تحلیل محتوای مقاله‌های فصل‌نامه علوم و تکنولوژی محیط‌زیست

علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره نوزدهم،ویژه نامه شماره 5 ، تابستان1396

تحلیل محتوای مقاله­های فصل­نامه علوم و تکنولوژی محیط­زیست

صدیقه محمد اسماعیل ^[1]

عسگر اکبری[2]*

akbari1149@gamail.com

چکیده

زمینه و هدف: تحلیل محتوا شیوه­ای مناسب برای دسترسی سریع به اطلاعات علمی منتشره در نشریات است و با استفاده از مقیاس فاصله­ها، یعنی شمارش موضوعات و ساختار موجود به شناخت بهتر مقوله­های موضوعی کار شده و کمتر کار شده، سیر موضوعی و دیدگاه نویسندگان در امور محیط­زیست می­پردازد. هدف این پژوهش تحلیل محتوای مقاله­های فصل­نامه علوم و تکنولوژی محیط­زیست است که در زمینه علوم، مهندسی و مدیریت محیط­زیست، مقالات علمی و پژوهشی منتشر می­شود.

روش بررسی: در این پژوهش از روش تحلیل محتوا که یکی از روش­های پژوهش کیفی می­باشد استفاده شده است. جامعه­ی آماری، کلیه مقالات نشریه است که در 755 مقوله موضوعی مورد بررسی قرار گرفته است.

یافته‌ها: در تحلیل محتوای مقاله­های این نشریه 3 مقوله اصلی در نظر گرفته شده است که از مجموع 755 مقوله، تعداد 157 مقوله مربوط به علوم محیط­زیست، 320 مقوله مربوط به مهندسی محیط­زیست و 256 مقوله مربوط به مدیریت محیط­زیست می­باشند. در نتایج به­دست آمده مشخص شد که در محور موضوعی مهندسی محیط­زیست اولویت پژوهش با موضوع کاهش آلودگی 8/34 درصد بوده و موضوع مدیریت فلزات سنگین با 7/22 درصد قرار دارد.

بحث و نتیجه‌گیری: بدین ترتیب، فصل­نامه علوم و تکنولوژی محیط­زیست، با اختصاص 15/56  درصد از مقوله­ها به موضوع آلاینده­ها و مدیریت آن، منبع با ارزشی در حوزه سلامت محیط­زیست می­باشد. هم­چنین در بررسی گرایش­ نویسندگان مشخص شد که نویسندگان رشته­های گروه محیط­زیست و انرژی با 7/32 درصد در رتبه نخست و سپس معماری با 8/9 درصد در ردیف دوم قرار دارند.

واژه­های کلیدی: تحلیل محتوا، علوم محیط­زیست، مهندسی محیط­زیست، مدیریت محیط­زیست.

Content analysis of the Journal of Environmental Science and Technology

Sedigh Mohammad Esmaeili[3]

Asgar Akbari[4]^*

akbari1149@gamail.com

Abstract

Background and Objective: Content analysis is a fast method for rapid access to scientific information published in journals, and using the distances scale which counting the number of threads and identification of the structure contributes to better understanding of the considered and less considered thematic categories, agendas and views of the authors about the environment. The purpose of this study was to analyze the content of the articles published in the Quarterly Journal of Environmental Science and Technology with the science, engineering and environmental management and research and scientific subjects.

Method: In this study, content analysis, which is one of the qualitative research methods, was used. The statistical population was all the articles studied in 755 subject categories.

Findings: For the content analysis of this quarterly publication, 3 main categories have been considered. From the total of 755 subjects, 157 subjects were related to environmental sciences, 320 subjects were about environmental engineering and 256 categories of the issues were related to environmental management. The results indicated that in environmental engineering subject, pollution reduction with the score of 34.8% was the first research priority and management of heavy metals with the score of 22.7% was the second priority.

Conclusion: Thus, the Quarterly Journal of Science and technology is a valuable resource in the field of environmental health, dedicating 56.15% of the subjects to contamination and its management. Considering the authors’ interests, it was also found that the authors in the field of Environment and Energy, with 32.7%, were in the first place and those in the field of Architecture, with 9.8%, were in the second place.

