscape preference which ordinal classification was used in it. Questionnaires were distributed between 217 of visitors. Data which obtained from questionnaires were analyzed by using SPSS software.

Findings: The results showed that the walking tracks of the study area are totally different from the point of visual quality and due to visitor preference, Talambar walking tracks has attached the first priority and Sefid cheshmeh has attached the last priority.

Discussion and Counclusion: The results of this paper would lead to introduce preferable walking tracks and special view points and landscape of each walking tracks. The results could also help the managers to develop more beautiful trails, and to design and construct sightseeing places along the trails for visitors.

Key words: Aesthetic Preferences, Visitors, Ziarat Watershed Walking Tracks, Questionnaire, SPSS.

مقدمه

اکوتوریسم نوعی از گردش‌گری در طبیعت است کهکمترین تاثیر را بر محیط زیست و منابع طبیعی وارد می­کند و در حفظ و ادامه­ی بقای گونه­ها و زیست‌گاه­های طبیعی موثر است. طبیعت گردی در قالب اکوتوریسم به عنوان مفهومی که بر پایه ایده آل­های حفاظت از محیط زیست و توسعه پایدار استوار است، رواج جهانی دارد و پیش از هر چیز به گردش‌گران کمک می­کند به درک بهتری از زیستگاه­های طبیعی و فرهنگی برسند (1). با توجه به حجم زیاد تقاضا برای دیدار از منابع تفریحی، مدیریت کیفیت تجربه­ی بازدید کنندگان از اهمیت زیادی برخوردار است. مدیریت پایدار ذخایر طبیعی مستلزم این است که تعارض موجود میان حفاظت از این منابع و بهره­برداری از آن­ها با اهداف تفریحی به حداقل برسد. افزایش کاربری تفریحی در ذخیره­گاه­های طبیعی، این تعادل را به خطر می­اندازد به طوری که ممکن است منجر به کاهش کیفیت تجربه­ی گردش‌گر و تنزل اکوسیستم شود (2). در واقع کیفیت تجربه­ی گردش‌گر و درک او از منظر از مهم­ترین عوامل تاثیر گذار برای انتخاب مقصد گردش‌گری در آینده می­باشد. فضاهای طبیعی می­توانند به عنوان فضاهای گردش‌گری و هم­چنین به عنوان فضاهایی که برای آرامش بصری و روحی انسان بسیار مفید بوده مورد استفاده قرار ­گیرند (3). امروزه منظر را می­توان به عنوان یکی از اصلی­ترین مولفه­ها در تشخیص هویت، حیات، میزان پایداری محیط و وسیله­ی ارتباطی بین محیط و استفاده کنندگان آن دانست. آن‌چه در چند دهه اخیر از اهمیت ویژه­ای برخوردار شده است، ارتباط منظر با استفاده کنندگان، هم از لحاظ بیولوژیکی- فیزیکی و هم از لحاظ ادراکی- رفتاری است (4). در این میان، موضوع منظر و رابطه آن با ادراک افراد از اهمیت خاصی برخوردار است. اگرچه ارتباط انسان با محیط از طریق حواس گوناگون برقرار می­شود ولی بیش از 80 درصد آن از طریق دیدن ایجاد می­گردد، بنابراین مشاهده منظر نقش مهمی در درک وی از محیط و تعیین رضایت­مندی و عدم رضایت  از آن دارد (5 و 6). این مساله ضرورت ارزیابی کیفیت بصری منظر را نشان می­دهد. مطالعات گوناگون رهیافت‌های مختلفی برای کمی‌سازی جذابیت‌های زیبایی‌شناختی مکان‌ها ارایه داده‌اند. این رهیافت‌ها از توزیع و بررسی پرسش‌نامه‌ها، روش‌های نمونه‌برداری تجربی با استفاده ازسیستم پیجر (7)، تا استفاده از تصاویر و ویدیوها (8) و مدل‌سازی حقیقی (9) متفاوت هستند. شکل (1) چهار روش مرتبط در ارزیابی ارزش‌های زیبایی‌شناختی و الگوی استفاده شده در هر روش را نشان می‌دهد. برای مثال، عکس‌العمل‌های زیبایی‌شناختی به یک سیمای سرزمین خاص می‌تواند از طریق یک تصویر ارزیابی شود. این تصویر  با پرسیدن نظرات کارشناسان و عموم مردم، مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. هم‌چنین می‌تواند از طریق الگوریتم‌های رایانه‌ای ارزیابی شود.

