ارزیابی شاخص‌های زیست اقلیمی موثر بر آسایش انسان (مطالعه موردی: منطقه آزاد اروند)

علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره هجدهم، ویژه نامه شماره3، زمستان 1395

ارزیابی شاخص­های زیست اقلیمی موثر بر آسایش انسان

(مطالعه موردی: منطقه آزاد اروند)

فائزه هدایتی­راد[1]*

f.hedayati.rad@gmail.com

مهران شبانکاری ^[2]

محمدرضا ضرغامیان[3]

صفورا ابرقویی⁴

چکیده

زمینه و هدف: شناخت پتانسیل­های طبیعی، به­عنوان بستر فعالیت­های انسانی پایه و اساس غالب برنامه­ریزی­های محیطی و آمایش سرزمین را تشکیل می­دهد. در این راستا ویژگی­های اقلیمی و اغلب عناصر آن در پراکندگی فضایی و شکل­گیری رفتار محیطی جوامع انسانی نقش تعیین­کننده­ای ایفا می­کنند، تا آن­جا که امروزه مطالعات و بررسی­های بیوکلیمای انسانی و استفاده از توانمندی­های مختلف آن پایه و اساس برنامه­ریزی­های شهری، عمرانی، سکونت­گاهی، معماری، جهان­گردی و غیره است.

روش بررسی: در این پژوهش، آسایش یا عدم آسایش انسان در منطقه آزاد اروند بر اساس مدل­ها و شاخص­های زیست اقلیمی بیکر، ترجونگ، دمای مؤثر، اقلیم توریستی (TCI)، نظر متوسط پیش­بینی­شده (PMV) و دمای معادل فیزیولوژیک (PET) با استفاده از داده­های آماری 60 ساله (2010-1951) ایستگاه هواشناسی آبادان مورد بررسی قرار گرفت و بهترین زمان برای انجام فعالیت­های محیطی و گردش­گری در این شهر تعیین شد.

یافته­ها: نتایج این تحقیق نشان داد که شاخص­های بیوکلیمایی مورد استفاده، توانایی آشکارسازی دوره‌های آسایشی و عدم آسایش منطقه آزاد اروند را دارند و با وجود تفاوت­های جزیی، نمودهای نسبتاً همگونی از اقلیم آسایشی این شهر ارایه می­دهند. بررسی­ها نشان داد که منطقه آزاد اروند در طول سال با داشتن تنوع بیوکلیمایی، از شرایط داغ تا بسیار خنکی برخوردار است، طی فصول بهار و تابستان از محدوده آسایش زیست اقلیمی خارج است و با آغاز فصل پاییز در ماه­های گذار از گرما به سرما (مهر ماه) اقلیم منطقه آزاد اروند به شرایط آسایش انسانی نزدیک می­شود. در اواخر پاییز و سراسر زمستان با شرایط منحصر به­فرد آسایش انسانی، بهترین شرایط زیست­ اقلیمی برای انجام فعالیت­های محیطی و گردش­گری در منطقه آزاد اروند فراهم است.

واژه­های کلیدی: خوزستان، ارزیابی محیط­زیست، آسایش بیوکلیمایی، منطقه آزاد اروند.

Evaluation of the bioclimatic indices influencing human comfort

 (Case study: Arvand Free Zone)

Faezeh Hedayati Rad[4]*

f.hedayati.rad@gmail.com

Mehran Shabankari[5]

Mohamadreza Zarghamiyan [6]

Safoura Abarghoei ⁴

Abstract

Background and Objective: Identification of climatic potentials as a context of human activities, constitutes a bedrock for majority of environmental plannings and land use plannings. In this regard, climatic features and their dominant elements play an important role in spatial distribution and development of environmental behavior of human societies, so that weather cognition and the use of its various potencies are comsidered as a base for urban development planning, construction, habitat, architectural and tourism expansion.  

Methodes: In this study, the human comfort or discomfort at Arvand Free Zone was evaluated based on bio-climatic indices, Terjung, Neurotic strain, Baker, effective temperature, (TCI), (PET) and (PMV) using data from 60 years (1951-2010). Moreover, using the climatological parameters obtained from synoptic station of Abadan, the best time for environmental activities in this city was determined.

The results showed that the used bioclimatic indices are able to reveal comfortable and uncomfortable periods in Abadan and despite trivial differences, all indices present the same aspects of climatical comfort of this city.

Results:The analysis showed that Abadan mostly had a wide range of variety during the year and changes from hot to very cool weather. During spring and summer, it is excluded from the limits of bioclimatic comfort. In the late fall and throughout winter, Abadan climate with its unique conditions for human comfort, is the best season for environmental and tourism activities.

Keywords: Khuzestan, Environmental Assessment, Bioclimatic Comfort, Arvand Free Zone.

مقدمه

شناخت پتانسیل­های اقلیمی، به­عنوان بستر فعالیت­های انسانی، پایه و اساس غالب برنامه ریزی های محیطی و آمایش سرزمین را تشکیل می­دهد، چنان­چه تضمین توفیق کامل غالب برنامه­ریزی های توسعه شهری، عمرانی، سکونت­گاهی، معماری و جهان­گردی هنگامی به­دست می آید که با شناخت آب و هوا و استفاده از توان­های گوناگون آن همراه باشد.

یکی از عوامل مؤثر بر زندگی، آسایش و سلامتی انسان، شرایط جوی و اقلیمی است که امروزه در قالب شاخه ای از علم با عنوان زیست اقلیم انسانی مورد بررسی و مطالعه قرار می­گیرد (1). بیوکلیماتولوژی، علم مطالعه و ارزیابی تأثیر آب و هوا بر روی موجودات زنده اعم از گیاهان، جانوران و انسان است. با توجه به این گرایش منظور از شرایط آسایش، مجموعه شرایطی است که از نظر حرارتی برای80 درصد از افراد مناسب باشد، یا به عبارت دیگر انسان در آن شرایط احساس گرما و سرما نکند. حالت خنثی بودن حرارتی نیز شرایطی است که ارگانیسم انسانی می­تواند بیلان حرارتی خود را به بهترین شکل موجود حفظ کند، بدون این­که دچار کمبود یا مازاد انرژی شود. در شکل­گیری شرایط آسایش انسان از دیدگاه اقلیمی چهار عنصر دما، باد، رطوبت و تابش نقش عمده­ای دارند. در این عناصر دما و رطوبت تأثیر بیشتری بر سلامت و راحتی انسان دارند و به همین دلیل بیشتر مدل­ها و شاخص های سنجش آسایش انسان بر این دو عنصر استوار شده است.

طی سال­های اخیر روش­ها و مدل­های گوناگونی برای شناخت و درجه تأثیر عناصر اقلیمی بر روی ارگانیسم انسان ابداع و در مورد سنجش شرایط آسایش و راحتی انسان پژوهش­های متعددی انجام گردیده است. قدیمی­ترین مطالعات شامل مطالعه مدل اولگی است که در دهه­ی شصت با ارایه­ی نمودار زیست اقلیمی به تعیین نقش جداگانه و مشخص عوامل پرداخت. او بر اساس آزمایش­ها و محاسباتی که در چهار منطقه مختلف اقلیمی آمریکا انجام داد، نتیجه گرفت که نیاز به ظرفیت و مقاومت حرارتی مناطق یکسان نیست. در همین دهه گیونی تقسیم بندی بیوکلیمایی را مطرح کرد و طی آزمایش­های متعددی که روی انسان انجام داد، نمودار بیوکلیمایی را ارایه نمود (2).

