مکان‌یابی احداث کارخانه تولید کاغذ فلوتینگ با کاربرد پسماندهای کشاورزی با روش AHP

علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره نوزدهم،ویژه نامه شماره 5 ، تابستان1396

مکان­یابی احداث کارخانه تولید کاغذ فلوتینگ با کاربرد پسماندهای کشاورزی

با روشAHP

عبدالله بریمانی [1]*

Barimany.ab@live.com

 علی قاسمیان [2]

مجید عزیزی [3]

مجید ذبیح زاده [4]

چکیده

زمینه و هدف: استقرار بهینه صنایع باعث افزایش کارایی نظام اقتصادی می‏گردد، زیرا ازنظر اقتصادی هر مکانی برای استقرار فعالیت­های به‌خصوص، مناسب به نظر می‏رسد. انجام تحقیقات در مورد انتخاب مکان صنایع، می‏تواند راهنمای خوبی برای سیاست‌گذاری‌های دولت و بنگاه­ها در امر هدایت صنایع به مکان­های متناسب با اهداف ملی و منطقه‏ای باشد. هدف از این تحقیق مکان‌یابی بهینه کارخانه تولید کاغذ فلوتینگ از پسماندهای کشاورزی در استان مازندران با استفاده از روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی^[5] می‌باشد.

روش بررسی: پس از مطالعات صورت گرفته، شاخص‌های تأثیرگذار در انتخاب محل تأسیس کارخانه تولید کاغذ فلوتینگ در استان مازندران شناسایی و سلسله‌مراتب شاخص­ها و زیر شاخص­ها طراحی و درنهایت ارزش وزنی آن‌ها با استفاده از پرسش­نامه و آنالیز داده­ها در محیط نرم‌افزار اکسپرت چویس^[6] تعیین شد. در مرحله دوم نیز اولویت‌بندی نهایی گزینه‌ها به­منظور تعیین بهترین مکان از بین گزینه‌های شرق، غرب و مرکز استان انجام شد.

یافته‌ها: شاخص‌های مواد و محصول، اقتصادی و زیرساختی به ترتیب شاخص­های اصلی تأثیرگذار بر روی مکان‌یابی کارخانه تولید کاغذ فلوتینگ با استفاده از پسماندهای کشاورزی در استان مازندران بودند. به‌طورکلی با توجه به‌تمامی زیرشاخص­های موردمطالعه در این تحقیق، میزان عرضه پسماند بیشترین تأثیر را در مکان‌یابی کارخانه تولید کاغذ فلوتینگ با استفاده از پسماندهای کشاورزی در استان مازندران دارد. هم­چنین، زیر شاخص‌های مربوط به ماده اولیه از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار می­باشند.

بحث و نتیجه‌گیری: نتایج نشان داد منطقه شرق مازندران بهترین مکان برای استقرار کارخانه تولید کاغذ فلوتینگ با استفاده از پسماندهای کشاورزی در استان مازندران می‌باشد.

واژه­های کلیدی: مکان‌یابی، شاخص‌، فرآیند تحلیل سلسله‌مراتبی، کاغذ فلوتینگ، استان مازندران.

Site selection for establishing a mill producing fluting paper from agriculture wastes using AHP (Casestudy: Mazandaran province)

Abdollah Barimani[7]*

Barimany.ab@live.com

Ali Gasemian [8]

Majid Azizi [9]

Majid Zabizadeh [10]

Abstract

Background and Objective: Appropriate location plays a significant role for a plant to remain competitive in the market. It should be chosen in a way that the strategical advantage over rival plants is achievable. This paper aims to select an optimum site for a mill producing fluting paper from agricultural residue using hierarchical analysis process.

Method: After the necessary studies, the factors affecting site selection for fluting paper mill in Mazandaran province were identified, and criteria and sub-criteria hierarchy was designed based on profit and loss. Finally, weight value of each of them was determined through Expert Choice software using questionnaires and date analysis. Final priority ranking of the alternatives was performed based on the ratio of benefits to cost (B/C) to choose the best alternative from eastern, western and central parts of Mazandaran.

Findings: Results showed that material and production, economic and infrastructure were respectively the best criteria. Moreover, the sub-criteria related to raw material were found to be the most effective factor.

Conclusion: The results indicate the highest ratio of benefits to costs for the eastern part of Mazandaran which is, as a result, the best location for establishing a mill producing fluting paper from agricultural residues in the province.

Keywords: Criterion, Analytical Hierarchy Process, Fluting paper, Site selection.