Keywords: Content analysis, Environmental Sciences, Environmental Engineering, Environmental Management.

مقدمه

ارسطو معتقد است: «انسان و محیط­زیست دو چیز جداناپذیر از یک­دیگرند؛ به نظر وی، انسان هم از عوامل جغرافیایی (محیط طبیعی) و هم از نهادهای سیاسی، تأثیر می­پذیرد» (1). شکی نیست که محیط اجتماعی بر اخلاق و رفتار انسان تأثیر می­گذارد و جامعه­شناسان و علمای اخلاق همواره بر این مسأله تأکید ویژه­ای داشته و دارند. اما محیط جغرافیایی به عنوان یکی از عوامل تأثیرگذار بر جسم و روان و اخلاق آدمی، تنها نزد برخی از اندیشمندان قابل ملاحظه بوده که می­باید بر همه افراد جامعه تسری یابد. فصل­نامه علوم و تکنولوژی محیط­زیست، واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی و انجمن متخصصان محیط­زیست ایران با هدف آشنا کردن متخصصان، کارشناسان و دانشجویان محیط­زیست با تحقیقات جدید در زمینه­های مختلف مرتبط با محیط­زیست منتشر می­شود. این نشریه در زمینه­های علوم، مهندسی و مدیریت محیط­زیست، مقالات علمی و پژوهشی منتشر می­کند. اولین شماره این نشریه در سال 1378 با رویکرد حفاظت از محیط زندگی منتشر شده و تاکنون بی­وقفه ادامه داشته است.

منظور از محیط­زیست، همه محیط‌هایی است که در آن‌ها زندگی جاری می­باشد و مجموعه‌ای از عوامل فیزیکی خارجی و موجودات زنده با هم در کنش هستند و برای زنده ماندن نیازمند حفظ و سلامت این محیط می­باشند. اصل پنجاه­ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در این مورد مقرر می­دارد: «در جمهوری اسلامی، حفاظت محیط­زیست که نسل امروز و نسل­های بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی می­گردد. از این رو فعالیت­های اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط­زیست یا تخریب غیرقابل جبران آن ملازمه پیدا کند، ممنوع است»[5].

بنابراین در راستای بررسی کیفی محتوای مقالات فصل­نامه علوم و تکنولوژی محیط­زیست، از تحلیل محتوا که شیوه­ تحقیقی برای تشریح عینی، منظم، کمی و محتوای آشکار پیام­های ارتباطی به­کار می­رود (2) استفاده شده است. تحلیل محتوا شیوه­ای مناسب برای تولیدات علمی منتشره در نشریات تخصصی برای دسترسی سریع و آسان به اطلاعات است محققان به تحلیل محتوا به منزله­ی روشی انعطاف­پذیر برای تحلیل اطلاعات توجهی ویژه دارند (3). در بررسی­های به­عمل آمده در زمینه تحلیل محتوای مقاله­های نشریات محیط­زیست تا به حال پژوهشی با این عنوان در ایران صورت نگرفته است. لذا از حیث این­که موضوع محیط­زیست امروزه به عنوان یکی از مباحث داغ اجتماعی از نظر زیست­محیطی، سلامت جسمی و روانی از اهمیت ویژه­ای برخوردار است، آشنایی با سیر موضوعی و ویژگی­های ساختاری محتوای مقاله­های فصل­نامه­ی علوم و تکنولوژی محیط­زیست که اهتمام ویژه بر آگاهی­رسانی به متخصصان، کارشناسان و دانشجویان محیط­زیست دارد، ضروری می­باشد.