هونام[7](3) نیز با استفاده از شاخص دمای مؤثر، آسایش اقلیمی شهر «آلیس اسپرینگز[8]» را مورد مطالعه قرار داد و مشاهده کرد که قسمت قابل توجهی از فصل گرم سال در این شهر از لحاظ آسایش اقلیمی نامساعد است ( 4) . به منظور تعیین شاخص­های قابل اطمینان برای حفاظت از فشارهای حرارتی در نیجریه، شاخص­های مختلف از جمله شاخص ماهانی، اوانز و همکاران، نمودار زیست اقلیم و حرارت مؤثر را با هم مقایسه کردند. موریلون-گالوز[9] (5) اطلس بیوکلیمای انسانی مکزیکو را با تحلیل داده­های اقلیمی دوره 1980-1951م. و براساس شاخص­های الگی و گیونی تهیه نمودند.

بودن و گراب[10](6) نیز به بررسی آسایش حرارتی در پنج شهر تونس از دو منطقه پرداختند. آن­ها در تحقیق خود از حدود 200 نفر در خصوص شرایط زندگی طبیعی خود در محیط کار و محل زندگی در هر ماه از یک سال سوال کرده و نتایج آن را با شاخص­های آسایش حرارتی مقایسه کردند. نتایج مطالعه نشان دهنده وجود ارتباط معنی­دار بین شرایط آسایش حرارتی اعلام شده با شاخص­های آسایش حرارتی بود. توی و همکاران[11] (7) به مطالعه و تعیین آسایش بیوکلیماتیک در شهر ارزروم در سه منطقه شهری، روستایی و شهری جنگلی ترکیه پرداختند و نتیجه گرفتند که مناطق شهری جنگلی سازگاری بیشتری با شاخص آسایش حرارتی مورد استفاده دارد.

در سال­های اخیر مطالعه اقلیم شناسی منطقه استراحتی اریزونای آمریکا (8)، مطالعه آسایش حرارتی در دریاچه سان مون[12] تایوان(9) و تعیین آسایش زیست اقلیمی در مسیر ارزروم با سیستم اطلاعات جغرافیایی(9) انجام شده است.

دب و همکاران (11) در مطالعه­ای با بررسی آسایش حرارتی در محل پایانه راه آهن  هند پرداختند و بیان نمودند که یکی از جنبه­های مهم در خصوص رضایت مسافر در این مکان­ها، وجود یک محیط قابل قبول گرمایی است. لذا با به کارگیری شاخص PET ، رضایت مسافران را در ایستگاه جنوب هند در ماه ژوئن ارزیابی کردند.

پینگ لین و همکاران (12) در مقاله ای با عنوان اثر سایه در دراز مدت بر آسایش در فضای باز (مطالعه موردی: تایوان) با استفاده از شاخص PET و SVF (درصد آسمان باز)، نشان دادند که مقادیر بالای SVF در تابستان و مقادیر پایین آن در زمستان باعث ناراحتی انسان می­شود.

پری^[13]، (13) در پژوهشی وضعیت اقلیم گردش­گری در مناطق گرم و خشک به­ویژه نواحی مدیترانه­ای را مطالعه کرد وبیان کرد که بدترین شرایط در این نواحی برای گردش­گر زمانی است که موج هوای گرم این مناطق را تحت تأثیر قرار می­دهد.

مطالعات انجام شده در زمینه ارزیابی اقلیم زیستی کشور دارای تنوع موضوعی خاص است و می­توان آن­ها را به سه دسته تقسیم نمود. بخشی از این مطالعات به ارزیابی اقلیم زیستی محض پرداخته و شرایط راحتی انسان را در ایام مختلف سال در مناطق مورد مطالعه خود تبیین نموده است (14)، (15)، (16)، (17)، (18) ، (19)، (20). در این مطالعات  میزان راحتی انسان در شرایط اقلیمی مختلف در شهرهای شیراز و بندرعباس بررسی شد و بیان گردید که دمای ظاهری شیراز به دلیل رطوبت نسبی کم، پایین‌تر از دمای مشاهده شده­ی این شهر است و تا اندازه‌ای در احساس رضایت­مندی هوا در این شهر مؤثر است. خطر وقوع گرمازدگی، آفتاب­زدگی، انقباض حرارتی عضلات و تحلیل رفتگی حرارتی به‌ترتیب در شهرهای بندر‌عباس و شیراز در روزها و ماه­های گرم تابستان، به­ ویژه در روزهای مربوط به ماه­های تیر و مرداد بیش­تر است. تعیین دمای ظاهری بیشینه­ی روزانه در این شهرها مشخص کرد که تنش گرمایی به دلیل بالا بودن دما، در ساعات گرم روز به‌صورت جدی سلامت مردم را تهدید می‌کند. طیف دیگری از مطالعات انجام گرفته در رابطه با معماری و ساختمان است (21)، (22)، (23)، (24) و (25). این­گونه مطالعات به ارزیابی زیست اقلیم ساختمان از طریق شاخص­هایی مانند ماهانی، گیونی، ترجونگ و غیره پرداخته اند (26). ضمن بررسی تاثیر عناصر اقلیمی در معماری شهر لالی نتایج نشان داد  که آسایش حرارتی در لالی طی بیش­تر شب­ها مناسب بوده ولی در بیش­تر ماه­های سال آسایش حرارتی در روز مناسب نیست. بهترین جهت قرارگیری ساختمان­ها، جهت شمالی- جنوبی با کشیدگی شرقی- غربی است. فاصله­گذاری بین ساختمان­ها، بافت فشرده و متراکم و اندازه بازشوها در اندازه کوچک مناسب­تر است. دیوارهای داخلی و خارجی و بام ها، باید از مصالح سنگین ساخته شوند تا زمان تاخیر این مصالح بیشتر از 8 ساعت باشد. گروه دیگری از مطالعات نیز به بررسی اقلیم زیستی کشور در رابطه با فعالیت گردش­گری پرداخته­اند (27)، (28)، (29) ، (30)، (31). شرایط اقلیم آسایشی چهار شهر اصلی گردش­گری مشهد، اصفهان، رشت و کیش، به وسیله شاخص دمای معادل فیزیولوژیک (PET) ارزیابی شد و نتایج نشان داد که بهترین مقصد برای گذراندن سفرهای نوروزی جزیره کیش است. اولویت دوم سفرهای نوروزی، رشت است. شهرهای مشهد و اصفهان در هنگام تعطیلات نوروزی دارای محدودیت تنش سرمایی هستند. برای مسافرت­های تابستانه به شهرهای مشهد و رشت تنها در نیمه دوم شهریور ماه شرایط نسبتاً مناسب دارند. جزیره کیش و اصفهان در طی این زمان به دلیل دارا بودن تنش­های گرمایی توصیه نمی­گردند. جزیره کیش طی فصل سرد سال در شرایط کاملا راحت و مناسبی قرار دارد و بهترین مقصد برای گردش­گران زمستانی است (32). اقلیم آسایش گردش­گری استان چهارمحال و بختیاری بر اساس شاخص  TCIبررسی شده و این نتیجه حاصل شد که ماه­های می، جولای و ژوئن بهترین شرایط را برای حضور گردش­گران دارد. منطقه آزاد اروند از لحاظ وجود تنوع و تعداد جاذبه­های طبیعی، صنعتی و مناطق عملیاتی از شرایط منحصر به فرد گردش­گری برخوردار است. بر این اساس ضمن تاکید بر ضرورت شناخت و ارزیابی اقلیم آسایش آن، در پژوهش حاضر سعی شده ‌است تا ضمن بهره­گیری از معتبرترین مدل­های تجربی، شرایط اقلیم زیستی شهر از نظر کیفیت حرارتی و آثار فیزیولوژیکی مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد و الگوی مناسبی به منظور تعیین درجه آسایش (راحتی)، یا عدم آسایش در طول ماه­ها و فصول مختلف برای برنامه­ریزی محیطی و گردش­گری ارایه گردد.

