بررسی عملکرد ایمنی درصنعبررسی عملکرد ایمنی درصنعت شیشه و بلور و ارایه راهکارهای مدیریت بهبود (مطالعه موردی: عملکرد کارخانه شیشه و بلور اصفهان به عنوان بزرگترین کارخانه تولید شیشه و بلورکشور

علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره نوزدهم،ویژه نامه شماره4، بهار1396

بررسیعملکردایمنیدرصنعتشیشهوبلورو ارایهراهکارهایمدیریتبهبود (مطالعهموردی:عملکردکارخانهشیشهوبلوراصفهانبهعنوانبزرگترینکارخانهتولیدشیشهوبلورکشور)

تورج دانا[1]*

tooraj_da@yahoo.com

فاطمهپهلوانی نژاد[2]

چکیده

زمینه و هدف: سالیانه در جهان میلیون ها کارگر قربانی حوادث ناشی از کار می شوند. بر اساس گزارش سازمان بین المللی کار، 120میلیون حادثه در سال اتفاق می افتد که منجر به فوت و یا از کار افتادگی تعداد زیادی از نیروی انسانی کاری می گردد. درکشورهای پیشرفته صنعتی سالانه از هر ده نفر کارگر یکی دچار سانحه شده و در نتیجه این گونه حوادث، پنج درصد روزهای کار ملی به هدر می رود. حوادث و بیماری های ناشی از کار، هزینه های زیادی را بر افراد، صنایع و اقتصاد ملی کشورها تحمیل می کنند که این رقم در حدود5/48 میلیارد دلار در سال تخمین زده می شود.

روش بررسی: تحقیق حاضر برای اولین بار در کشور در صنعت بلور و شیشه و به صورت مطالعه موردی در کارخانه شیشه و بلور اصفهان انجام پذیرفته است. این مطالعه از طریق آمارهای مقایسه ای حوادث و رویدادها و تجزیه و تحلیل و برآورد میزان آسیب به نیروی کاری این صنعت طی بازه زمانی دوازده ساله (1380 تا1392) صورت گرفته است. درادامه با بررسی یافته های تحقیق، راهکارهای بهبود و مدیریتی از جنبه ی  توسعه پایدار صنعتی ارایه گردیدند. هدف غایی از نگارش مقاله حاضر، بررسی وضعیت شاخص های عملکرد ایمنی صنعت بلور و شیشه کشور به جهت ارتقای سطح سلامت کار و ایمن بودن شرایط محیط کار می باشد.  

یافته‌ها: یافته های تحقیق نشان داد بیشترین حوادث ثبت شده در امور تولید با فراوانی نسبی 38% بوده است و رده های سنی 36 تا 40 سال در حدود 41% از حوادث (بیشترین مقدار) را به خود اختصاص داده است.از سویی نتایج پژوهش نشان می دهد که افراد با سابقه کاری بین 1 تا 5 سال ، بیشترین میزان مواجهه با حوادث را دارند. عوامل اصلی ایجاد حوادث برخورد با اشیاء ،سقوط اشیاء، گیرافتادگی و سقوط افراد بوده و مهم ترین اندام آسیب دیده دست کارکنان با فراوانی نسبی 58% بوده است. بیشترین حوادث در سال 1391 رخ داده و آموزش کارکنان سهم به سزایی در کاهش حوادث سال بعد داشته است.

واژه­های کلیدی: صنعت بلور و شیشه،حوادث ناشی از کار، ایمنی محیط کار.

Evaluation of the safety performance in glass industry and providing strategies for management improvement

(Case study:Performanve ofthe Isfahanglassfactoryasthe largestglassmanufacturing plant in the country)

Tooraj Dana[3]*

tooraj_da@yahoo.com

Fatemeh Pahlevaninezhad[4]

Abstract

Background and Objective: Millions of workers are being victims of work accidents each year. According to International Labour Organization, 120 millions of work accidents occur every year which lead to death or disability of many human resources.

