بررسی تغییرات کیفی فضای سبز شهر تهران از سال 1369 تا 1385 (مطالعه موردی: منطقه 5 شهرداری تهران)

علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره هجدهم، ویژه نامه شماره3، زمستان 1395

بررسی تغییرات کیفی فضای سبز شهر تهران از  سال 1369 تا 1385

(مطالعه موردی: منطقه 5 شهرداری تهران)

مناسرودی[1]*

soroudi.m@gmail.com

سید علی جوزی ^[2]

چکیده

زمینه و هدف: پوشش گیاهی نقش مهمی  در محیط زیست شهری دارا می باشد که با توجه به  توسعه فیزیکی روزافزون شهرها و افزایش جمعیت شهرنشینان، بررسی تغییرات آن ضروری می نماید. در این میان، استفاده از فناوری سنجش از دور به عنوان ابزار مهمی در بررسی تغییرات شناخته شده است.

روش بررسی: در این مطالعه، با هدف بررسی تغییرات کیفی پوشش گیاهی منطقه 5 شهرداری تهران، از شاخص NDVI و تصاویر TM و IRS متعلق به سال های 1369 و  1385 استفاده و نقشه های پوشش  گیاهی منطقه با تاکید بر درجات مختلف سرسبزی تهیه گردید.

یافته ها: آمارهای به دست آمده نشان می دهد که در بازه زمانی مورد مطالعه از وسعت اراضی تحت پوشش گیاهان با درجه سرسبزی متوسط و خوب به ترتیب به میزان 27/684 و 22/23 هکتار کاسته و بر وسعت اراضی تحت پوشش گیاهان با درجه سرسبزی ضعیف به میزان 43/299 هکتار افزوده شده است. لازم به ذکر است که به منظور بررسی تبدیل کلاس های درجات مختلف سرسبزی پوشش گیاهی، تکنیک بررسی تغییرات پس از طبقه بندی اجرا گردید تا رویه تغییرات کیفی دقیق تر بررسی گردد. نتایج به دست آمده نشان می دهد در بازه زمانی مورد مطالعه، 48/186و 9/0 هکتار از وسعت اراضی بدون پوشش گیاهی به ترتیب به اراضی تحت پوشش با درجه سرسبزی ضعیف و متوسط تبدیل شده است و این در حالی است که به ترتیب 58/419، 86/175 هکتار از اراضی تحت پوشش گیاهی با درجه سرسبزی ضعیف، متوسط به اراضی فاقد پوشش تبدیل شده اند.

نتیجه گیری: در این میان، ناحیه 2 منطقه 5 شهرداری تهران در مقایسه با 6 ناحیه دیگر منطقه، با بیش ترین مقدار افزایش وسعت اراضی فاقد پوشش گیاهی، بیش ترین مقدار کاهش وسعت اراضی تحت پوشش گیاهان با درجه سرسبزی خوب و متوسط، شاهد حداکثر تغییرات در فاصله سال های 1369 و 1385 بوده است. یکسان بودن میزان افزایش وسعت اراضی بدون پوشش و میزان کاهش وسعت پوشش گیاهی منطقه مورد مطالعه به مقدار 06/408 هکتار، حاکی از تغییر کاربری صورت گرفته در اراضی منطقه می باشد که این امر با توجه به رشد شهرسازی و نقش پوشش گیاهی در محیط زیست شهری، توجه ویژه ای را برای نظارت بر تغییرات کاربری اراضی شهری طلب می نماید.

واژه­های کلیدی: پوشش گیاهی ، سنجش از دور ، تغییر کاربری اراضی، شاخص  NDVI، منطقه 5 شهرداری تهران. 

Investigation on the Qualitative Changes of Tehran green space, between 1990 and 2006(Case study: District 5 of Tehran municipality)

Mona Soroudi ^[3]*

soroudi.m@gmail.com

Seid Ali Jozi ^[4]

Abstract

Background and Objective: Regarding the vegetation's crucial role in urban environment, investigation on the change detection seems to be necessary. Therefore, the usage of remote sensing was noticed to be important to study the changes.

Method: In this study, to estimate the qualitative changes of vegetation cover, the NDVI was applied and Tm and IRS images of 1990 and 2006 were used and vegetation maps of District 5 of Tehran municipality by underlining the different greenness levels were generated.