شکل 1- انواع روش‌های ارزیابی ارزش‌های زیبایی‌شناختی سیمای سرزمین (10)

Figure 1- Different methods of landscape visual quality assessment

ارزیابی‌های وابسته به کار میدانی شامل مجموعه‌ای از روش‌هایی است که واکنش‌ها را نسبت به یک منظره در یک بافت واقعی مورد ارزیابی قرار می‌دهند.

دانشمندان مختلف از قبیل (10، 11،12،13) زیبایی‌های سیمای سرزمین را در مکان و به صورت عملی مورد ارزیابی قرار دادند. ارزیابی‌های وابسته به کار میدانی می‌تواند هم با استفاده از قضاوت‌های کارشناسان و هم با توجه به بررسی نظرات مردم انجام شود. بررسی نظرات عموم مردم در خود مکان هزینه‌بر خواهد بود. بنابراین بسیاری از مطالعات از تصاویر و فیلم‌ها به عنوان جایگزینی از سیمای سرزمین واقعی استفاده می‌کنند. تصاویر یکی از رایج‌ترین جانشینان برای سیمای سرزمین‌های واقعی هستند. بسیاری از محققین درجه‌ی بالایی از شباهت در واکنش نسبت به تصاویر و سیماهای واقعی را بیان کرده‌اند. این مطالعات اغلب از روش‌هایی مانند مقایسه‌ی جفتی، مقیاس لی‌کرت، تفاضل معنایی، دستور Q-sort و مقیاس رتبه‌ای، برای مقایسه و رتبه‌بندی تصاویر در ارزیابی کیفیت و ارزش سیمای سرزمین استفاده می‌کنند (10). در زمینه ارزیابی کیفیت بصری منظر بر پایه ترجیحات مردمی تا کنون تحقیقات گسترده­ای صورت گرفته است که می­توان به مطالعات منظر جنگلی  Sheppard & Picard (17) , Ribe (16), Hammitt et al (15) , Bergen (14) اشاره کرد. افزون بر این در ارتباط با ویژگی­های منظر پارک­های ملی (Acar (18 وWu (19) ،ویژگی­های منظر میراث فرهنگیKalterborn & Bjerke (20) ، ویژگی­های منظر خیابانی Mok et al (21)، ویژگی­های منظر کوهستانی Bulut & Yilmaz, (22) و ویژگی­های منظر کشاورزی Arriaza (23)  پژوهش­های گسترده ای صورت گرفته است. تحلیل کیفیت بصری، جایگاه مهمی در برنامه­ریزی و طراحی سیمای سرزمین دارد. در مطالعات گوناگون اهمیت معرفی و توصیف مناظر در طول مسیر پیاده­روی و ارایه­ی این اطلاعات به بازدیدکنندگان بیان شده است. Rogala & Maddern (24) ؛Jhonson & Growcock (25)؛  Farias et al (26)؛Dye et al (27) و Fourie (28) از جمله افرادی هستند که زیبایی­های سیمای سرزمین را در مکان و از طریق بازدیدهای میدانی مورد ارزیابی قرار دادند. مرور منابع فوق با توجه به این‌که حس بصری بیشترین تأثیر را روی کیفیت تجربه­ی تفرجی افراد دارد ، ضرورت ارزیابی کیفیت بصری را نشان می­دهد. در طراحی برای برنامه ریزی توسعه، منظرسازی یا ساماندهی منظر برای حفظ منظرهای موجود و یافتن منظرهای زیبا و سپس جانمایی موارد توسعه در میان نواحی با منظر زیبا، امری ضروری است. دراین پژوهش با توجه به موقعیت جغرافیایی و شرایط توپوگرافی در کنار شرایط کم نظیر بوم­شناختی، پوشش مرتعی و جنگلی، وجود منابع آب، چشمه­ها و مناظر زیبا، مسیرهای پیاده­روی حوزه آبخیز زیارت که یکی از قطب­های گردش‌گری استان گلستان به شمار می­رود، جهت ارزیابی کیفیت بصری به روش ادراکی و با استفاده از عکس‌ها به عنوان جایگزینی از محیط واقعی مورد بررسی قرار گرفتند. هدف از ارایه‌ی این مقاله اولویت‌بندی مسیرهای پیاده‌روی آبخیز زیارت از نظر ارزش زیبایی‌شناختی و معرفی مسیرهای برتر به گردش‌گران این حوزه گردش‌گری است.