Method: This study, being the first one to consider the crystal and glass industry in the country, has been carried out in Isfahan Crystal and Glass Factory as the case study. This study is performed through comparing the data and statistics of the accidents, and evaluating and analyzing the rate of harms to the industry workers in a 12-year period (2001-2013). The management improvement strategies for sustainable development are presented according to the obtained results. The ultimate goal of this paper is to assess the safety indexes in crystal and glass industry to help enhance health and safety level of the work environment.

Findings: The results show that majority of the recorded accidents belong to production section with frequency of 38% while the workers in age group of 36 to 40 years old demonstrated 41% of work accidents. It is concluded that people with 1 to 5 years of job experience are most prone to face work accidents. The main causes of accidents include: being hit by objects, objects collapse, and workers getting stuck or fallen dawn. Workers hand is the most likely organ to be harmed in this industry with the frequency of 58%. Year 2002 showed the highest rate of accidents while personnel trainings played a vital role in decreasing accidents rate in the following year.

Keywords: Crystal and Glass Industry, Work-Related Accidents, Workplace Safety.

مقدمه

در حال حاضر نیروی کار هر مجموعه به عنوان مهم ترین و موثرترین عامل در ارتقای کارایی، افزایش کیفیت، کاهش هزینه ها و نهایتاً ابزار مواجهه با شرایط اقتصادی نامناسب به حساب می آید(1). حوادث ناشی از کار از سویی سبب ناراحتی فرد کارگر و  یا خانواده اش شده و از سوی دیگر سبب از بین رفتن سرمایه و تزلزل بنیان اقتصادی جامعه می گردد (2). سوانح ضمن کار یکی از انواع مهم حوادث است که سالانه زیان های جانی و مالی فراوانی به کشور تحمیل می کند (3). آمار حوادث شغلی هر ساله توسط کشورهای مختلف ارایه می شود، اما تعداد محدودی قابل اطمینان بوده و اکثرا اطلاعات استاندارد شده ای نمی باشد(4). بر اساس گزارش سازمان بین المللی کار[5] ILO))، 120میلیون حادثه در سال اتفاق می افتد که منجر به فوت و یا از کار افتادگی تعداد زیادی از نیروی انسانی کاری می گردد.

  شیوع حوادث شغلی به طور گسترده ای از شغلی به شغل دیگر و در صنایع گوناگون متفاوت است. گزارشات نشان داده است که خصوصیات دموگرافیک و عوامل محیط کار در ارتباط با حوادث شغلی می باشد(6). حوادث و بیماری های ناشی از کار، هزینه های زیادی را بر افراد، صنایع و اقتصاد ملی کشورها تحمیل می کنند که این رقم در حدود  5/48 میلیارد دلار در سال تخمین زده می شود. هم چنین بر اساس آمار انستیتو ملی ایمنی و سلامت شغلی آمریکا، سالانه درحدود 7 میلیون حادثه شغلی در این کشور به وقوع می پیوندد که 3 میلیون آن شدید بوده و منجر به مرگ 6500 نفر می گردد.  در مطالعه ای که Ghods و همکاران در شهرستان سمنان بر روی شیوع حوادث شغلی در سال های 81-85 انجام داده اند، میزان بروز حوادث حین کار 8/3 در هزار بوده است(8).

سازمان بین المللی کار(ILO)، حوادث شغلی را به ترتیب زیر تقسیم بندی می کند:

1) حوادث منجر به آسیب که شامل حوادث مرگبار و غیرمرگبار می باشد (حوادث غیرمرگبار حوادثی است که حداقل 3 روز پی در پی منجر به عدم کارایی کارگر می شود)

2) حوادثی که منجر به از دست رفتن روزهای کاری می شود. (حوادثی که منجر به ایجاد خسارات مالی در 3 روز اول پس از وقوع حادثه می شود.)(9)