Findings: Statistics revealed that the area of good and moderate greenness level vegetated lands decreased and the area of poor greenness level vegetated lands increased by 23.22, 684.27 and 299.43 ha respectively. It is important to mention that to find out the procedure of qualitative changes of the study area's vegetation cover post-classification change detection technique applied and results indicated that non-vegetated areas converted to poor and moderate greenness level vegetated lands by 0.9 and 186.48 ha respectively. Also the conversion of 419.58 ha of poor and 175.86 ha of moderate greenness level vegetated lands to non-vegetated lands was noticed.                                                                                                               

Conclusion: The maximum amount of increased non-vegetated area and destroyed moderate and good greenness level vegetated lands were studied in region number 2. So, region number 2, in comparison with other six regions has been changed the most during 1990 to 2006. The equal amount of increased non-vegetated area and decreased vegetated area by 408.06 ha showed that land use changes have been accrued in study area, therefore conservation and increase the urban vegetated areas are important to develop urban master plans.                                                                                                                        

Key Words: Vegetation Cover, Remote Sensing, Urban Environment, Land Use Change, NDVI Index, District 5 of Tehran municipality.

مقدمه

برآوردهای اخیر نشان می دهد که در حال حاضر 45 درصد از جمعیت جهان در نواحی شهری زندگی می کنند که تا سال 2030 به بیش از 60 درصد خواهد رسید (1).  به علت توسعه فیزیکی شهرها بخش های وسیعی از پوشش سبز نواحی شهری و حومه آن ها دستخوش تغییرات کاربری شده اند. که این امر به علت افزایش ارزش اقتصادی اراضی شهری و رشد روزافزون شهرنشینی شتاب بیش تری به خود گرفته است (2). بنابراین شهرسازی به دو علت گسترش فضایی و شهرنشینی، شکل زمین سیما[5] را از انواع پوشش های طبیعی به اراضی شهری تغییر می دهد (3). ترکیب و تغییر پوشش اراضی[6] برای بسیاری از تحقیقات علمی و ارزیابی های اقتصادی-اجتماعی جنبه های مهمی به شمار می روند (4). به طوری که آگاهی از اطلاعات مکانی[7] پوشش اراضی برای مدیریت مناسب، برنامه ریزی و نظارت بر تغییرات منابع طبیعی ضروری می باشد (5). فناوری سنجش از دور با تحت پوشش قرار دادن نواحی وسیع می تواند مجموعه ای از داده های مکانی را با جزئیات و تناوب زمانی زیاد فراهم کند (6). امکان مقایسه چند زمانه داده های سنجش از دور، از جمله ویژگی های منحصر به فرد این فناوری است که آن را به عنوان بهترین ابزار در زمینه کشف تغییرات قرار داده است (7). بدین ترتیب می توان تغییرات پوشش گیاهی نواحی شهری را در بازه های زمانی مختلف بررسی نمود. از جمله روش های موجود، استفاده از شاخص های پوشش گیاهی و مبتنی بر نسبت گیری طیفی است. در این میان NDVI[8] یکی از پر کاربردترین شاخص های گیاهی است که کاربرد آن در ارزیابی و نظارت بر تغییرات پوشش گیاهی به خوبی در طی دو دهه گذشته ثابت شده است (8. (

از جمله مطالعاتی که با استفاده از شاخص مذکور بر روی تغییرات پوشش گیاهی در مناطق شهری انجام شده است ،

می توان به موارد ذیل اشاره نمود:

 عبدالهی و همکاران(1387) با تهیه نقشه های پوشش گیاهی با استفاده از NDVI و تعریف درجات مختلف سرسبزی ، اقدام به مطالعه نحوه تغییر کاربری اراضی، تغییر پوشش گیاهی و تغییرات دما در دو منطقه شهری و غیر شهری اردکان در استان یزد در طی سال های 1369 و 1381 نمودند. همچنین

این نویسندگان در مطالعه ای دیگر (1385) با به کارگیری روش مذکور، تغییرات کمی و کیفی پوشش گیاهی در شهرهای اردکان، تفت، طبس و مهریز در طی سال های 1369 و 1381 بررسی نمودند (10).

 Rafiee و همکاران (2009) ، در ارزیابی تغییرات فضای سبز شهر مشهد، Julien و همکاران (2006) ، در بررسی رابطه میان تغییرات دمای سطح زمین و مقادیر NDVI در اروپا در فاصله سال های 1982و 1999 ، Chen و همکاران (2006) در ارزیابی رابطه میان پدیده جزیره حرارتی شهری و تغییرات کاربری و پوشش اراضی و Weissو همکاران (2004) ، در نظارت درازمدت پوشش گیاهی در نواحی نیمه خشک نیومکزیکو، ، با اهداف مختلف و روش های گوناگون از شاخص NDVI در مطالعه پوشش گیاهی شهری بهره برده اند.