ضرورت پژوهش

 با استفاده از یافته­های این پژوهش، پراکندگی موضوعی مقاله­های منتشر شده در زمینه­ی علوم، مهندسی و مدیریت محیط­زیست بررسی شده است. در این پژوهش­، علاوه بر این­که سیر موضوعی مقاله­ها مشخص شده، می­توان مقوله­های کم­تر کار شده را تقویت نمود و از تکراری شدن مباحث در مقوله­های دیگر جلوگیری نمود و با ایجاد یک­دستی در تدوین مقاله­ها، محتوای علمی نشریه را ارتقا داد. از طرفی از طریق دستورالعمل مقوله­بندی به­کار رفته در این پژوهش، می­توان دیگر نشریات مشابه را تحلیل محتوا نمود.

اهداف پژوهش

هدف از انجام این پژوهش شناخت ویژگی­های محتوایی مقاله­های فصل­نامه علوم و تکنولوژی محیط­زیست و شناخت بهتر مقوله­های موضوعی کار شده و کم­تر کار شده است. در این تحقیق از مقیاس فاصله­ای، یعنی شمارش موضوعات موجود در مقالات استفاده شده است. با استفاده از روش تحلیل محتوا دیدگاه، نویسندگان در انجام امور محیط­زیست مشخص شده و با دستورالعملی که برای تحلیل مقاله­های این نشریه تهیه شده، سیر موضوعی مقاله­های نشریه بررسی گردیده است. 

پرسش­های اساسی

1. پراکندگی موضوعی مقاله­های علوم محیط­زیست در فصل­نامه علوم و تکنولوژی محیط­زیست چگونه است؟

2. پراکندگی موضوعی مقاله­های مهندسی محیط­زیست در فصل­نامه علوم و تکنولوژی محیط­زیست چگونه است؟

3. پراکندگی موضوعی مقاله­های مدیریت محیط­زیست در فصل­نامه علوم و تکنولوژی محیط­زیست چگونه است؟

4. رشته- گرایش­های نویسندگان مقاله­ها در فصل­نامه علوم و تکنولوژی محیط­زیست چیست؟

روش­شناسی پژوهش

در این پژوهش از روش تجزیه و تحلیل مدارک (تحلیل محتوا) استفاده شده است که یکی از روش­های انجام پژوهش کیفی است. جامعه پژوهش شامل کلیه­ی مقاله­های علوم محیط­زیست، مهندسی محیط­زیست و مدیریت محیط­زیست فصل­نامه علوم و تکنولوژی محیط­زیست است که از اولین شماره­ی انتشار نشریه از سال 1378 تا آخرین شماره آن در زمان بررسی پژوهش حاضر یعنی 1393 (شماره 16) تحلیل محتوا شده که تعداد 755 مقوله را شامل می­گردد. جهت تحلیل مقاله­ها، 3 مقوله اختصاص داده شده است که با شناسایی مقوله­ها موجود در مقاله­ها و کدگذاری داده­ها امکان بررسی و تحلیل پیام­ها فراهم شده است. واحد تحلیل در این پژوهش، کل متن هر مقاله است. پس از انتخاب واحد تحلیل به تدوین مقوله­ها و زیر مقوله­ها پرداخته شده است. سپس داده­های جمع­آوری شده کدگذاری شده و با توجه به سوال­های پژوهش، داده_­ها به کمک نرم­افزار آماری اس. پی. اس. تحلیل شده­اند.

پیشینه­ی پژوهش

تحلیل محتوای منابع علمی و دسته­بندی آن­ها برای قابل دسترسی نمودن و روزآمدسازی منابع موجود از اهم فلسفه وجودی کاوش در درون مقاله­هاست. پژوهش­های انجام شده در کشور، با روش تحلیل محتوا، بیشتر در زمینه­ی تحقیقات علوم اجتماعی (نظیر محتوای کتاب­های درسی، پرسش­های امتحانی، برنامه­های صدا و سیما، روزنامه­ها، مجله­ها، و – در سال­های اخیر- وبلاگ­ها و وب­سایت­ها) متمرکز است (4) اما در دیگر حوزه­های علمی از جمله محیط­زیست توجه چندانی به آن نشده است و تاکنون در حوزه­ی مطالعه این پژوهش تحلیلی صورت نگرفته است. همان­طوری که در فوق ذکر شد پژوهش­های خوبی با عنوان تز پایان­نامه و کار پژوهشی در رشته­های دیگر انجام شده است که به­دلیل همسانی در روش انجام کار و تخصصی بودن جامعه­ی پژوهشی چند مورد از آن­ها بیان می­شود.