مقدمه

اصولاً موفقیت اقتصادی یک فعالیت صنعتی نه‌تنها درگرو کارایی فنی و اقتصادی آن است، بلکه به مکان استقرار فعالیت موردنظر نیز بستگی دارد و یا به عبارتی، تمایل صنایع به مکان­هایی که شرایط و ویژگی­های خاص مطابق آن صنایع رادار است، از دیدگاه اقتصادی، موجبات افزایش کارایی بخش صنعت و درنهایت اقتصاد کشور را فراهم می‏آورد؛ چراکه انتخاب مکان مناسب و بهینه از طرف بنگاه­های صنعتی (جهت حداکثر سازی سود) و حتی دولت­ها وجود دارد. بدین ترتیب انتقال و یا تحرک صنایع با اهداف موردنظر حائز اهمیت بسیار می‏باشد. ازاین‌رو استقرار صنایع و یا واحد تولیدی در یک منطقه یا استان ‏باید با توجه به ویژگی­ها و تخصص­های آن تعیین گردد و در این راه، در نظر گرفتن عوامل مؤثر بر چگونگی استقرار صنایع از نکات بسیار مهمی است که لحاظ نمودن مجموعه این عوامل، موجب نتیجه بهتر و مناسب تجزیه‌وتحلیل خواهد شد و بدین‌صورت می‏توان تعیین کرد که مکان استقرار بخش عمده فعالیت­های یک صنعت خاص، می‏تواند فقط یک و یا چند منطقه باشد و یا این‌که فعالیت­های صنعتی می‏تواند به نحو متعادل‏تری بین استان‌های مختلف کشور توزیع شود؛ هم­چنین، هر نوع فعالیت صنعتی می‏تواند با توجه به استعدادها و توانایی‌های بالفعل و بالقوه هر استان یا منطقه مکان‏یابی شود و یا این‌که استقرار صنایع می‏تواند به شکل غیر بهینه در مناطق مختلف صورت گیرد که آثار نامطلوبی بر متغیرهای دیگر اقتصادی مناطق به خواهد داشت (1).

 میزان مصرف کاغذ در جهان طی 40 سال اخیر با رشد 7/4 درصدی روبه­رو بوده که تأمین این میزان کاغذ به‌وسیله منابع چوبی امکان‌پذیر نبوده و نخواهد بود (2).

 تولید کاغذ فلوتینگ، بخش عظیمی از صنعت کاغذ را به خود اختصاص داده است. کاغذ فلوتینگ، به دلیل قیمت نسبتاً ارزان و استحکام زیاد، ماده اولیه بسیار خوبی برای تولید انواع کارتن می­باشد (کاغذ فلوتینگ یا لایه میانی کنگره­ای به‌عنوان لایه میانی کارتن به­کار می­رود) (3).

 استان مازندران به دلیل دارا بودن منابع لیگنوسلولزی قابل‌توجه، به‌عنوان یکی از قطب‌های کشاورزی می‌باشد. شناسایی مناطقی از این استان که دارای بهترین شرایط برای احداث کارخانه تولید کاغذ فلوتینگ با پسماندهای کشاورزی باشد اهمیت فراوانی دارد و اگر مسایل اقتصادی، فنی و منطقه‌ای در احداث کارخانه در نظر گرفته شود، این کارخانه موفقیت قابل ‌ملاحظه‌ای در تولید رقابتی خواهد داشت. در زمینه مکان­یابی کارخانه‌های مختلف صنایع چوب می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

 عزیزی و همکاران (2000)، شاخص‌های مؤثر در انتخاب محل استقرار واحدهای تخته چندلا و روکش چهار واحد مهم در استان‌های گیلان، مازندران، قزوین و همدان را با استفاده از روش AHPتعیین نمودند. آن‌ها این شاخص‌ها را به پنج گروه عمده اقتصادی و مالی، مواد و محصول، زیرساختی، فنی مهندسی و قوانین و مقررات و بیست‌وپنج زیر شاخص تقسیم کردند. با استفاده از روش AHP درجه اهمیت زیرشاخص‌های هزینه خرید ماده اولیه، اطمینان از عرضه ماده اولیه، کیفیت ماده اولیه و شاخص‌های تسهیلات اعطایی در بالاترین اولویت قرارگرفته‌اند (4).