داده‌ها و روش‌شناسی

منطقه آزاد اروند در شمال غربی خلیج‌فارس (جنوب غرب استان خوزستان) به وسعت بیش از 170 کیلومترمربع، در محل تلاقی اروندرود و کارون واقع و دارای مرز مشترک با کشور عراق است. منتهی‌الیه مرزهای غربی و شرقی منطقه را به ترتیب مرز بین‌المللی ایران-عراق در محل گمرک مرزی و پالایش­گاه آبادان تشکیل می‌دهند (33).

داده‌های مورد بررسی در این پژوهش شامل تمامی اندازه‌گیری‌های ماهانه عناصر اقلیمی ایستگاه­های سینوپتیک استان خوزستان و عمدتاً ایستگاه منطقه آزاد اروند با دوره آماری60 ساله (2010-1951) می­باشد که به عنوان پایگاه اطلاعاتی مورد پردازش قرار گرفته است (34).

روش تحقیق در این پژوهش مبتنی بر استفاده از روابط ریاضی، مدل­ها و شاخص­های زیست اقلیمی و نرم افزارهای رایانه­ای است که آسایش انسان را با توجه به ویژگی­های آب و هوایی منطقه مورد مطالعه که توانایی­ها و محدودیت­های خاص خود را دارد، ارزیابی می­نماید. در این مقاله با استفاده از شاخص­های ترجونگ، دمای مؤثر، بیکر، (TCI)، (PMV) و (PET) شرایط آسایش انسانی منطقه آزاد اروند طی 12 ماه سال محاسبه و بررسی شده است و بهترین زمان(ماه­ها) برای برنامه­ریزی فعالیت­های محیطی- گردش­گری مشخص گردیده است.

شاخص ترجونگ

شاخص ترجونگ یکی از مهم­ترین روش­های زیست اقلیمی برای ارزیابی آسایش انسان محسوب می شود. امتیاز این روش نسبت به سایر روش ها این است که از کلیه مشخصه­های اقلیمی، یعنی دما، رطوبت، باد، تابش و ساعات آفتابی که مجموعه شرایط دمایی بدن انسان را کنترل می­کنند، هم­زمان استفاده شده است. با استفاده از این شاخص می توان مناسب­ترین منطقه را برای اقامت و سکونت افرادی که از حساسیت و بیماری­های مربوط به نوعی هوا و اقلیم رنج می­برند، مشخص کرد (14). علاوه بر این می­تواند در تعیین محل مناسب برای احداث ساختمان­های حساس از قبیل آسایش­گاه­ها، بیمارستان­ها، تفریح­گاه­ها، صنعت گردش­گری و برنامه­ریزی­های شهری و منطقه­ای کاربرد فراوانی داشته باشد (35).

شاخص ترجونگ بر اساس ضریب راحتی و ضریب تأثیر خنک­کنندگی باد استوار است که با توجه به داده­های اقلیمی منطقه­ مورد مطالعه جدول(1)، بررسی و نتایج آن­ها به صورت جداول و نمودار ارایه شده است. برای تعیین ضریب راحتی از شکل (1) استفاده می­شود. این نمودار در واقع نشان دهنده میزان آسایشی است که انسان در شرایط ترکیب­های متفاوت دما، رطوبت و شرایط متعارف، یعنی پوشش معمولی و عدم فعالیت فیزیکی به دست می­آورد (2). در شکل (1)، محور افقی، معرف دما بر حسب درجه فارنهایت و خطوط منحنی، معرف رطوبت نسبی بر حسب درصد است. محل برخورد این دو عنصر در شرایط متفاوت، در محدوده­های مختلفی قرار می­گیرد که با اعداد و نمادهایی نشان داده شده است جدول (2).

جدول1- داده های ماهانه متغیرهای هواشناسی ایستگاه سینوپتیک آبادان

Table1-Monthly data of meteorological variables of Abadan synoptic station.

جدول2- مفاهیم، نمادها و علایم شاخص ضریب راحتی

Table2- Concepts, symbols and symptoms of comfort coefficients index.

تعیین ضریب راحتی روز

در روش ترجونگ، برای تعیین ضریب راحتی روز، در ماه­های مختلف سال از میانگین حداکثر دمای روزانه بر حسب درجه ‌فارنهایت و میانگین حداقل رطوبت نسبی روزانه بر حسب درصد استفاده می­شود.

تعیین ضریب راحتی شب

برای تعیین ضریب راحتی شبانه بر پایه شاخص ترجونگ از میانگین حداقل دما بر حسب درجه فارنهایت و میانگین حداکثر رطوبت نسبی بر حسب درصد استفاده می­شود.

شاخص بیکر

برای ارزیابی آسایش انسان در منطقه آزاد اروند از شاخص بیوکلیمای بیکر (1972) نیز استفاده شده است. این روش به دلیل این انتخاب شده که در میان تمام عناصر اقلیمی در رابطه با ترکیب بیوکلیمای

انسانی که تلفیقی از کمیت­های دما و جریان باد است، جامع­تر و مناسب­تر می­باشد. بیکر برای محاسبه قدرت خنک کنندگی محیط (cp) از رابطه زیر استفاده کرده است:

      رابطه­ی(1) mcal/cm²/Sec                                   (t- 5/36)×(^632/0V×34/0+26/0 Cp=(

در رابطه فوق :

V: سرعت باد بر حسب متر بر ثانیه

t: معدل دمای روزانه بر حسب درجه سلسیوس

در رابطه (1) قدرت خنک­کنندگی محیط با توجه به اختلاف بین دمای بدن و دمای هوا بر حسب  mcal/cm²/Secنشان داده شده است. بیکر درجات خنک­کنندگی محیط و آستانه­های تحریک بیوکلیمای انسانی (آسایش انسان) را به صورت جدول (3) ارایه کرده است.