دهقان (1380) در نمونه‌ای 632 سرمقاله در شانزده روزنامه سراسری در سال 1378 را مورد تحلیل کمی قرار داده است. بنابر یافته‌های این مقاله، در سرمقاله‌های روزنامه‌های مورد بررسی بیشتر به مسایل و موضوعات سیاست داخل تکیه شده است. عناوین سرمقاله‌ها در بسیاری از موارد جنجالی، هیجانی و مقابله‌ای است. شیوه ارتباطی نویسندگان سرمقاله‌ها غالبا یک سویه است و سعی در اظهار عقیده نویسنده یا هدایت خواننده به موضع خاصی دارد. در غالب موارد نویسندگان از ارایه دلیل و مدرک در سرمقاله اجتناب کرده و کوشیده‌اند با استفاده از شگرد تبلیغاتی اسم‌گذاری عقاید یا اشخاص دیگر را نامقبول نشان دهند. سرانجام این­که ارزش­های اساسی منعکس شده در سرمقاله‌ها به ترتیب اهمیت، دموکراسی، عدالت، توسعه و اخلاق است. در مجموع یافته‌های این مقاله نشان می‌دهد که روزنامه‌های مورد بررسی کمک زیادی به تقویت و گسترش همبستگی اجتماعی نکرده‌اند (5).

سلطانی (1387) به بررسی تحلیلی اطلاعات پزشکی در نشریات ادواری بهداشتی و پزشکی دوره­ی قاجار پرداخته است. نتیجه این پژوهش حاکی از آن است که بیشترین فراوانی متعلق به مقوله­ی علم پزشکی، در موضوع خدمات درمانی با 14. 3 درصد و کمترین فراوانی متعلق به مقوله­ی کارکنان پزشکی در موضوع داروسازان با 2 درصد است (6).

عبدالمجید (1387)، در پژوهشی به بررسی تحلیل مقاله­های تألیفی حوزه کتاب­داری و اطلاع­رسانی در مجلات علمی- پژوهشی و مجلات علمی- ترویجی فارسی طی سال­های 1379 تا 1383 پرداخت و هم­چنین میزان همکاری نویسندگان مقاله­ها را مشخص نمود.  نتایج حاصل از تحلیل محتوای مقاله­ها نشان داد که موضوع مواد و منابع با 17. 9 درصد بیشترین تعداد مقاله­ها را داشته است (7).  

پژوهش قهنویه (1390) نشان داد که531 نویسنده در 175 مقاله وجود داشته که بیشترین نویسندگان (58 درصد) مرد بوده‌اند.  بیشترین افراد در مقطع دکتری تخصصی (263 نفر)، دارای رتبه‌ی دانشگاهی استادیار (116 نفر)، با وابستگی به دانشگاه علوم پزشکی اصفهان (156 مورد) بودند.  بیشتر مقالات (127 مقاله) از نوع توصیفی، بیشترین ابزار مورد استفاده پرسش‌نامه (76 مورد) و بیشترین توصیفگرهای موضوعی به کار رفته، بیمارستان‌ها (30 مورد) بوده است.  بیشترین نوع مقالات چاپ شده، تحقیقی (150 مورد) و بیشترین مطالعات (60 عنوان) حاصل طرح تحقیقاتی مصوب بوده است.  بیشترین تعداد مقاله (51 عنوان) در سال 89 به چاپ رسیده و بیشترین گرایش موضوعی «مدیریت» (50 عنوان) بوده است.  بیشترین استنادات به مقالات (43 درصد) و از نظر زبان به منابع لاتین (58 درصد) بوده است.  45. 4 درصد استنادات مربوط به خوداستنادی نویسنده و 05/1 درصد مربوط به خوداستنادی مجله بوده است.  در نتیجه باید الگوی رفتاری نویسندگان به نگارش مقالات تحلیلی و استفاده از روش‌های بررسی متنوع و جدید در زمینه‌ی مدیریت اطلاعات در حوزه‌ی بهداشت و درمان سوق داده شود.  سردبیر مجله باید حد مشخصی را برای خوداستنادی در مقالات منتشر شده‌ی خود در نظر بگیرد (8).