مواد و روش

معرفی منطقه مورد مطالعه

در این تحقیق مسیرهای پیاده‌روی حوزه­ی آبخیز زیارت که یکی از مناطق تفرجی استان گلستان و از زیرحوزه­هاى مهم رودخانه­ی قره­سو در جنوب گرگان است جهت ارزیابی کیفیت بصری مورد بررسی قرار ­گرفت. حوزه­ی آبخیز زیارت با 6 زیرحوزه و مساحتى حدود 9780 هکتار در محدوده­ی جغرافیایى^"55 ^' 23 ^◦54 تا ^"10^' 31 ^◦54 طول شرقی و ^"58 ^' 37 ^◦36 تا ^"11 ^' 46 ^◦36 عرض شمالى قرار گرفته­است (شکل 2). ارتفاع متوسط حوزه 1708 متر، بیشترین ارتفاع در زیرحوزه­ی تول­بنه با 3038 متر و کمترین ارتفاع، 550 متر در ایستگاه هیدرومترى ناهارخوران واقع شده­است و شیب متوسط این حوزه حدود 5/41 درصد است (29).

شکل 2- موقعیت منطقه مورد مطالعه

Figure 2- Geographic position of study area

روش انجام کار

این پژوهش بنا به ماهیت، موضوع و اهدافی که برای آن پیش بینی شده است از نوع توصیفی و در زمره تحقیقات کاربردی است. برای جمع آوری اطلاعات موردنیاز در این پژوهش از روش های زیر استفاده شده است:

-         روش اسنادی )کتابخانه ای( که با مراجعه به کتب، مقالات، آمارنامه‌ها و اطلاعات سازمان‌ها و ادارات به دست آمده است.

-         روش میدانی: که با توجه به اهداف و سؤالات تحقیق، با مراجعه به منطقه مورد مطالعه و تهیه پرسش نامه، اطلاعات موردنظر به دست آمده است.

زمانی که از واریانس جامعه و یا احتمال موفقیت یا عدم موفقیت متغیر اطلاعاتی موجود نیست و نمی توان از فرمول های آماری برای برآورد حجم نمونه استفاده کرد، جدول مورگان به کار می‌آید. در این پژوهش نیز با توجه به جدول مورگان حداکثر تعداد نمونه 217 نفر تعیین گردید.

در تحقیق حاضر تجزیه وتحلیل اطلاعات جمع آوری شده از منابع اسنادی و کار میدانی به وسیله نرم افزار SPSS انجام گرفته است.

در ادامه روش کار در دو مرحله کلی شامل بررسی‌های میدانی – پیمایشی و پرسش‌نامه‌ای به تفصیل بیان می­شود.