جدول 3- درجات قدرت خنک­کنندگی محیط و آستانه­های بیوکلیمایی بر حسب روش بیکر

Table3- Levels of environment cooling power and bioclimatic thresholds based on indice Baker

شاخص زیست اقلیمی TCI

شاخص اقلیم توریستی (TCI) به­وسیله میسزکوفسکی[14] ابداع شده است. این شاخص ترکیبی، عناصر اقلیمی را که بیش­ترین ارتباط را با کیفیت تجربه توریستی برای غالب توریست­ها دارد، به طور سیستماتیک بررسی می­کند. امتیاز روش (TCI) نسبت به سایر روش­ها این است که این شاخص از کلیه متغیرهای مهم اقلیمی یعنی دما، رطوبت، بارش، باد و ساعات آفتابی که مجموعه شرایط حرارتی بدن انسان را کنترل می­کنند، در ارتباط با فعالیت­های محیطی استفاده می­کند (28).

در این شاخص به علت محدودیت داده­های هواشناسی، تعداد متغیرهای مورد استفاده به 7 مورد کاهش یافته است. این متغیرها عبارتند از: میانگین حداکثر ماهانه دمای روزانه، میانگین دمای روزانه، حداقل رطوبت نسبی روزانه (به درصد)، میانگین رطوبت نسبی، بارش (mm)، ساعات آفتابی و میانگین سرعت باد (m/s یاkm/h).

این 7 متغیر تشکیل 5 زیر شاخص را در (TCI) می­دهند. با یک سیستم رتبه­دهی استاندارد که میزان آن از 5 (مقدار مطلوب و ایده آل) تا 3- (فوق العاده نامطلوب و نامساعد) می باشد، پایه عمومی و کلی برای اندازه گیری هر زیر شاخص فراهم شده است (36). این زیر شاخص­ها عبارتند از:

- شاخص آسایش روزانه(CID): برای محاسبه این زیر شاخص از متغیرهای حداکثر دمای روزانه و میانگین حداقل رطوبت نسبی روزانه استفاده شده است. این زیر شاخص شرایط آسایش گرمایی را در مواقعی که حداکثر فعالیت محیطی وجود دارد، نشان می­دهد و سهم آن در (TCI)،40 درصد است. برای اندازه­گیری آسایش حرارتی از متغیرهای دما و رطوبت بر مبنای نمودار ضریب راحتی، (شکل 5) استفاده شده و ارقام آن از محل تقاطع دما و رطوبت نسبی به­دست می­آید (37). در شاخص آسایش، مساعدترین و بهینه­ترین منطقه از لحاظ آسایش گرمایی محدوده بین 27-20 درجه سانتی­گراد و رطوبت نسبی 70-30 درصد است که مقدار (TCI) آن با ارزش 5 مشخص می­شود.

- شاخص آسایش شبانه روزی(CIA): متغیرهایی که در این زیر شاخص استفاده می­شوند شامل میانگین دمای روزانه و میانگین رطوبت نسبی روزانه می باشند. این شاخص چون شرایط آسایش حرارتی را در کل شبانه روز نشان می­دهد، حتی در مدتی که افراد در حال استراحت هستند، اهمیت کم­تری نسبت به شاخص قبلی داشته و فقط سهم 10 درصدی در (TCI) دارد. برای محاسبه شاخص آسایش24 ساعته از متغیرهای میانگین روزانه دما و میانگین رطوبت نسبی روزانه بر مبنای نمودار ضریب راحتی (شکل 5) استفاده می­شود (37). در مجموع می توان گفت که سهم دو شاخص(CID) و (CIA) در مقدار (TCI) یک منطقه 50 درصد است.

- بارش(p): بارش به­طور کلی اثری منفی در تفریحات و فعالیت­های محیطی دارد. در سیستم رتبه­دهی، با افزایش بارش، مقدار رتبه آن کاهش می­یابد که تأثیر منفی افزایش بارش را در لذت، تفریح و آسایش اقلیمی افراد نشان می­دهد. سهم این زیر شاخص در (TCI) 20 درصد است.

- ساعات آفتابی(S): به­طور کلی نور خورشید در فعالیت­های محیطی اثر مثبت دارد اما در اقلیم­های داغ اثر ناراحت کننده داشته و عدم
آسایش به همراه دارد. ساعات آفتابی نیز مانند بارش دارای وزن 20 درصدی در (TCI) است. در کل بیش­ترین نور آفتاب، بیش­ترین رتبه را به خود اختصاص می­دهد. در فرمول (TCI) از متغیر میانگین ساعات آفتابی در روز (تقسیم میانگین ماهانه ساعات آفتابی بر تعداد روزهای هر ماه) و برای تعیین رتبه از جدول مربوطه استفاده می­گردد، (37).

شکل 1- نمودار سایکرومتریک شاخص آسایش حرارتی بر اساس دمای مؤثر(ASHRAE,2001)

Figure1- Zoning status of Arvand free zone in Khuzestan based on indice Terjung in cold seasons

- جریان هوا، میانگین سرعت باد(W): اثر این متغیر بستگی به دمای هوا دارد. در اقلیم داغ به علت تبخیر و خنک­کنندگی دارای اثر مثبت می­باشد ولی در اقلیم سرد به علت اثر خنک­کنندگی باد تأثیر منفی در آسایش دمایی انسان دارد. هم­چنین هر چه قدر سرعت باد افزایش یابد، باعث افزایش عدم آسایش می­شود و به عنوان یک عامل منفی در امر فعالیت­های محیطی رتبه آن در فرمول (TCI) کم­تر می­شود. با توجه به اثرات متفاوت باد در احساس آسایش اقلیمی در مناطق مختلف، 4 نوع سیستم رتبه­بندی باد برای (TCI) در نظر گرفته شده است (37).

برای محاسبه شاخص اقلیم توریستی، متغیرهای یاد شده از جدول (1) استخراج شده، سپس با توجه به اهمیت نسبی­شان در آسایش محیطی، وزن­دهی و رتبه­بندی می­شوند و مقادیر زیر شاخص­ها به دست می­آید و در نهایت در رابطه (2) قرار می­گیرند تا مقدار (TCI) محاسبه شود جدول (8).

رابطه­ی(2):

TCI=2(4CID+CIA+2P+W)

شاخص دمای مؤثر[15]

مبنای این روش نیز بر استفاده از دمای هوا و رطوبت قرار دارد و با کمک این دو پارامتر امکان بررسی وضعیت آسایش اقلیمی فراهم می‌شود. دمای موثر با استفاده از رابطه زیر محاسبه می‌گردد:

رابطه­ی(3)                

در این رابطهT ‌ : دمای هوا برحسب درجه سانتی­گراد،  RH: رطوبت نسبی بر حسب درصد و ET: مقدار دمای مؤثر است. جدول (4) آسایش انسان بر اساس دمای مؤثر را نشان می­دهد.

جدول4- آسایش انسان بر اساس دمای مؤثر

Table4- Human comfort based on the effective temperature.