باب­الحوائجی (1389) پژوهشی با هدف تحلیل محتوای مقالات با موضوع «ترویج کتاب­خوانی» و »کتابخانه‌های کودکان» در مجلات تخصصی کتاب­داری و اطلاع‌رسانی (منتشر شده در سال‌های ۱۳۷۸ تا ۱۳۸۷) انجام داده است. بررسی تعداد کل مقالات منتشر شده توسط نشریات تخصصی کتاب­داری و اطلاع‌رسانی نشان داد که ۱۴۲۹ عنوان مقاله در طی سال‌های پژوهش در این نشریات منتشر شده که ۵۲ عنوان از مقالات (۶/۳ درصد) به موضوع ترویج کتاب­خوانی و ۲۷ عنوان از مقالات (۸/۱ درصد) به موضوع کتابخانه‌های کودکان اختصاص داشته که از این بین ۷۵ مقاله (۹/۹۴ درصد) تألیف و ۴ مقاله (۱/۵ درصد) ترجمه بوده است.  از مجموع مقالات مرتبط با مقوله‌های کتاب­خوانی و کتابخانه‌های کودکان در نشریات تخصصی حوزه کتاب­داری و اطلاع‌رسانی، ۳۷ مقاله (۸/۴۶ درصد) پژوهشی، ۲۱ مقاله (۶/۲۶ درصد) تحلیلی، ۲ مقاله (۵/۲ درصد) مروری و ۱۹ مقاله (۱/۲۴ درصد) گردآوری می‌باشد (9).

جانانی و همکاران (1391) در بررسی مقالات نشریات منتشر شده توسط دانشکده­های پرستاری و مامائی دانشگاه­های علوم پزشکی ایران منابع ارزشمندی در زمینه پرستاری و موضوعات مربوطه ارائه نمودند.  در این مطالعه که به تحلیل محتوا و ارزیابی مقالات نشریات پرداخته شده است،  مقالات منتشر شده در 20 نشریه توسط دانشکده‌های پرستاری و مامایی دانشگاه‌های علوم پزشکی ایران را در بین سال­های 1384 – 1386 مورد بررسی قرار دادند. بیشترین درصد مقالات در زمینه‌ی موضوعی پرستاری و مقالات متفرقه به طور مساوی (4/12درصد) منتشر شده بود.  بیشترین سهم روش­های پژوهشی به کار رفته در مقالات به روش توصیفی تعلق داشت.  از موضوعات فرعی پرستاری، آموزش پرستاری با 20درصد و از موضوعات فرعی مامائی، آبستنی با 6/16درصد بیشترین سهم را در نشریات پرستاری و مامایی داشتند.  بیشترین تعداد مقالات پرستاری و مامائی در پایگاه اطلاعاتی مگ ایران نمایه شده بود (10). 

از آن­جا که تاکنون هیچ­گونه تحلیلی بر محتوای مقالات علمی ـ پژوهشی انجام شده در حوزه زن و خانواده (گروه علوم انسانی) در کشور ما صورت نگرفته است و از طرف دیگر لزوم اطلاع دقیق از سیر موضوعی، نتایج و دستاوردهای این مقالات برای رفع نواقص، کمبودها و پرهیز از موازی کاری در این زمینه وجود دارد، لذا مسأله تحقیق حاضر، تحلیل کمی کلیه متغیرهای موجود در مقالات علمی­ـ پژوهشی حوزه زن و خانواده گردآوری شده از تعداد 219 نشریه علمی مصوب وزارت علوم، تحقیقات و فناوری (گروه علوم انسانی) می باشد. این متغیرها شامل جنسیت نویسندگان، موضوع پژوهش، سیر موضوعی مقالات، گرایشات پژوهشی، نوع، روش و شیوه گردآوری مقالات، نتایج و... به صورت همه جانبه از طریق روش تحلیل محتوای کمی و با ابزار فرم اطلاعاتی، توصیف و تحلیل خواهند شد.