بازدید میدانی از مسیرها برای ثبت نقاط و عکس‌برداری

با توجه به این‌ که در رهیافت ذهنی (نگرش­های مبتنی بر درک عموم)، ویژگی­های زیستی- فیزیکی سیمای سرزمین به عنوان محرکی عمل می­کند که موجب پاسخ­های فیزیولوژیک در فرد بیننده می­شود بنابراین، برای بررسی درک عمومی افراد از مناظر موجود در این حوزه بازدید میدانی از 9 مسیر آبشار زیارت، چمازچال، مازوکش، سردانسر، خوش­دره، تلمبار، سفید چشمه، چکل پیرزن و زبله صورت گرفت. در این مسیرها موقعیت نقاط دید برجسته با استفاده از GPS ثبت و عکس­برداری از نقاط انجام شد (عکس­ها به گونه ای گرفته شدند که ویژگی­های پوشش زمینی و خصوصیات ساختاری اجزای تشکیل دهنده­ی سیمای سرزمین به خوبی مشخص باشد). تعیین نقاط دید برجسته بر اساس نظر و تجربه­ی افراد و کوه‌پیمایان بازدید کننده از مسیرها خصوصاً رهبران گروه صورت گرفت که به دفعات و با گروه­های مختلف از این مسیرها دیدن کرده بودند. بنابراین نقاطی ثبت و عکس­برداری شدند که مورد توجه اکثر افراد بازدیدکننده بودند.

تدوین پرسش­نامه و برگزاری کارگاه جهت نمایش عکس­ها و پرکردن پرسش­نامه

در این مقاله روش مورد استفاده برای بررسی معیارهای موثر بر زیبایی منظر، ارزیابی ادراکی با استفاده از پرسش‌نامه بوده است. از بین روش‌های پرسش‌نامه‌ای به رغم سختی و زمان بر بودن و به سبب برتری در رفع ابهامات پاسخ دهنده، هم‌چنین کسب اطلاعات کامل و به علت به فکر واداشتن مصاحبه شوندگان، از روش پرسش‌نامه‌ی مصاحبه‌ای استفاده شده است. پرسش­نامه دارای دو بخش اصلی اطلاعات شخصی و جدولی مشتمل بر50 ردیف جهت رتبه­بندی عکس­ها بود. جهت تدوین پرسش­نامه، از هر مسیر با توجه به طول مسیر تعداد 50 عکس با در نظر گرفتن معیارهای موثر بر ارزش زیبایی‌شناختی منظر از قبیل گستره‌ی میدان دید، تنوع رنگ، تنوع بافت، بکر بودن منطقه، وجود عوارض آبی و تنوع پوشش گیاهی انتخاب شدند (در مجموع 9 مسیر، 50 عکس انتخاب شد). پرسش‌نامه‌ها به تعداد 217 عدد بین افراد توزیع شدند (انتخاب افراد برای مصاحبه از پیش تعیین شده نبود و به طور تصادفی صورت گرفت. توزیع سنی و جنسی نیز در جامعه آماری مدنظر به صورت اتفاقی انجام گرفت). عکس­ها به صورت پاور پوینت به افراد نمایش داده شد. جهت اولویت­بندی مسیرها از افراد درخواست شد تا عکس­ها را بر اساس ارزش زیبایی­شناختی­شان در طبقات عالی، خوب، متوسط و ضعیف قرار دهند و معیاری را که در آن تصویر جلب توجه می­کند، مشخص کنند(جدول 1 ). این معیارها بر اساس مرور منابع مختلف داخلی و خارجی (10، 11، 12، 15، 23) انتخاب شدند.

جدول 1- نحوه اولویت بندی عکس‌ها با توجه به معیارهای تاثیرگذار بر کیفیت زیبایی شناختی سیمای سرزمین

Table 1- photos prioritizing way according to the effective criteria on landscape visual quality

در این پژوهش عکس­ها به روش مقیاس رتبه­ای ارزش­گذاری شدند و جهت تعیین ارجح­ترین عکس­ها از رابطه (1) استفاده شد.

X: ارجحیت هر عکس از نظر ارزش زیبایی­شناختی

n_i: تعداد افرادی که رتبه­ی i به هر فعالیت داده­اند.

n_min: حداقل افرادی که در هر عکس رتبه i به آن عکس داده­اند.

N: تعداد کل افراد

W_R:وزن تعیین شده برای هر رتبه

R: رتبه

در نهایت پس از مشخص کردن میزان ارزش زیبایی­شناختی هر عکس مطابق فرمول بالا، ارزش زیبایی شناختی هر مسیر مطابق رابطه (2) به دست آمد.