شاخص­های نظر متوسط پیش بینی شده(PMV) و دمای معادل فیزیولوژیک(PET)

الگوی نظر متوسط پیش بینی شده توسط فانگر در سال 1970 طراحی شد. این شاخص چهار متغیر دمای هوا، میانگین دمای تابشی و رطوبت نسبی و دو متغیر شخصی شامل مقاومت لباس و سطح فعالیت را به صورت یک شاخص مرکب در نظر می­گیرد که آسایش حرارتی را با آن می­سنجد. شاخص (PMV) ضرایبی را تعیین می­کند که مطابق با مقیاس حرارتی آشرا سنجیده می­شود و نشان­گر احساس حرارتی متوسط توسط دسته بزرگی از اشخاص در یک فضای معین است (38)، (39). شاخص مذکور، آسایش حرارتی را به صورت عدم تعادل بین جریان حرارت واقعی از بدن در یک محیط حرارتی معین و جریان حرارت مورد نیاز برای شرایط بهینه (مثل شرایط خنثی) در یک فعالیت معین، ارایه می­دهد. شاخص (PMV) شرایط حراراتی را بر اساس مقیاس هفت طبقه ای آشرا نشان می­دهد. از طرفی فانگر در سال 1970 یک شاخص وابسته به (PMV) را تحت عنوان(ppd)  یا درصد پیش­بینی شده افراد ناراضی از محیط حرارتی ارایه کرد. این شاخص از طریق شاخص(PMV) محاسبه می شود و درصد افرادی را که از محیط حرارتی ناراضی هستند، پیش­بینی می­کند. این دو شاخص یک رابطهU  شکل را تشکیل می دهند، به­طوری که میزان نارضایتی افراد در مقادیر بالا و پایین (PMV) افزایش می­یابد. شاخص (PMV) از طریق معادله زیر قابل محاسبه است:

PMV= (0.303e^-0.036m+0.028) [(M-W)-H-E_c-c_rec-E_rec]                 

E=3.05×10^-3(256t_sk-3373-p_a) +E_sw                                                                                                      

E_c=3.05×10^-3[5733-6.99× (M-W)-p_a] +0.42(M-W-58.15)

E=3.05×10^-3(256t_sk-3373-p_a) +E_sw                                C_rec=0.0014M (34-Ta)

مقدارH مستقیما قابل اندازه گیری بوده و از طریق معادله زیر نیز قابل محاسبه است:

H=K_cl=t_sk-t_cl/ I_c              

C_rec = تبادل حرارت هم­رفتی تعرق ، E_rec= تبادل حرارت تبخیری تعرق ، E_sw= تلفات حرارت تبخیری تعرق ، E_c= تبادل حرارت تبخیری در سطح پوست موقعی که در حالت حرارتی خنثی قرار دارد ، I_cl= تابش لباس به طور متوسط برای تمام بدن ، M= آهنگ سوخت وساز بدن ،H= تلفات حرارت خشک به صورت هم­رفت، هدایت وتابش ، W= نیروی مکانیکی مؤثر ، e= تبادل حرارت تبخیری در سطح پوست، همگی بر حسب وات بر متر مربع.

t_cl= دمای سطح لباس ، t_sk= دمای متوسط پوست و Ta= دمای هوا  برحسب درجه سانتی گراد.

Pa= رطوبت، فشار بخار جزیی هوا (پاسکال)

اکنون تعداد زیادی شاخص دما- فیزیولوژیک وجود دارد که در مطالعات آب و هواشناسی، توریسم، برنامه­ریزی شهری، پزشکی، زیست­محیطی و نظایر آن مورد استفاده قرار می­گیرد. شاخص (PET) به­عنوان یکی از مهم­ترین آن­ها عبارت از دمایی است که در آن بیلان انرژی انسان برای شرایط فضای سرپوشیده معادل دمای پوست و میزان تعریق تحت شرایط واقعی فضاهای آزاد مورد بررسی است. شاخص مذکور کاربران گوناگون را قادر می­سازد تا اثرات ترکیبی شرایط حرارتی پیچیده در فضاهای آزاد را با تجارب منازل و مکان­های کسب و کار، مقایسه نمایند. علاوه بر این (PET) را می­توان در تمام اقلیم­ها و در تمام سال مورد استفاده قرار داد. شاخص­های جوی مؤثر بر بیلان انرژی بدن انسان شامل دما و رطوبت هوا، سرعت باد، امواج کوتاه و بلند هر کدام به شکلی مناسب در این شاخص منعکس است. هم­چنین مقاومت لباس در برابر انتقال حرارت و تولید حرارت داخلی نیز در شاخص به خوبی لحاظ گردیده است) 33(. به گفته هوپ (39) در مقایسه با شاخص­های حرارتی که از بیلان انرژی بدن انسان مشتق شده اند مثل(PMV)، شاخص (PET) یک مزیت مهم دارد که مقیاس درجه­بندی آن بر اساس درجه سانتی­گراد است. در نتیجه مقایسه و برنامه­ریزی به خصوص برای برنامه­ریزان شهری بسیار ساده­تر و جامع­تر است.

شاخص(PET) کاربران را قادر می­سازد تا اثرات مرکب شرایط حرارتی فضاهای آزاد را با تجارب فضاهای سرپوشیده مقایسه کنند. هم­چنین عناصر هواشناسی که بر بیلان انرژی انسان تأثیر می­گذارند مثل دمای هوا، سرعت باد، تأثیر امواج کوتاه و بلند خورشیدی و نیز اثرات مقاومت حرارتی لباس و تولید حرارت داخلی بدن انسان را نیز لحاظ می­کند (38).

برای محاسبه دمای معادل فیزیولوژیک مراحل زیر باید طی شود :1- شرایط حرارتی بدن بر اساس الگوی MEMI جهت ترکیب با شاخص­های جوی محاسبه شود.2- مقادیر محاسبه شده دمای متوسط پوست و دمای مرکزی بدن وارد الگوی MEMI شده و معادلات بیلان انرژی بدن انسان حل شوند.3- برای محاسبه دمای معادل فیزیولوژیک امروزه نرم افزارهای مختلفی طراحی و ارایه شده است که الگویRayMan  یکی از مناسب­ترین آن ها به شمار می­رود.

جدول5- مقادیر آستانه شاخص های PET وPMV در درجات مختلف حساسیت انسان

Table5-Values of PET and PMV indexs threshold in different levels of human sensitivity

یافته ها

نتایج حاصل از ارزیابی شاخص ترجونگ در منطقه مورد مطالعه

بر اساس جدول (6) و شکل (1) در منطقه­ی مورد مطالعه پنج ماه از سال، یعنی ماه­های آبان، اسفند، دی، بهمن و آذر در محدوده -1 تا2- قرار می­گیرند که معرف شرایط فیزیولوژیک خنک تا بسیار خنک است. ماه فروردین در محدوده صفر قرار می­گیرد که دارای شرایط فیزیولوژیک مطبوع می­باشد. ماه­های اردیبهشت و مهر در محدوده 1+ واقع می­شوند که وضعیت گرم را نشان می­دهد و در نهایت ماه­های خرداد، تیر، مرداد و شهریور در محدوده a2+ قرار می­گیرند که معرف شرایط فیزیولوژیک داغ است.