هدف از این مطالعه، بررسی تغییرات کیفی پوشش گیاهی با تاکید بر تغییرات سرسبزی پوشش گیاهی منطقه 5 شهرداری تهران در یک دوره زمانی 16 ساله (1385-1369) با استفاده از تصاویر ماهواره ای می باشد. منطقه 5 شهرداری در  شمال غربی شهر تهران و در طول جغرافیاییE  َ16  ْ51 تا جغرافیاییE  ^²21 َ20   ْ51 و عرض جغرافیاییN  ^²59 َ41   ْ35 تا N  ^²41 َ49   ْ35 واقع شده است. موقعیت منطقه مورد مطالعه در سطح کشور، استان و شهر تهران در شکل (1) نشان داده شده است.

مواد و روش ها

- پیش پردازش تصاویر

 در این مطالعه تصاویر بدون ابر سنجنده TM ماهواره لندست با قدرت تفکیک 5/28 متر و سنجنده LISSШ ماهواره IRS با قدرت تفکیک 5/23 متر، به ترتیب متعلق به ماه June سال های 1990 و 2006 میلادی تهیه شد. لازم به ذکر است که در این زمان، پوشش گیاهی منطقه به رشد تقریبی حداکثر خود دست می یابد. در این مطالعه، تصحیح هندسی تصویر سال 1369 با استفاده از تصویر سال 1385 که  خود زمین مرجع شده و دارای سیستم تصویر ^[9]UTM بود با استفاده از روش Affine و در محیط نرم افزار ERDAS IMAGIN 9.1 صورت پذیرفت. مقدار ریشه متوسط مربع خطا^[10]، برابر 28/0 محاسبه و دو تصویر بر یکدیگر منطبق گردیدند. لازم به ذکر است در تصحیح هندسی، مقدار ریشه متوسط مربع خطا قابل قبول، کم تر از 5/0 پیکسل می باشد(14). در ادامه عملیات نمونه گیری مجدد^[11]با استفاده از تابع نزدیکترین همسایه^[12] به منظور یکسان سازی اندازه پیکسل های تصاویر و تبدیل آن ها به 30 متر انجام گرفت^.

- استفاده از شاخص NDVI

شاخص NDVI  به طور گسترده و مبتنی بر ارزش های طیفی در شناسایی شرایط رشد پوشش گیاهی به کار گرفته شده است.  نسبت باندهای قرمز و مادون قرمز نزدیک که به ترتیب نشان دهنده بازتابش امواج در باند موج قرمز مرئی و باند موج مادون قرمز رادیومتر ماهواره می باشد، در بررسی شرایط و نقشه سازی پوشش گیاهی به کار برده می شود. زیرا این دو طول موج قویاً به وسیله گیاهان بازتابیده و جذب می شوند. در این روش نسبت گیری، دامنه تغییرات مقادیر NDVI 1- تا 1+ می باشد.  مقدار عددی زیاد نشان دهنده پوشش گیاهی سالم بوده و مقدار عددی کم دلالت بر پوشش گیاهی ناسالم و یا تحت استرس همانند شرایط اراضی بدون پوشش گیاهی دارد(15) . پس از اعمال شاخص مذکور بر روی تصاویر ماهواره ای، با توجه به شناخت منطقه مورد مطالعه ، حد آستانه اعمال گردید. بدین ترتیب، مقدار NDVI در آن دسته از پیکسل هایی که فاقد پوشش گیاهی بوده اما در نقشه NDVI دارای مقدار عددی ( هر چند اندک و نزدیک به صفر) هستند، صفر می گردد ( 2 ). همچنین با در اختیار داشتن فایل های رقومی منطقه مورد مطالعه ، نسبت به تصحیح نقشه های تهیه شده در محیط Arc GIS9.1 اقدام گردید.

 به منظور بررسی تغییرات کیفی- زمانی پوشش گیاهی در منطقه 5 شهرداری تهران اقدام به تهیه نقشه پوشش گیاهی منطقه مورد مطالعه با تاکید بر درجات مختلف سرسبزی گردید. بدین منظور و با هدف افزایش دقت، مقادیر  NDVI به کلاس های مساوی تقسیم نشد بلکه با توجه به هیستوگرام های به دست آمده از اعمال شاخص  NDVIبر روی تصاویر، تقسیم بندی مقادیر این شاخص مطابق با جدول (1) به چهار کلاس بدون پوشش، پوشش گیاهی با درجه سرسبزی ضعیف، پوشش گیاهی با درجه سرسبزی متوسط و پوشش گیاهی با درجه سرسبزی خوب  با استفاده از روش Slicing و در محیط نرم افزاری ILWIS 3.3 صورت پذیرفت. دامنه تغییرات مقادیر NDVI در سال 1369، 58/0-33/0- و در سال 1385 ،45/0-31/0- بوده است.