یافته­های پژوهش

در این پژوهش سه محور اصلی علوم، مهندسی و مدیریت محیط­زیست و 23 زیرمقوله مورد بررسی قرار گرفته است.

 جدول 1- مقوله­های اصلی پژوهش

Table 1- Main categories of research

همان­طوری که دیده می­شود از میان 3 مقوله­ی اصلی در نظر گرفته شده برای تحلیل مقاله­های فصل­نامه­ی علوم و تکنولوژی محیط­زیست، علوم محیط­زیست با 157 مقوله 4/21 درصد با کمترین میزان، مهندسی محیط­زیست با 320 مقوله با 6/43 درصد با بیشترین میزان و مدیریت محیط­زیست با 256 مقوله و 9/ 34 درصد می­باشد.

نمودار 1- وضعیت مقوله­های اصلی فصل­نامه علوم و تکنولوژی محیط­زیست

Chart 1- The status of articles in the quarterly of environmental science and technology

توزیع فراوانی مقوله­ها در علوم مهندسی

در این بخش 7 مقوله علوم زیستی، علوم طبیعی، تنوع زیستی، سنجش از راه­دور، توسعه پایدار، ارزیابی آمایش زمین و علوم کشاورزی به­طور هم­زمان در مقاله­های جامعه­ی­ پژوهشی مورد بررسی قرار گرفت است.  با توجه به یافته­های جدول (2) فراوانی هر یک از مقوله­های علوم محیط زیست در 548 مقاله بررسی شده است. 

 جدول 2- مقوله علوم محیط­زیست

Table 2-Environmental sciences category

از میان 7 مقوله­ی در نظر گرفته شده برای تحلیل مقاله­های فصل­نامه­ی علوم و تکنولوژی محیط­زیست، فراوانی علوم­زیستی با 7/12 درصد، علوم طبیعی با 9/22 درصد، تنوع زیستی با 2/10 درصد، سنجش از راه دور 3/1 درصد کمترین میزان توسعه پایدار با 35 درصد بیشترین میزان، ارزیابی آمایش زمین 9/1 درصد و علوم کشاورزی با 9/15 درصد می­باشند.

توزیع فراوانی مقوله­های در مهندسی محیط­زیست

در این بخش 8 مقوله به­طور هم­زمان در مقاله­های جامعه­ی­ پژوهشی مورد بررسی قرار گرفته است.  با توجه به یافته­های جدول  فراوانی هر یک از مقوله­های علوم محیط زیست در 548 مقاله بررسی شد که به شرح جدول زیر است:

جدول 3- مقوله مهندسی محیط­زیست

Table 3- Environmental engineering category

از میان 8 مقوله­ی در نظر گرفته شده برای تحلیل مقاله­های فصل­نامه­ی علوم و تکنولوژی محیط­زیست، درصد فراوانی توسعه فضای سبز 7/4 درصد با کمترین میزان، مهندسی انرژی 5 درصد، کاهش آلودگی با 34 درصد بیشترین میزان، بازیافت 9/11 درصد، تصفیه فاضلاب 9/16 درصد، دفن زباله 3/5 درصد، پسماندها 4/8  درصد و حفظ محیط­زیست با 4/13
درصد می­باشند.

توزیع فراوانی مقوله­ها در مدیریت محیط­زیست

در این بخش 8 مقوله به­طور هم­زمان در مقاله­های جامعه­ی­ پژ‍وهشی مورد بررسی قرار گرفته است.  با توجه به یافته­های جدول  فراوانی هر یک از مقوله­های علوم محیط زیست در 548 مقاله بررسی شده است.