جدول6- ضرایب راحتی منطقه آزاد اروند بر اساس شاخص ترجونگ

Table6- Coefficients of comfort Arvand free zone based on indice Terjung.

تعیین ضریب راحتی روز

بر اساس جدول (6) ضریب آسایش روز در منطقه آزاد اروند طی ماه دی در محدوده 1- واقع شده که شرایط خنک را نشان می­دهد. ماه­های بهمن، اسفند و آذر در محدوده صفر قرار می­گیرند که شرایط فیزیولوزیک مطبوع است، ماه­های فروردین و آبان در محدوده 1+ واقع می­شوند که وضعیت گرم را نشان می­دهند و شش ماه

اردیبهشت، خرداد، تیر، مرداد، شهریور و مهر در محدوده a2+ قرار می­گیرند که معرف شرایط فیزیولوژیک داغ هستند.

تعیین ضریب راحتی شب

ضریب آسایش شب منطقه آزاد اروند طی ماه­های دی، بهمن، اسفند، آبان و آذر در محدوده 2- قرار می گیرند که بیان­گر شرایط فیزیولوزیک بسیار خنک می­باشد، ماه فروردین در محدوده 1- واقع شده که ضریب راحتی خنک را نشان می دهد، ماه­های اردیبهشت، شهریور و مهر در محدوده صفر قرار می گیرند که دارای شرایط فیزیولوژیک مطبوع هستند و ماه­های خرداد، تیر و مرداد در محدوده ی 1+ واقع شده اند که وضعیت هوای گرم را نشان می دهند.

      نتایج حاصل از ارزیابی شاخص ترجونگ برای منطقه آزاد اروند طی ماه­های مختلف سال نشان می­دهد که در دوره سرد سال (آبان، آذر، دی، بهمن و اسفند) منطقه آزاد اروند با داشتن هوای خنک تا بسیار خنک، بهترین شرایط آسایشی برای انجام فعالیت­های محیطی و گردش­گری را دارد و در دوره گرم سال (فروردین تا مهر) با داشتن شرایط بیوکلیمایی گرم و نامطلوب از محدوده آسایش زیست اقلیمی خارج است، شکل­های (3) و (4).

شکل2- موقعیت منطقه آزاد اروند در پهنه بندی زیست اقلیمی استان خوزستان بر اساس روش ترجونگ در دوره سرد سال

Figure2- Zoning status of Arvand free zone in Khuzestan based on indice Terjung in cold seasons

شکل3- موقعیت منطقه آزاد اروند در پهنه بندی زیست اقلیمی استان خوزستان بر اساس روش ترجونگ در دوره گرم سال

Figure3- Zoning status of Arvand free zone in Khuzestan based on indice Terjung in warm seasons

نتایج حاصل از ارزیابی شاخص بیکر

 بر اساس جدول (3) در روش بیکر، چنان­چه مقدار cp کم­تر از 5 و یا بیش­تر از 20 باشد، فشار بیوکلیمایی وجود خواهد داشت. در حالت اول به دلیل درجه حرارت زیاد شرایط نامطلوب ایجاد می شود و در حالت دوم به دلیل برودت محیط، شرایط عدم آسایش به­وجود می­آید. با استفاده از داده های اقلیمی جدول (1)

و به کمک شاخص بیکر مقدار خنک کنندگی محیط در ماه­های مختلف سال برای منطقه آزاد اروند محاسبه و به صورت جدول (7) تنظیم شده است.

جدول 7- میزان cp برای ماه­های مختلف سال در منطقه آزاد اروند(بر حسب میکرو کالری بر سانتی­متر مربع)

Table7- The CP values of different months in Arvand free zone (in micro-calorie per square centimeter)

بر اساس ارقام به­دست آمده در جدول (7)، نمودار روند ماهانه تحریک بیو کلیمایی منطقه آزاد اروند ترسیم شده است. بررسی شکل (5) آشکار می‌سازد که در دوره سرد سال، طی ماه­های آذر، دی، بهمن و اسفند که محدوده آن با حرف D نشان داده شده است، مقدار cp منطقه آزاد اروند بیش از 25 میکروکالری بر سانتی­متر مربع در ثانیه است که نشان دهنده­ی تحریک ملایم زیست اقلیم انسانی ناشی از خنکی و سرمای فصل زمستان می­باشد. با آغاز بهار به­ تدریج از مقدار cp کاسته می شود، به گونه ای که شرایط محیطی از حالت ملایم و مطبوع و محدوده آسایش به حالت شرایط داغ و گرم که محدوده­ی فشار بیوکلیمایی است، تغییر می یابد( محدوده­ی بین حرفA و B).

در تابستان مقدار cp به­­شدت کاهش می­یابد به­طوری­ که مقدار آن
در ماه­های تیر و مرداد به 14/0- و 4/0 میکروکالری می رسد. در نتیجه شرایط محیطی منطقه آزاد اروند داغ، شرجی و نامطبوع بوده و در محدوده فشار بیوکلیمایی قرار دارد (محدوده­ی حرف A).

در فصل پاییز، میزان قدرت خنک­کنندگی محیط افزایش می­یابد و مقدار cp در ماه­های مهر، آبان و آذر به ترتیب به 4/9، 3/17 و 1/23 میکروکالری می­رسد در نتیجه شرایط محیطی منطقه آزاد اروند با تغییر به آب و هوای ملایم و مطبوع، در محدوده­ی آسایش اقلیمی قرار می­گیرد (محدود­ی حرف C).

نتایج حاصل از شاخص بیکر نشان می­دهد که فصول زمستان و پاییز مناسب­ترین زمان برای فعالیت­های گردش­گری در منطقه آزاد اروند است.

شکل4- روند ماهانه تحریکات زیست اقلیم انسانی در منطقه آزاد اروند

Figure 4- Monthly trend of bio-stimulation of human climate in Arvand free zone.

نتایج حاصل از ارزیابی شاخص زیست اقلیمی TCI

نتایج حاصل از ارزیابی شاخص اقلیم گردش­گری برای منطقه آزاد اروند طی ماه­های مختلف سال نشان می­دهد که ماه­های(آذر، اسفند) و (دی و بهمن) به ترتیب با قرار گرفتن در گروه رتبه توصیفی خیلی خوب و خوب از شرایط نسبتا مناسبی برای فعالیت­های محیطی برخوردار می­باشند. آبان ماه دارای شرایط قابل قبول و فروردین ماه دارای شرایط حد بحرانی و مرزی است. طی ماه­های اردیبهشت تا مهر منطقه آزاد اروند با داشتن رتبه توصیفی نامطلوب تا بسیار نامطلوب از شرایط مناسبی برای آسایش انسانی برخوردار نیست. بر این اساس بهترین فصول گردش­گری در منطقه آزاد اروند زمستان و نیمه دوم پاییز است جدول(8).