جامعه آماری، مکانی و زمانی تحقیق

با توجه به  یکسان بودن فرآیند تولید در کارخانه های صنعت بلور و شیشه و نیز مشابهت روند عملکرد سیستم های HSE در این صنعت از روش مطالعه موردی استفاده شد. کارخانه بلور و شیشه اصفهان واقع در کیلومتر 6 جاده دولت آباد-اصفهان، بزرگترین و مجهزترین کارخانه صنعت تولید بلور و شیشه کشور، به عنوان جامعه مکانی قلمداد شد.  آمارهای ثبت شده شاخص های ایمنی، رویدادها و حوادث کل کارخانه به عنوان جامعه آماری و سال های ( بهار)1380 تا (پاییز) 1392 به عنوان زمان انجام مطالعه انتخاب شد.        

روش بررسی

تحقیق پیش رو مطالعه توصیفی – مقطعی است که از طریق مقایسه آماری و بررسی شاخص های عملکردی ایمنی و نیز حوادث شغلی بروز یافته بین سال های 1380 تا 1392 در کلیه واحدهای صنعتی شرکت بلور و شیشه اصفهان انجام گرفت. این مطالعه بر اساس بازدید میدانی از طریق بررسی کلیه پرونده رویدادهای ثبت شده مربوط به  70 حادثه موجود، گردآوری شد. اطلاعات عمدتا شامل نوع حادثه، زمان حادثه، شغل، سن، وضعیت تاهل، علت وقوع حادثه، سابقه و  نوع فعالیت کارگاهی بود که به تفکیک هر سال و ماه های هر سال جمع آوری شد. در این صنعت مجموعا 10 کارگاه عملیاتی شامل آهن گری و جوش کاری، تعمیرات قالب، تعمیرات و نگه داری، تولید، کنترل کیفیت و بسته بندی، ترخیص کالا، کوره و بچ پلنت، برق و نیروگاه، انبارها و تاسیسات و منابع سوخت مورد بررسی قرار گرفت. در این مطالعه تجزیه و تحلیل حوادث از طریق رسم نمودارهای آماری و هیستوگرام و تحلیل های ریاضی، استفاده از میانگین و فرمول های محاسبه فرکانس رخداد و شدت حوادث، هم چنین دموگرافی کارکنان آسیب دیده، تعداد کارکنان آموزش دیده، تعداد حادثه به تفکیک سال، تعداد کارکنان آموزش دیده HSE آسیب دیده  بر  اساس تعداد نفر ساعت کاری در سال های مختلف، عضو آسیب دیده و نتیجه حادثه مقایسه و بررسی گردید.

یافته­ها

در این مطالعه 70 رویداد (حادثه شغلی) منجر به زمان از دست رفته کاری بین سال های 1380 تا 1392 مورد بررسی قرار گرفته است.یافته های تحقیق نشان داد که بیشترین تعداد حوادث ثبت شده در امور  تولید (فراوانی نسبی 38٪) و کوره و جوش کاری (فراوانی نسبی20٪) و کمترین میزان حوادث ثبت شده در واحد ترخیص کالا (فراوانی نسبی3٪) بوده است. جدول شماره (2 )تعداد رویدادهای شغلی منجر به زمان از دست رفته کاری و سهم درصدی آن را بر اساس واحد تولید نشان می­دهد.

جدول1- تعداد رویدادهای شغلی منجربه زمان از دست رفته کاری و سهم درصدی آن بر اساس واحدهای مختلف

Table 1 - The number of occupational events that resulted in lost work time and its percentage share based on different units

بر­اساس نمودار شماره (1)  از مجموع ده واحد عملیات کارخانه تولید شیشه و بلور،  به غیر از امور تولید، کوره و بچ پلنت (2واحد پر حادثه)،  بقیه کارگاه های کارخانه (8واحد) از کاهش رویداد قابل توجهی برخوردارند و این بدین معنی است که در فاز اول و به جهت مقابله و پیشگیری از رویداد و ارایه راهکارهای مدیریت بهبود و اصلاح باید ابتدا دو واحد پر حادثه که به طور متوسط افزایش تعداد حادثه ای در حدود 700% نسبت به سایر واحدهای کارخانه را نشان می دهد، مورد بررسی قرار گیرند.