جدول 4- مقوله­ مدیریت محیط­زیست

Table 4- Environmental Management category

از میان 8 مقوله­ی در نظر گرفته شده برای تحلیل مقاله­های فصل­نامه­ی علوم و تکنولوژی محیط­زیست، درصد فراوانی مدیریت پسماندها 9/5 درصد با کمترین میزان، مدیریت 7 درصد، مدیریت زباله 9 درصد، مدیریت گازهای آلاینده 4/7 درصد، بهداشت محیط 4/7 درصد، آلودگی شیمیایی 3/20 درصد، فلزات سنگین 7/22 درصد بیشترین میزان و آلودگی خاک با 21 درصد می­باشند.

توزیع فراوانی مقاله­ها در نوع گرایش نویسندگان

در این بخش 13 مقوله از رشته- گرایش­های نویسندگان مقاله­های جامعه­ی­ پژوهشی مورد بررسی قرار گرفته است.  با توجه به یافته­های جدول،  فراوانی هر یک از مقوله­ها در تعداد 993 نویسنده بررسی شده است.

جدول 5- گرایش نویسندگان

Table 5- Author’s tendency

از میان 13 مقوله­ی در نظر گرفته شده برای تحلیل گرایش نویسندگان مقاله­های فصل­نامه­ی علوم و تکنولوژی محیط­زیست، برنامه ریزی و مدیریت محیط­زیست 2/2 درصد، پزشکی 7/1 درصد، زمین شناسی 7/ درصد با کمترین میزان، زیست­شناسی 2/4 درصد، شیمی و مهندسی شیمی 3/6 درصد، منابع طبیعی و علوم دریایی 9/5 درصد، فیزیک و فیزیک هسته­ای 3 درصد، کشاورزی با 8/12 درصد، محیط­زیست با 7/32 درصد بیشترین میزان، معماری 4/9 درصد، مهندسی بهداشت محیط 2/7 درصد، هندسی عمران 8/7 درصد و سایر گرایش­با 6 درصد می­باشند.

بحث و نتیجه­گیری

همان­طوری که پیش از این اشاره شد، محیط­زیست شامل محیط‌هایی است که در آن‌ها زندگی جاری است و مجموعه‌ای از عوامل فیزیکی خارجی و موجودات زنده با هم در کنش هستند. این محیط­­ها می­باید برای همیشه و برای همه قابل استفاده باشند ولی در ایران تاکنون توجه جدی به محیط­زیست نشده و حتی تحلیل محتوای مقالات نشریات محیط­زیست نیز صورت نگرفته است. بنابراین ضرورت دارد که روش­های مناسب استفاده بهینه از این منابع خدادادی برای همه اطلاع­رسانی گردد تا دیگران با شناختی که پیدا می­کنند خود را در برابر حفظ محیط­زیست مسئول بدانند. این پژوهش نیز به ­این منظور انجام شد تا روشن سازد که فصل­نامه علوم و تکنولوژی محیط­زیست تا چه میزان به مقوله­های حیاتی محیط­زیست پرداخته است. هم­چنین قابل ذکر است که فصل­نامه در پاسخ به پرسش­های اول، دوم و سوم پژوهش نشان داد که از مجموع 755 مقوله، علوم محیط­زیست با 157 مقوله و 8/20 درصد با کمترین میزان، مهندسی محیط­زیست با 320 مقوله و 2/42 درصد با بیشترین میزان و  مدیریت محیط­زیست با 256 مقوله و 34 درصد موضوعات فصل­نامه را تشکیل داده­اند. آن­چه که از نظر بررسی کلی مقوله­ها مشاهده می­شود، توجه و اهمیت به تدوین مقاله­های بیشتری را در زمینه علوم و مدیریت محیط­زیست می­طلبد.

اما در بررسی تفکیکی محتوای مقوله­های علوم محیط­زیست از میان مقوله­های در نظر گرفته شده­ی علوم زیستی، علوم طبیعی، تنوع زیستی، سنجش از راه دور، توسعه پایدار، ارزیابی آمایش زمین و علوم کشاورزی، توسعه پایدار رتبه اول را در این میان دارا می­باشد.