جدول8- رتبه ها، مؤلفه ها و مقادیر ماهانه شاخص اقلیم گردش­گری در منطقه آزاد اروند

Table8- Monthly grades, components and values ​​of tourism climate indicators in Arvand free zone

نتایج حاصل از ارزیابی شاخص دمای مؤثر

   بر اساس ضرایب آسایش انسانی در این روش (جدول 4)، طی ماه­های فروردین، مهر و آبان منطقه آزاد اروند در شرایط آسایش قرار دارد. طی ماه­های اردیبهشت، خرداد، تیر، مرداد و شهریور منطقه آزاد اروند دارای شرایط گرم تا خیلی­گرم بوده و در خارج از محدوده آسایش است. در ماه­های دی، بهمن، اسفند و آذر نیز با داشتن شرایط خنک تا خیلی خنک، منطقه آزاد اروند از محدوده آسایش فاصله می­گیرد جدول (9).

جدول9- وضعیت آسایش اقلیمی بر اساس دمای مؤثر در منطقه آزاد اروند

Table9- The condition of climatic comfort based on the effective temperature in Arvand free zone.

نتایج حاصل از ارزیابی شاخص­های نظر متوسط پیش بینی شده(PMV) و دمای معادل فیزیولوژیک (PET)

منطقه آزاد اروند با شاخص دمای معادل فیزیولوژیک در مقیاس زمانی ماهانه نشان می­دهد که طول دوره آسایش اقلیمی و زمان مناسب برای انجام فعالیت­های گردش­گری کوتاه است و در دو بازه زمانی مجزا از یک­دیگر در اواخر زمستان و اوخر پاییز به وقوع می­پیوندد. منطقه آزاد اروند تنها در ماه­های اسفند و آذر در شرایط بدون تنش قرار دارد و دارای بالاترین کیفیت آسایش اقلیمی است. ماه­های دی و بهمن با برخورداری از تنش سرمایی اندک و آبان و فروردین با برخورداری از تنش گرمایی اندک تا متوسط در رتبه دوم اقلیم آسایش قرار دارند. در دوره گرم سال بالاترین تنش گرمایی وجود دارد و طی ماه­های اردیبهشت، خرداد، تیر، مرداد و شهریور منطقه آزاد اروند با داشتن شرایط تنش گرمایی بسیار شدید در خارج از محدوده آسایش اقلیمی قرار دارد، جداول (5 و 10) .

      بررسی شرایط اقلیم آسایش منطقه آزاد اروند با شاخصنظر متوسط پیش بینی شده در مقیاس زمانی ماهانه نشان می­دهد که طول دوره آسایش اقلیمی و زمان مناسب برای انجام فعالیت­های محیطی کوتاه بوده و در دو بازه زمانی مجزا از یک­دیگر در اواخر زمستان و اواخر پاییز به وقوع می­پیوندد. منطقه آزاد اروند تنها در اسفند ماه شرایط بدون تنش و بالاترین کیفیت آسایش اقلیمی را دارد. ماه­های دی و بهمن با برخورداری از تنش سرمایی اندک و آبان و فروردین ماه  با برخورداری از تنش گرمایی اندک تا متوسط در رتبه دوم اقلیم آسایش قرار دارند. در دوره گرم سال، طی ماه­های اردیبهشت، خرداد، تیر، مرداد و شهریور منطقه آزاد اروند با داشتن شرایط تنش گرمایی بسیار شدید در خارج از محدوده آسایش اقلیمی قرار دارد. عمده­ترین محدودیت زیست اقلیمی و گردش­گری منطقه آزاد اروند مربوط به تنش گرمایی است. در این شاخص در هیچ یک از  ماه­های سال تنش سرمای بسیار شدید در منطقه آزاد اروند وجود ندارد جداول (5 و10 ) .

جدول10- شاخص­های آسایش اقلیمی(PMV)، (PET) برای منطقه آزاد اروند

Table10- The final results of climatic comfort index (PMV, PET) of Arvand free zone.

جدول (11) مقایسه ضرایب آسایش منطقه آزاد اروند بر اساس شاخص های زیست اقلیمی را  نشان می­دهد.

جدول11- مقایسه ضرایب آسایش منطقه آزاد اروند بر اساس شاخص های زیست اقلیمی

Table11- Comparison of coefficients of comfort Arvand free zone based on bioclimatic indices.

بحث و نتیجه گیری

بررسی نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که شاخص­های زیست اقلیمی مورد استفاده، توانایی آشکارسازی دوره‌های آسایشی و عدم آسایش منطقه آزاد اروند را دارند و ابزار سودمندی برای تحلیل و معرفی اوقات مطلوب و نامطلوب جهت فعالیت­های محیطی در این شهر می­باشند.

      ارزیابی آسایش انسانی منطقه آزاد اروند با استفاده از شاخص­های زیستی اقلیمی نشان داد که در دوره سرد سال (آبان، آذر، دی، بهمن و اسفند) منطقه آزاد اروند با داشتن هوای خنک تا بسیار خنک، بهترین شرایط آسایشی برای انجام فعالیت­های محیطی و گردش­گری را دارد و در دوره گرم سال (فروردین تا مهر) با داشتن شرایط بیوکلیمایی گرم و نامطلوب از محدوده آسایش زیست اقلیمی خارج است.

منطقه آزاد اروند دارای دو دوره اوج آسایش زیست اقلیمی در اوایل تا اواسط پاییز و اواخر زمستان است. تجربه آب و هوای منطقه آزاد اروند در طول سال و مقایسه آن با نتایج جدول (11) نشان می دهد که سه شاخص (TCI)،(PET) و (PMV) کارایی بیش­تری برای تبیین شرایط مناسب آسایش محیطی- گردش­گری این شهر ارایه می­دهند. عمده­ترین محدودیت زیست اقلیمی منطقه آزاد اروند مربوط به تنش گرمایی است. در شاخص­های مورد بررسی در هیچ یک از ماه­های سال تنش سرمای شدید در منطقه آزاد اروند وجود نداشته است.

منابع

1-      محمدی. ح و سعیدی. ع، 1387، شاخص­های زیست اقلیمی مؤثر بر ارزیابی آسایش انسان مطالعه موردی شهر قم، مجله محیط­شناسی، سال 34، شماره 47.

2-      Terjung, W.H.1968, World Patterns of the Monthly Comfort Index.

3-      International journal of biometeorology, vol., 12, n.2, pp.119-123,141. Topay, M 2007, the importance of climate for recreational planning in rural areas: case study of Mugla province. In proceedings of the First International Workshop on climate, tourism and recreation, www.mif.uni-freiburg.de/isb.

4-      Hounam,C.E. 1967, Meteorological factors affecting comfort with special reference to Alice Springs,Australia, International journal of biometeorology,vol.,11,n.2,july.

5-      Bogda M., Prucnal–O, 2003, Choice of thermal index forarchitecturaldesign with climate in Nigeria; Habitat international, 44.

6-      Morillon-GalvezD, Saldana FloresR., 2004; Tejeda-MartinezAHumanbioclimatic atlas for Mexico; Solar Energy, Vol.76.

7-      Bouden C., Ghrab N. 2005, an adaptive thermal comfort model for the Tunisiancontext: A field study result; Energy and Buildings, Vol. 37.