نمودار1- هیستوگرام تعداد حوادث ثبت شده منجر به زمان از دست رفته کاری

Diagram 1-The number of registered events leads to lost work time Histogram

با توجه به بررسی های آماری انجام پذیرفته، میانگین سن افراد شاغل در شرکت بلور و شیشه اصفهان 35 سال می باشد. بر اساس یافته های آماری بیشترین فراوانی تعداد کارکنان حادثه دیده منجر به زمان از دست رفته کاری، در محدوده سنی 31 تا 45 سال مشاهده گردید که در این بین، محدوده سنی 36 تا 40 سال با حدود  41 درصد از حوادث رویداده بیشترین میزان را به خود اختصاص داد. جالب توجه این که در رده های سنی  20 تا 25 سال و بالاتر از 50 سال هیچ گونه رویداد منجر به زمان از دست رفته کاری  ثبت نشده است.نمودار شماره (2) دموگرافی سنی فراوانی افراد حادثه دیده را بر اساس بازه 12 ساله ثبت آمار نشان می دهد . از طرف دیگر ارتباط سابقه سنوات کار کارکنان با میزان تعداد حوادث ثبت شده منجر به زمان از دست رفته کاری مورد بررسی و تجزیه و تحلیل آماری قرارگرفت. بر این اساس در افراد با سابقه سنوات کار 1 تا 5 سال بیشترین میزان رخداد حوادث منجر به زمان از دست رفته کاری با درصد فراوانی نسبی  50٪ مشاهده شد و نیز کارکنانی که در محدوده 6 تا 10 سال دارای سابقه سنوات کاری بودند، با میزان 4/31٪ و محدوده دارای سابقه سنوات کاری 11 تا 15 سال 1/17٪ از حوادث ثبت شده را به خود اختصاص دادند. بر اساس یافته آماری با افزایش سنوات سابقه کاری کارکنان، درصد فراوانی نسبی حوادث منجر به زمان از دست رفته کاری کاهش قابل توجهی را نشان می دهد.

نمودار2-دموگرافیسنیفراوانی تعدادافرادحادثهدیدهدربازهزمانی 12  ساله

Diagram 2-Demographic of the frequency of the number of people involved in the incident during the 12-year period

یافته های تحقیق نشان داد که بیشترین حوادث کاری در کارکنان با مدرک تحصیلی دیپلم رخ می دهد.

هم چنین از تعداد کل افراد حادثه دیده،  73٪ در شیفت های کاری صبح ، بعداز ظهر و شب و بقیه به صورت روز کاری از صبح تا عصر مشغول به فعالیت بوده اند. نتایج نشان داد که بیشترین میزان حوادث در نوبت صبح (57٪) اتفاق افتاده و نوبت عصر وشب با 25٪ و 1٪ در رده دوم و سوم قرار گرفتند.

با توجه به یافته های تحقیق، چهار عامل شایع در ایجاد حوادث مطابق جدول شماره (5) ،برخورد با اشیاء ، سقوط اشیاء ، گیرافتادگی و سقوط افراد بوده است و به غیر از سوختگی و بریدگی و ضربه خوردن سایر موارد از قبیل پاشش اسید در چشم، گرفتگی کمر، پرتاب جسم در چشم، پیچ خوردن مچ پا، شکستگی شیشه، پرتاب سنگ فرز و عقرب زدگی نیز مشاهده می گردد .