در تحلیل مقوله­ها­ی در نظر گرفته شده برای مهندسی محیط­زیست مقوله­های توسعه فضای سبز با 7/4 درصد کمترین میزان، مهندسی انرژی، کاهش آلودگی، تصفیه فاضلاب، دفن زباله، پسماندها و  حفظ محیط­زیست در نظر گرفته شده­است. در این بین کاهش آلودگی با بیشترین مقوله رتبه اول و توسعه فضای سبز با کمترین مقوله رتبه آخر را دارا می­باشند. با توجه به اهمیت و جایگاه فضای سبز در کشور نیاز به تدوین مقاله­های بیشتر در این زمینه مشاهده می­گردد.

در تحلیل محتوای مقوله مدیریت محیط­زیست با مقوله­های پسماندها، مدیریت، مدیریت گازهای آلاینده، بهداشت محیط، آلودگی شیمیایی، فلزات سنگین، آلودگی خاک و مدیریت فلزات سنگین دارای بیشترین مطالب و مدیریت پسماندها کمترین مطالب را در این بخش دارند.

در بخش تحلیل رشته- گرایش نویسندگان مقاله­ها، نویسندگان با گرایش­های برنامه ریزی و مدیریت محیط­زیست، پزشکی، زمین­شناسی، زیست­شناسی، شیمی و مهندسی شیمی، منابع طبیعی و علوم دریایی، فیزیک و فیزیک هسته­ای، کشاورزی، محیط­زیست، معماری، مهندسی بهداشت محیط، مهندسی عمران و سایر گرایش­ها ­(مانند فن­اوری اطلاعات)دسته­بندی شده­اند.. محیط­زیست بیشترین میزان و زمین­شناسی کمترین میزان را دارند.

منابع

1-      عسکری اسلام­پور. رضا، 1385، تأثیر محیط­زیست سالم بر انسان در آموزه­های اسلامی.  مجله پاسدار اسلام، شماره­ی 300، آذر ماه.

2-      B. Berleson, Content Analysis in Communication Research.

3-      S. Cavanaugh, "Content analysis: Concepts, Methods and applications", Nurse Researcher, vol 4 (3), p. 6.

4-      رضایی­شریف­آبادی. سعید، مهدی­زاده طالشی. سیدمحمد و فرقدان. سمیه، 1388، تحلیل مقاله­های فصل­نامه­گنجینه اسناد،  فصل­نامه کتاب، شماره 82.

5-      دهقان. علیرضا، 1380، تحلیل محتوای مقاله های روزنامه های سراسری در سال 1378، مطالعات جامعه شناختی، شماره  17.

6-   سلطانی. مرضیه، 1387، بررسی تحلیلی اطلاعات پزشکی در نشریات ادواری فارسی دوره قاجاریه، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه الزهراء، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی.

7-   عبدالمجید. امیرحسین، 1387، بررسی مقالات تألیفی حوزه­ی کتاب­داری و اطلاع­رسانی در مجلات علوم انسانی و اجتماعی.  فصل­نامه کتاب، شماره 19 (3).

8-   قهنویه. حسن، موحدی. فریده و عجمی. سیما، 1390، تحلیل محتوایی و استناد مقالات چاپ شده در مجله‌ی علمی پژوهشی مدیریت اطلاعات سلامت، مدیریت اطلاعات سلامت.  دوره 8، شماره 1، (شماره پیاپی 17(.

9-   باب­الحوائجی. فهیمه و یزدانیان راد. مهرزاد، 1389، تحلیل محتوای مقالات تخصصی کتاب­داری و اطلاع­رسانی درباره­ی ترویج  کتاب­خوانی و کتاب­خانه‌های کودکان از سال‌های ۱۳۷۸ تا ۱۳۸۷،  فصل­نامه تحقیقات اطلاع­رسانی و کتابخانه­های عمومی، دوره 16، شماره 4. 

10- جانانی. پیمان، رودباری. مسعود و تهمتن. ایمان، 1391، تحلیل محتوای مقالات نشریات دانشکده‌های پرستاری و مامائی دانشگاه‌های علوم پزشکی ایران، مراقبت­های پیشگیرانه در پرستاری و مامایی، دوره 2، شماره 1.