8-      Toy S., Yilmaz S., Yilmaz h,2007; Determination of bioclimatic comfort in three different land uses in the city of Erzurum, Turkey; Building and Environment,Vol. 42.

9-      Hartz Donna A., Brazel Anthony J., Heisler Gordon M., 2006, A case study in resort climatology of Phoenix, Arizona, USA, International Journal of Biometeorology, Vol 51: 73-83.

10-  Lin Tzu -Ping, Matzarakis Andreas, 2008, Tourism climate and thermal comfort in Sun Moon Lake, Taiwan, International Journal of Biometeorology, Vol. 52, 281-290.

11-  Zengin Murat, Kopar Ibrahim, Karhan Faris, 2009, Determination of bioclimatic comfort in Erzurm-Rize expressway corridor using GIS, Building and Environment, Vol. xxx, (xx-xx), Article in Press.

12-  Deb , Ch , Ramachandriah , A (2010) , Evalution of thermal comfort in in a rail terminal location in India ,Bulding and Inviroment ,Valume 45 . pp 2571 – 2580.

13-  Ping Lin, T, Matzarakis, A. Lung Huang, R. (2010). Shading effect on long-term outdoor thermal comfort, Bulding and Inviroment, Valume 45. pp 213-221.

14-  کسمایی. م، 1372، پهنه­بندی اقلیمی ایران- مسکن و محیط­های مسکونی، مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن.

15-  کاویانی. م، 1372، بررسی و تهیه نقشه زیست اقلیم انسانی ایران، فصل­نامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 28.

16-  جهانبخش. س، 1377، ارزیابی زیست اقلیم انسانی تبریز و نیازهای حرارتی ساختمان، فصل­نامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 48، ص 68.

17-  پاینده. نصرالله و زکی. غلامرضا، 1384، محاسبه دمای مؤثر استاندارد با طراحی نرم افزار سلامت، مطالعه موردی: محاسبه دمای مؤثر 130 ایستگاه سژنوپتیکی کشور پژوهش­های جغرافیایی شماره 57، صص 92-73.

18-  ذولفقاری. حسن، 1386، تعیین تقویم زمانی مناسب برای گردش در تبریز با استفاده از شاخص های دمای معادل فیزیولوژی  (PET) متوسط نظر سنجی پیش­بینی شده (PMV) پژوهش­های جغرافیایی، شماره 62، صص 141-129.

19-  محمدی. ح، 1386، آب و هواشناسی کاربردی، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم.

20-  محمودی. پیمان، 1387، گردش­گری و تعیین محدوده­ی آسایش اقلیمی آن در شهرستان مریوان با استفاده از شاخص­های دمای مؤثر و تنش تجمعی، رشد آموزش جغرافیا، دوره 22، صص49-44.

21-  ناظم السادات. سید محمود و مجنونی هریس. ابوالفضل، 1386، مطالعه میزان شرایط آسایش انسانی در شرایط آب و هوایی مختلف، نواحی شهری شیراز، بندرعباس، بیرجند و اردبیل، مجله محیط­شناسی، شماره 34،صص80-71.

22-  رازجویان. محمود، 1375، آسایش به وسیله معماری همساز با اقلیم، دانشگاه شهید بهشتی تهران.

23-  عساکره. ح و موحدی. س، 1370، تعیین دمای مؤثر جهت طراحی اقلیمی در مناطق شمالی و جنوبی خوزستان، سپهر، شماره 23.

24-  سلیقه. محمد، 1383، مدل­سازی مسکن همساز با اقلیم شهر چابهار، مجله جغرافیا و توسعه، شماره 36، صص170-144.

25-  خوشحال. جواد، غازی. ایران وآرمین. عباسعلی، 1385، استفاده از گروه­بندی خوشه­ای در پهنه­بندی زیست اقلیم انسانی (مطالعه موردی اصفهان)، مجله پژوهشی اصفهان، شماره 1، صص 186-171.

26-  شاه بختی. م، شفیعی. ز، 1389، تحلیل شاخص­های زیست­اقلیمی مؤثر بر ارزیابی آسایش انسان در شهر بابلسر، دومین همایش علمی سراسری دانشجویی جغرافیا، صص63-59.

27-  صفایی پور. مسعود، 1389، بررسی تاثیر عناصر اقلیمی در معماری شهری: مطالعه موردی شهر لالی، فصل­نامه پژوهش و برنامه ریزی شهری، سال اول، شماره 2، صص103-116.

28-  بذرپاش. ر، .ملکی. ح و حسینی. ع، 1387، بررسی آسایش حرارتی در فضای آزاد جهت اکوتوریسم در شهرستان بابلسر، فصل­نامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 90، صص 93 تا 108.

29-  ساری صراف. بهروز و جلالی. طاهره، 1389، پهنه­بندی کلیماتوریسم منطقه ارسباران با استفاده از شاخص (TCI) مجله فضای جغرافیایی، شماره 30، صص 88-63.

30-  فرج­زاده. م و احمد آبادی. ع، 1388، ارزیابی و پهنه بندی اقلیم گردش­گری ایران با استفاده از شاخص اقلیم گردش­گری (TCI)، پژوهش های جغرافیای طبیعی، شماره 71، بهار، صص 31-42.

31-  اسماعیلی. رضا، گندمکار. امیر و حبیبی نوخندان. مجید، 1389، ارزیابی اقلیم آسایشی چند شهر اصلی گردش­گری ایران با استفاده از شاخص دمای معادل فیزیولوژیک، مجله­ی پژوهش­های جغرافیایی طبیعی، شماره 75 ،صص 47-61 .

32-  غیور. ح، گندمکار، ا و دهگانی. ز، 1390، بررسی اقلیم آسایش گردش­گری استان چهارمحال و بختیاری با استفاده از شاخص TCI، همایش گردش­گری و توسعه پایدار،دانشگاه آزاد اسلامی همدان.

33-  ویکی­پدیا، 1392

34-  سازمان هواشناسی استان خوزستان، آمار روزانه عناصر اقلیمی ایستگاه­های سینوپتیک در سال­های 1951-2010 میلادی.

35-  Givoni. Baruch, 1997, Climate consideration in bulding and urban design, Wiley, New York.

36-  Hamilton M.Daviad J.Maddison.richards.j-Tol, 2005, climate change and international tourism: Asmulation study Global Environmental change 15.pp253-266

37-  Mieczkowski, Z و1985 the tourism climatic index a methods of evaluation of world climate for tourism, Canadian Geoghrapher, 29(3) wan. International Journal of Biometeorology 52, 281-290.

38-  Ashrae, 2001, Ashrae Fundamentals Handbook, American Society heating refrigerating and Air conditioning Inc.Atlanta.

39-  Farajzadeh, M .and Matzarakis, A. 2009, Quantification of climate for tourism in the northwest of Iran. Meteorological Applications, 16: 545–555. Doi: 10.1002/met.15Olu Ola O.

40-  Givoni. Baruch, 1997, Climate consideration in bulding and urban design, Wiley, New York.