جدول 2- فراوانی نسبی عوامل ایجاد حادثه

Table 2- The relative frequency of incident factors

نتایج تحقیق نشان داد که شایع ترین اندام درگیر دست (58%)
بوده است.(جدول شماره 3)

جدول (3)- فراوانی اندام حادثه دیده
Table 3- Frequency of trauma of the incident

بر اساس نمودار شماره (3) (فراوانی تعداد حوادث در هر سال) حداکثر میزان حوادث در سال 1391 و کمترین حوادث در
سال­های 1385 و1392 رخ داده است.

نمودار3- فراوانی تعداد حوادث در هر سال
Diagram 3- Frequency of accidents per year

مقایسه فراوانی کارکنان آموزش دیده در نمودار شماره (4) نشان می دهد که طی سال های1380 تا 1392 تنها در سال های 84 (72 نفر)، 86 ( 36 نفر)، 88 (15 نفر)، 89 (30 نفر)، 90 (320 نفر) و 92 (130 نفر) از کل 500  نفر کارگر در هر سال آموزش دیده اند.

نمودار4- فراوانی تعداد پرسنل آموزش دیده طی سالهای مختلف
Diagram 4- Frequency of number of trained personnel in different years

براساس نمودار شماره (5) که همبستگی خطی بین تعداد کارکنان آموزش دیده در طی سال های مختلف را نسبت به حوادث وقوع  یافته نشان می دهد، رابطه معنی داری بین این دو پارامتر در همان سال وجود ندارد. تفسیر آماری همبستگی فوق الذکر مبین این نکته بسیار مهم است که با افزایش تعداد کارکنان آموزش دیده ، تعداد حوادث رخ داده در آن سال کمتر بوده است. بارزترین سال های نشانگر این همبستگی معکوس، سال های 1390 تا 1392 بوده است.

نمودار 5- همبستگی خطی آموزش در سال به حادثه در سال

Diagram 5- Linear correlation of education per year to the incident per year

از دیگر شاخص های موثر دربرآورد سایر شاخص های عملکرد ایمنی، میزان برآورد نفر ساعت کاری طی سال های مختلف است که بر اساس نمودارشماره (6 ) تعداد نفر ساعت کاری در طی سال های 1380 تا 1392 درکارخانه بلور و شیشه اصفهان نشان داده شده است.

نتایج آنالیز شاخص های عملکرد ایمنی نشان داد که مقادیر کمی AFR ، ASR و IR طی سال 1391 بیشترین مقدار ودر سال 1385 کمترین مقدار را به خود اختصاص داده است که دلیل اصلی مقادیر غیر قابل قبول شاخص های عملکردی ایمنی
در سال 1391 مربوط به انجام فعالیت تعمیرات سرد کوره ذوب مواد اولیه بدون رعایت موارد ایمنی در کارخانه بوده است.

نمودارهای شماره های (7 ) تا (9 ) مبین روند تغییرات شاخص های فوق الذکر طی سال های 1380 تا 1392 می باشد.

از دیگر شاخص های عملکرد ایمنی، ضریب تکرار حادثه[6] (AFR) ، ضریب شدت حادثه[7]  (ASR) و میزان  رخداد حوادث[8] (IR) می باشد که در مطالعه حاضر مورد توجه قرار گرفت.

نمودار 6-ضریب تکرار حادثه(AFR)

Diagram6- Accident Frequency Rate (AFR)

نمودار7-ضریب شدت حادثه(ASR)

Diagram7- Accident Severity Rate (ASR)

نمودار 8- میزان حوادث

Diagram8 - Incident rate (IR)

بحث و نتیجه گیری

دربررسی فراوانی افراد حادثه دیده مشاهده گردید بیشترین گروه سنی که دچار حادثه شده اند در محدوده سنی 36 تا 40 سال قرار داشتند که در مطالعه صمدی و همکاران بارزترین گروه سنی آسیب دیده 30 تا 39 سال بودند(10). نتایج مطالعه دیگری که بر روی کارگران کارخانه آلومینیوم پارس انجام گردید، حاکی از آن بود که بیشترین میزان حادثه در گروه سنی