R_T: ارزش زیبایی شناختی مسیر

X_i: ارزش زیبایی­شناختی هر عکس

N: تعداد کل عکس­های گرفته شده از هر مسیر

پس از انجام تحلیل فوق برای تک تک مسیرها، در نهایت می­توان بر اساس ارزش به دست آمده برای هر مسیر، مسیرها را از دیدگاه عموم افراد بازدیدکننده از نظر ارزش زیبایی­شناختی اولویت­بندی کرد.

نتایج

همان‌طورکه در بخش روش کار بیان شد مرحله­ی اول در این پژوهش بازدید میدانی از مسیرها، ثبت نقاط و عکس‌برداری از مناظر می‌باشد. مسیرها به گونه­ای انتخاب شدند که کل محدوده مورد مطالعه را پوشش دهند، به گونه­ای که مسیر سفید چشمه و خوش دره تقریباً در نیمه شمالی، مسیر چکل پیرزن، مازوکش و سردانسر در نیمه غربی، مسیر زبله در نیمه­ی شرقی، تلمبار در قسمت جنوبی و مسیرهای آبشار زیارت و چمازچال در قسمت مرکزی حوزه واقع شده­اند (شکل 3). مجموعه نقاط ثبت شده در کل مسیرهای مورد مطالعه در شکل (4) به تفکیک نشان داده شده است. از کل مسیرها در مجموع حدود 700 عکس گرفته شد. از آن‌جایی که امکان گنجاندن عکس‌ها با این تعداد در پرسش‌نامه امکان پذیر نیست، از بین تمامی عکس‌های گرفته شده،50 عکس با توجه به معیارهای موثر بر ارزش زیبایی‌شناختی منظر از قبیل گستره‌ی میدان دید، تنوع رنگ، تنوع بافت، بکر بودن منطقه، وجود عوارض آبی و تنوع پوشش گیاهی انتخاب شدند.

شکل 3- نقشه موقعیت مکانی مسیرهای مورد مطالعه در حوزه آبخیز زیارت

Figure 3- Geographic position of studied tracks in Ziarat watershed

شکل4- نقشه نقاط دید ثبت شده در مسیرهای مورد مطالعه (منبع: نگارندگان)

Figure 4- Recorded viewpoints in studied tracks

پس از وارد کردن داده­های به‌ دست آمده از پرسش­نامه­ها در نرم­افزار SPSS و آنالیز آماری نتایج به شرح زیر بیان می‌شوند:

از مجموع نظرهای 217 کاربر، 70 درصد جامعه‌ی آماری را خانم‌ها و 30 در صد را آقایان تشکیل ‌دادند و از این تعداد 5 درصد افراد کمتر از 20 سال، 65 درصد در محدوده سنی 21 تا 30سال، 15 درصد بین 31 تا 40 سال، 10 درصد بین 41-50 و 5 درصد نیز بالاتر از 50 سال بودند (شکل 5).

شکل5- نمودار نشان دهنده میانگین سنی پاسخ دهندگان

Figure 5- The average age of respondent graph

با تحلیل پرسش­نامه­ها مطابق فرمول­های ذکر شده در بخش روش کار، ابتدا ارزش زیبایی­شناختی عکس­های موجود در هر مسیر مشخص شد و در نهایت پس از میانگین­گیری از کل عکس­های هر مسیر ارزش نهایی هر مسیر مشخص گردید و مسیرها اولویت‌بندی شدند که نتایج حاصل از آن در جدول (2) آمده است. دراین مرحله نقاط دید برتر در هر مسیر نیز با توجه به امتیاز عکس­های موجود در هر مسیر مشخص شدند. شکل (6) نقشه نقاط دید برتر در هر یک از مسیرها را نشان می­دهد.

جدول2- اولویت­بندی مسیرها از نظر ارزش زیبایی­شناختی

Table 2- Walking tracks prioritization in terms of aesthetic value

همان‌طور که جدول 2 نشان می­دهد به ترتیب مسیرهای تلمبار، مازوکش، زبله، آبشار زیارت و چمازچال بالاترین رتبه­ها را به خود اختصاص دادند و مسیرهای سردانسر، چکل پیرزن و سفیدچشمه نسبت به سایر مسیرها دارای میانگین امتیاز کمتری بودند.