جدول1- طبقه بندی مقادیر NDVI به کلاس های سرسبزی

Table 1-Classified NDVI values into Greenness classes

1- اراضی بدون پوشش گیاهی/ 2- پوشش گیاهی با درجه سرسبزی ضعیف/ 3- پوشش گیاهی با درجه سرسبزی متوسط / 4- پوشش گیاهی با درجه سرسبزی خوب

سپس با مقایسه آماری مساحت هر یک از کلاس های تعریف شده در نقشه های پوشش گیاهی مقاطع زمانی 1369 و 1385،  تغییرات کیفی پوشش گیاهی منطقه 5 شهرداری تهران در یک بازه زمانی 16 ساله مورد بررسی قرار گرفت.    

همچنین به منظور  بررسی رویه تغییرات کیفی پوشش گیاهی از تکنیک بررسی تغییرات پس از طبقه بندی^[13] استفاده شد. بدین منظور عملیات Cross بر روی نقشه های پوشش گیاهی به دست آمده انجام و تابع Confusion Matrix  در محیط نرم افزاری ILWIS 3.3 اعمال گردید. لازم به ذکر است که تکنیک بررسی تغییرات پس از طبقه بندی، در بسیاری از تحقیقات پیرامون محیط زیست شهری به گونه موفقیت آمیزی مورد استفاده قرار گرفته است(16). در این روش، تصویر حاصل در بر دارنده کلاس هایی است که نشان دهنده تبدیلات هر یک از کلاس ها به کلاس هایی دیگر در بازه زمانی مورد مطالعه می باشد. بدین ترتیب مساحتی از هر کلاس که در گذر زمان تغییر نیافته و یا به کلاس های دیگر سرسبزی و یا کلاس بدون پوشش تبدیل شده است، قابل بررسی می باشد.

یافته ها

 با اعمال شاخص NDVI بر روی تصاویر TM و IRS و با توجه به هیستوگرام های به دست آمده ، نقشه های پوشش گیاهی منطقه 5 شهرداری تهران با تعریف درجات مختلف سرسبزی تهیه گردید. جهت بررسی تغییرات کیفی – زمانی پوشش گیاهی منطقه مورد مطالعه، وسعت هر یک از کلاس های سرسبزی نقشه های پوشش گیاهی در دو مقطع زمانی 1369 و 1385 (جدول2) با یکدیگر مقایسه شده است. بنابراین می توان دریافت که در این بازه زمانی وسعت اراضی منطقه 22 شهرداری تهران که تحت پوشش گیاهان با درجه سرسبزی ضعیف، متوسط و خوب بوده اند به میزان 06/408 هکتار کاهش و به همین میزان به وسعت اراضی فاقد پوشش گیاهان افزوده شده است. این امر به وضوح تخریب صورت گرفته در پوشش گیاهی منطقه مورد مطالعه را به علت تغییر کاربری اراضی نشان می دهد.

جدول2- وسعت کلاس های سرسبزی نقشه پوشش گیاهی منطقه 5 شهرداری تهران سال های 1369 و 1385

Table 2-Greenness classes areas of Vegetation Cover Map of District 5 – Tehran Municipality 1396-138

همچنین جهت بررسی رویه تغییرات کیفی پوشش گیاهی منطقه از تکنیک بررسی تغییرات پس از طبقه بندی استفاده شد. نتایج آماری انجام عملیات Cross و اعمال تابع Confusion Matrix بر روی نقشه های پوشش گیاهی تهیه شده، در جدولی تحت عنوان " از- به"  نشان داده می شود.  بدین ترتیب می توان دریافت که هر یک از کلاس های پوشش گیاهی منطقه 5 شهرداری تهران در سال 1369 به کدام یک از کلاس های پوشش گیاهی در سال 1385 تبدیل شده و یا در همان کلاس اولیه و بدون تغییر در طی دوره زمانی مورد مطالعه باقی مانده است. شکل(1) نشان دهنده نتیجه نهایی انجام مراحل تکنیک پس از طبقه بندی در نرم افزار ILWIS 3.3 می باشد.