شکل 6- نقشه نقاط دید برتر در هر مسیر با توجه به رهیافت ادراکی (منبع: نگارندگان)

Figure 6- Superior viewpoints of each track based on subjective approach

از نتایج به دست آمده می­توان نتیجه گرفت همراه با افزایش ارتفاع با توجه به افزایش میزان بکر بودن، بر کیفیت ارزش زیبایی‌شناختی سیمای سرزمین افزوده می شود، به گونه‌ای که از بین عکس­هایی که در پرسش‌نامه مورد نظر سنجی قرار گرفتند، سه عکسی که بالاترین امتیازها را به خود اختصاص دادند مربوط به مسیرهای زبله و تلمبار و سه عکسی که کمترین امتیازها را به خود اختصاص دادند مربوط به مسیرهای سفیدچشمه و چکل پیرزن بودند. تصویر 7 شش عکسی را نشان می­دهد که بالاترین و کمترین ارزش را در  بین 50 عکسی که در پرسش نامه مورد نظر سنجی قرار گرفتند، داشتند. این عکس­ها به ترتیب اولویت با ذکر امتیاز در جدول 3 ارایه شده­اند.

جدول 3- امتیازات مربوط به زیباترین و زشت­ترین عکس­ها

Table 3- The rate of more beautiful and non-beautiful photos

شکل 7- زیباترین و زشت­ترین عکس­ها بر اساس نتایج حاصل از تحلیل پرسش­نامه

Figure 7- More beautiful and non-beautiful photos based on subjective approach

مسیرهای زبله و تلمبار جزء مرتفع­ترین مسیرهای موجود در محدوده‌ی مطالعاتی مورد نظرهستند و مسیرهای سفیدچشمه و چکل پیرزن نیز نسبت به سایر مسیرها دارای متوسط ارتفاعی کمتری می‌باشند. بنابراین نتایج نشان می­دهد که ارتفاع روی ارزش زیبایی‌شناختی تاثیر به سزایی دارد و هم­چنین رتبه بندی عکس­ها بیان می‌کند بیشتر مناطقی که دارای ارزش بصری بالاتر هستند در ارتفاعات و در حاشیه­ی خط­الرأس­ها قرار دارند.

بحث و نتیجه­گیری

انتظارات مربوط به زیبایی و زیبایی­شناختی باید به عنوان بخشی از یک طراحی و برنامه­ریزی مدیریتی آینده­نگر در نظر گرفته شوند. برای رسیدن به این مقصود، درک دقیق از زیبایی­های بصری و غیربصری محیط زیستی مورد نیاز است. مدیریت و حفاظت از سیمای سرزمین دارای مناظر زیبا لازمه­ی ایجاد و نگه­داری از مناطق حفاظت شده است. در نگرش­های مبتنی بر درک عموم، ویژگی­های زیستی- فیزیکی سیمای سرزمین به عنوان محرکی عمل می­کند که موجب پاسخ­های فیزیولوژیک می­شوند (30 و 31). این دیدگاه در واقع از روش­های فیزیکی، زیستی و روانی برای بررسی ترجیح جوامع در رابطه با خصوصیات زیبایی­شناختی منظر استفاده می­کند و سپس بر اساس تحلیل­های آماری به دست آمده از پرسش­نامه­ها، کیفیت سیمای سرزمین ارزیابی می­شود. در این روش، بررسی­ها بدون تأثیر نظر محققان و تمایلات آن­ها و بدون استفاده از نرم­افزار و مدل­سازی است و در واقع وابسته به طرز تفکر عموم افراد بازدیدکننده از منطقه مورد نظر می‌باشد. بازدید میدانی در این روش یک بخش اجتناب ناپذیر است. ارزیابی­های وابسته به کار میدانی شامل مجموعه­ای از روش­هایی است که واکنش­ها را نسبت به یک منظره در یک بافت واقعی مورد ارزیابی قرار می­دهند. این ارزیابی­ها می­تواند هم با استفاده از قضاوت­های کارشناسان و هم با توجه به بررسی نظرات مردم انجام شود. بررسی نظرات عموم مردم در خود مکان هزینه­بر خواهد بود. بنابراین بسیاری از مطالعات از تصاویر و فیلم­ها به عنوان جایگزینی از سیمای سرزمین واقعی استفاده می­کنند. تصاویر یکی از رایج­ترین جانشینان برای سیمای مناظر واقعی هستند. بسیاری از محققین درجه­ی بالایی از شباهت در واکنش نسبت به تصاویر و سیماهای واقعی را بیان کرده­اند (10 و 32). در این تحقیق نیز به کمک بررسی­های میدانی و با استفاده از عکس­ها به عنوان جانشینی برای مناظر واقعی به اولویت بندی مسیرهای پیاده­روی حوزه آبخیز زیارت از نظر کیفیت بصری بر مبنای درک عمومی افراد بازدیدکننده پرداخته شد، نتایج این تحقیق می­تواند منجر به موارد زیر شود:

ü      توسعه و معرفی مسیرهای برتر منطقه مورد مطالعه و هم­چنین معرفی نقاط دیدنی و مناظر خاص هر مسیر منطقه به بازدیدکنندگان

ü      تلاش مسوولین برای حفظ ارزش­های زیبایی شناختی مسیرهای برتر و مدیریت این مناطق و ایجاد تسهیلات برای بازدیدکنندگان

ü   جلوگیری از تداخل، ورود کاربری­های ناسازگار و آسیب رسان به سیمای سرزمین این مناطق و حذف کاربری­های ناسازگار موجود (پس از شناسایی مسیرهای با ارزش) و طراحی و ساخت مکان­های تماشای مناظر در طول مسیرها

منابع

1. انصاری. مجتبی، بمانیان. محمدرضا، مهدوی­نژاد. محمد جواد و حسینی کیا. سید محمد مهدی،1390، مکان­یابی محوطه­های گردش‌گری طبیعی بر اساس اصول معماری منظر، مجله مدیریت شهری، شماره 29، صص 29-7.
2. شکاری. فاطمه و ضیایی. محمود، 1392، اولویت­بندی متغیرهای تأثیرگذار بر ادراک دیدار کنندگان در آبشار مارگون، مجله جغرافیا و آمایش شهری، شماره 6.، صص 48-31.
3. بهمنی. امید و برنجی. مریم، 1390، امکان سنجی و طراحی مسیرهای پیاده­روی دارآباد-جمشیدیه، مجله علوم محیطی، سال هشتم، شماره 4، صص 106-83.
   1. Daniel, T.C., J., Vining .1983. Methodological issues in the assessment of landscape quality. New York: Plenum, pp. 90-91
   2. Bell, S. 1993. Elements of Visual Design in the Landscape, London: E & FN Spon press, pp.6-7.
   3. Porteous, J. 1996. Environmental Aesthetics , ideas ,policy and planning., London: Fontledge, pp.88-89.
   4. Hull, R.B. and Stewart, W.P. 1995. The Landscape encountered and experiencing while hiking. Environment and Behavior. 27, 404-426.
   5. Bishop, I.D. and Hulse, D.W. 1994. Prediction of Scenic Beauty using Mapped Data and Geographic Information Systems. Landscape and Urban Planning, 30, 59-70.
   6. Bishop, I.D.; Wherrett, J.R. & Miller, D.R. 2001. Assessment of Path Choices on a Country Walk using a Virtual Environment. Landscape and Urban Planning, 52, 227-239.
   7. Chhetri, P. and Arrowsmith, C. 2003. Mapping the potential of scenic views for the Grampian National park. Proceeding of 21 International Cartographic Conference (ICC). Durban, South Africa. 12p.
   8. Zube, E.H.; Sell, J.L.; & Taylor, J.G. 1982. Landscape Perception: Research, Application and Theory. Landscape Plan, 9, 1-33.
   9. Kroh, D.P. and Gimblett, R.H. 1992. Comparing Live Experience with Pictures in Articulating Landscape Preference. Landscape Research. 17, 58-69.
   10. Arrowsmith, C. 2001. Modelling Tourism Potential for Nature-Based Tourism. Proceeding of The Australian Academy of Science Fenner Conference. Canberra. 25p
   11. Bergen, S. D. 1990. The validity of computer generated graphic images of forest landscapes. Environmental Psychology, 15, 135– 146.
   12. Hammitt, W. E., M.E., Patterson, F.P., Noe .1994. Identifying and predicting visual preference of southern Appalachian forest recreation vistas. Landscape and Urban Planning, 29 (2 –39), 171– 183.
   13. Ribe, R.G. 1994. Scenic beauty perceptions along the ROS. Environmental Management, 42(3), 199– 221.
   14. Sheppard, S., P., Picard .2005. Visual-quality impacts of forest pest activity at the landscape level: A synthesis of published knowledge and research needs. Landscape and Urban Planning, 77 (4), 321–342.
   15. Acar, C. 2006. Public preferences for visual quality and management in Kaçkar Mountains National Park (Turkey). The International Journal of Sustainable Development and World Ecology, 13(6), 499–512.
   16. Wu, Y., Bishop, I.D., Hossain, H. and Sposito, V. 2006. Applying GIS in Landscape Visual Quality Assessment. Applied GIS. 2(3): 1-20.
   17. Kaltenborn, B.P., T., Bjerke. 2002. Associations between environmental value orientations and landscape preferences. Landscape and Urban Planning, 59, 1–11.
   18. Mok, J., H.C., Landphair, & J.R., Naderi .2005. Landscape improvement impacts on roadside safety in Texas. Landscape and Urban Planning, 78(3), 263– 274.
   19. Bulut, Z., H., Yilmaz .2007. Determination of landscape beauties through visual quality assessment method: a case study for Kemaliye (Erzincan/Turkey). Environment monitoring assessment, 141, 121-129.
   20. Arriaza, M. 2004. Assessing the visual quality of rural landscapes. Landscape and Urban Planning, 69, 115 – 125.
   21. Rogala, M. and Maddern, C. 2007. Walking trails classification system-A report of Research findings. Department of sustainability and environment. 38p.
   22. Jhonson, S.W. and Growcock, A.J. 2005. Visiting the Kosciuszko Alpine Area: Visitor Numbers, Characteristics and Activities. CRC for Sustainable Tourism Pty Ltd. 124p
   23. Farias, E.I., Ricardo Grau, T.H. and Camps, A. 2005. Trail preferences and visitor characteristics in Aiguestortes I Estany de Sant Maurici National Park, Spain. Mountain Research & Development. 25(1): 51-59.
   24. Dye, A.S. and Shaw, S. 2007. A GIS based spatial decision support system for tourists of Great Smoky Mountains National Park. Retailing and consumer services. 14, 269-278.
   25. Fourier, R. 2005. Applying GIS in the Evaluation of Landscape Aesthetics. Thesis presented in partial fulfillment of requirements for the degree of Master of Art at the University of Stellenbosch. 70p.
   26. سعیدی. سپیده، 1392، ارزیابی و مدلسازی ارزش‌های زیبایی‌شناختی درطول مسیرهای پیاده­روی در حوزه آبخیز زیارت، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، 146 ص.
       1. Lothian, A. 1999. Landscape and the Philosophy of Aesthetics: Is Landscape Quality Inherent in the Landscape or in the Eye of the Beholder? Landscape and Urban Planning. 44: 177-198.
       2. Yu, K .1995. Cultural variations in landscape preference: Comparisons among Chinese subgroups and western design experts. Landscape and Urban Planning, 32(2), 107– 126.
       3. گلچین. پیمان، نارویی. بهروز و مثنوی. محمدرضا، 1391، ارزیابی کیفیت بصری فضاهای آموزشی بر اساس ترجیحات استفاده کنندگان (مطالعه موردی: دانشگاه سیستان و بلوچستان)، مجله محیط­شناسی، شماره 62، صص 152-135.