1- اراضی بدون پوشش گیاهی/ 2- پوشش گیاهی با درجه سرسبزی ضعیف/ 3- پوشش گیاهی با درجه سرسبزی متوسط / 4- پوشش گیاهی با درجه سرسبزی خوب

شکل 1- تبدیل کلاس های پوشش گیاهی منطقه 5 شهرداری تهران- (1385-1369)

Figure1- Vegetation Cover Classes conversion – District 5 of Tehran Municipality (1369-1385)

با توجه به جدول ارایه شده در شکل فوق، می توان رویه تغییرات کیفی پوشش گیاهی منطقه مورد مطالعه را در موارد ذیل بیان نمود:

1-   از وسعت کلاس های پوشش گیاهی با درجه سرسبزی ضعیف، متوسط به ترتیب 58/419، 86/175 هکتار به کلاس اراضی فاقد پوشش گیاهی تبدیل شده است که این امر نشان دهنده تخریب صورت گرفته در پوشش گیاهی منطقه به میزان 44/595 هکتار می باشد. همچنین مشاهده می شود که 48/186و 9/0 هکتار از وسعت اراضی بدون پوشش گیاهی به ترتیب به اراضی تحت پوشش با درجه سرسبزی ضعیف و متوسط تغییر یافته است . بنابراین می توان بیان نمود که میزان تخریب نهایی در وسعت پوشش گیاهی منطقه06/408 هکتار می­باشد.

2-   بیشترین وسعت تخریب صورت گرفته در کلاس اراضی تحت پوشش گیاهی با درجه سرسبزی ضعیف می باشد و اراضی تحت پوشش گیاهی با درجه سرسبزی متوسط در رده بعدی قرار دارد.

3-   در راستای افزایش سطوح تحت پوشش گیاهی، بیشترین تبدیلات از کلاس فاقد پوشش به کلاس پوشش گیاهی با درجه سرسبزی ضعیف و سپس متوسط بوده است.

4-   1/17 و 12/6 هکتار از کلاس اراضی تحت پوشش گیاهی با درجه سرسبزی خوب در بازه زمانی مورد مطالعه به ترتیب به اراضی تحت پوشش گیاهی با درجه سرسبزی ضعیف و متوسط تبدیل شده است. که سهم عمده تنزل سطح کیفی پوشش گیاهی این کلاس مربوط به کلاس درجه سرسبزی ضعیف می باشد. لازم به ذکر است که در سال 1385 وسعت کلاس مذکور به 0 رسیده است.

5-   در بازه زمانی مورد مطالعه هیچ گونه تبدیل در کلاس اراضی تحت پوشش گیاهی با درجه سرسبزی خوب به اراضی بدون پوشش گیاهی و کلاس اراضی تحت پوشش گیاهی با درجه سرسبزی ضعیف به متوسط صورت نگرفته است.

بحث و نتیجه گیری

نتایج این مطالعه که با هدف بررسی تغییرات کیفی-زمانی پوشش گیاهی منطقه 5 شهرداری تهران در طی سال های 1369 تا 1385 صورت گرفت، نشان می دهد که با نابودی کامل اراضی تحت پوشش گیاهی با درجه سرسبزی خوب و تنزل سهم عمده ای از اراضی تحت پوشش گیاهی با درجه سرسبزی متوسط به ضعیف و ضعیف و متوسط به اراضی فاقد پوشش گیاهی، سطح کیفی پوشش گیاهی منطقه در بازه زمانی مورد مطالعه روند منفی را طی نموده است. همچنین در این دوره به میزان 06/408 هکتار بر وسعت اراضی فاقد پوشش گیاهی افزوده و به همین میزان از وسعت اراضی دارای پوشش گیاهی کاسته شده است. که این امر تخریب صورت گرفته در پوشش گیاهی منطقه به علت تغییر کاربری اراضی را نشان می­دهد.

با توجه به روش انجام این مطالعه و مطالعه مشابهی که توسط عبدالهی و همکاران(1387 و 1385) در بررسی پوشش گیاهی شهرستان های اردکان، تفت، طبس و مهریز صورت گرفته است می توان اشاره نمود که آنچه که روش انجام این مطالعه را در مقایسه با مطالعات عبدالهی و همکاران(1385و 1387) گسترده تر می نماید آن است که در مطالعه پیش رو رویه تغییرات کیفی پوشش گیاهی منطقه مورد مطالعه نیز بررسی شده ات. بدین منظور از تکنیک بررسی تغییرات پس از طبقه­بندی استفاده گردید.  بدین ترتیب می توان تغییر کاربری اراضی مانند تبدیل اراضی دارای پوشش گیاهی به اراضی فاقد پوشش و بلعکس را بررسی نمود که این امر در نواحی شهری با توجه به افزایش روزافزون جمعیت شهرنشینان، افزایش قیمت اراضی و نیاز به توسعه فیزیکی شهرها مهم می نماید. این تکنیک، همچنین امکان نمایش پراکندگی مکانی تغییرات و عدم تغییرات را در یک نقشه فراهم می سازد که این امر نظارت بر تغییرات کاربری اراضی را در بازه های زمانی مختلف آسان­تر می نماید.

منابع

1-      Yunhao, C., Peijun, S., Xiaobing, L., Jin, C., Jing, L.2006. A combined approach foe estimating vegetation cover in urban/suburban environments from remotely sensed data, Computers & Geosciences, p.1299-1309.

2-   عبدالهی، ج.، چراغی، س.، رحیمیان، م.1387. مقایسه آثار زیست محیطی تغییر کاربری اراضی بر تغییر پوشش گیاهی و دمای سطحی در مناطق شهری و غیر شهری با به کارگیری سنجش از دور ، محیط شناسی، سال سی و چهارم، شماره 45، صص10-18.

3-      Rafiee, R., Mahiny, A., Khorasani, N. 2009. Assessment of changes in urban green spaces of  Mashad city using satellite data, International Journal of Applied Earth Observation and Geoinformation, p. 431-438.

4-      Xian, G., Homer, C., Fry, J.2009.Updating the 2001 National Land Cover Database land cover classification to 2006 by using Landsat imagery change detection methods, Remote Sensing of Environment,p:1133-1147.

5-      Saha, A.k., Arora, M.K., Csaplovics, E., Gupta, R.P.2005.Land cover classification using IRS LISSШ Image and DEM in a Rugged Terrain: A case study in Himalayas, Geocarto International, p.33-40.

6-      Herold, M., Goldstein, N.C., and Clarke, K.C. (2003). The spatiotemporal form of urban growth: measurement, analysis and modeling. Remote sensing of Environment. p:286-302.  

7-   فیضی زاده، ب.، جعفری، ف.، نظم فر، ح. 1387. کاربرد داده های سنجش از دور در آشکارسازی تغییرات کاربری اراضی شهری( مطالعه موردی فضای سبز شهر تبریز)، نشریه هنرهای زیبا، شماره 34، صص17-24 .

8-      Jiang, Z., Huete, A., Chen, J., Chen, Y., Li, J., Yan, G., Zhang, X. 2006. Analysis of NDVI and scaled difference vegetation index retrivals of vegetation fraction, Remote Sensing of Environment, p. 366-378.

9-   عبدالهی، ج.، چراغی، س.، رحیمیان، م.، دشتکیان، ک.، شادان، م.1385. بررسی اثرات زیست محیطی تغییر کاربری اراضی روی پوشش گیاهی مناطق شهری با به کارگیری تکنیک سنجش از دور، علوم و تکنولو‍ژی محیط زیست، شماره 29، صص1-6.

10-  Julien, Y., Sobrino, J., Verhoef, W. 2006. Changes in land surface temperatures and NDVI values over Europe between 1982 and 1999, Remote Sensing of Environment, p. 43-55.

11-  Chen, X., Zhao, H., Li, P., Yin, Z., 2006.Remote sensing image based analysis of the relationship between urban heat island and land use/cover changes, Remote Sensing of Environment, 104, p.133-146.

12-  Weiss, J., Gutzler, D., Allred Coonrod, J., Dahm, C. 2004.Long-term vegetation monitoring with NDVI in a diverse semi-arid setting, central New Mexico, USA, Journal of Arid Environments, p.249-272.

13-  Shalaby, A., Tateishi, R.2007. Remote sensing and GIS for mapping and monitoring land cover and land use changes in the Northwestern coastal zone of Egypt, Applied Geography, p. 28-41.

14-  Lee, T., Yeh, H.2009. Applying remote sensing techniques to monitor shifting wetland vegetation: A case study of Danshui River estuary mangrove communities, Taiwan, Ecological Engineering, p.487-496.

15-  Dewan, A., Yamaguchi, Y. 2009. Landuse and land cover change in Greater Dhaka, Bangladesh: Using remote sensing to promote sustainable urbanization, Applied Geography, p. 390-401.