 واکر (2006) در مورد انتخاب مکان یک کارخانه چوب­بری، بهترین مکان را مکانی بیان کرده است که نزدیک به منبع ماده اولیه یا در مسیر رودخانه و راه‌آهن باشد تا هزینه­های حمل‌ونقل گرده­بینه به حداقل برسد و اگر ماده اولیه آن از خارج از کشور تأمین می‌شود، باید نزدیک به بندر باشد (5). رمضان زاده و همکاران (1388) مهم‌ترین شاخص­های تأثیرگذار در مکان­یابی کارخانه ام دی اف[11] در استان مازندران را اطمینان از عرضه ماده اولیه، تسهیلات اعطایی، خسارت کمتر به محیط‌زیست و هزینه خرید ماده اولیه معرفی نموده و بهترین مکان برای احداث واحدهای جدید ام­دی­اف را شرق استان مازندران معرفی کردند (6).

 والی و همکاران (2013) نیز مهم‌ترین شاخص­های تأثیرگذار در مکان‌یابی کارخانه تولید کاغذ فلوتینگ در استان گلستان را به ترتیب هزینه تأمین پسماند­ها، اطمینان از عرضه پسماند­ها، دسترسی به منابع آب و میزان عرضه پسماند­ها عنوان نمودند. بر اساس نتایج این تحقیق شهرستان گنبد مناسب‌ترین گزینه برای احداث کارخانه تولید کاغذ فلوتینگ معرفی شد (7). بوردورلو و اجر[12] (2003) از روش ای اچ پی به‌منظور تصمیم­گیری در مورد انتخاب بهترین مکان برای احداث کارخانه تولید مبلمان در ترکیه استفاده کردند و بر اساس شاخص­هایی نظیر جمعیت شهری (حجم بازار)، سرعت رشد جمعیت، آسانی حمل‌ونقل محصول به سایر مناطق، شهر استانبول را مناسب‌ترین مکان برای احداث واحدهای جدید تولید مبلمان معرفی نمودند (8).

تحقیق حاضر با هدف انتخاب بهترین مکان جهت تأسیس کارخانه تولید کاغذ فلوتینگ با استفاده از پسماندهای کشاورزی در استان مازندران در پاسخ به این سؤال است که کدام‌یک از مناطق استان مازندران از قابلیت بالاتری برای تأسیس کارخانه تولید کاغذ فلوتینگ برخوردار است. با قبول این فرضیه که منطقه شرق مازندران به دلیل داشتن سطح زیر کشت بیشتر محصولات کشاورزی و نیز میزان پسماند بیشتر اولویت بالاتری برای تأسیس کارخانه موردنظر خواهد داشت و مناطق دیگر استان مازندران در اولویت بعد قرار می‌گیرند.

مواد و روش‌ها

ابتدا با مطالعات اسنادی و کتابخانه‌ای و مصاحبه با کارشناسان، صاحب­نظران دانشگاه و سرمایه‌گذاران، شاخص‌­های تأثیرگذار در مکان‌یابی تأسیس کارخانه تولید کاغذ فلوتینگ با استفاده از پسماندهای کشاورزی در استان مازندران شناسایی و به پنج گروه (مواد محصول، امکانات و محدودیت­های منطقه­ای، قوانین و مقررات، اقتصادی و فنی و انسانی) و 33 زیر شاخص طبقه‌بندی شدند (شکل 1). پس از ترسیم درخت سلسله مراتبی شاخص­ها و زیرشاخص­ها، در ادامه دو سری پرسش­نامه
به شرح زیر طراحی گردیدند:

- پرسش­نامه نوع اول: مقایسه دوبه‌دوی شاخص‌ها و زیر شاخص‌ها: پس از ترسیم سلسله‌مراتب شاخص‌های مذکور و مشخص شدن سطوح مختلف آن‌ها، پرسش­نامه‌ای برای مقایسه دوبه‌دوی شاخص‌ها و زیر شاخص‌ها و میزان تأثیرگذاری آن‌ها (وزن شاخص‌ها) طراحی و بین کارشناسان دانشگاهی (9 نفر)، سازمان صنایع و معادن (2 نفر)، جهاد کشاورزی و منابع طبیعی (2 نفر) و صنعت چوب و کاغذ (7 نفر) توزیع گردید (تعداد 20 پرسش­نامه).

- پرسش­نامه نوع دوم: در پرسش­نامه نوع دوم مناطق مختلف استان نسبت به شاخص‌های مؤثر در مکان‌یابی کارخانه تولید کاغذ فلوتینگ سنجیده و تفسیر می‌شود. آن­گاه مطلوبیت مناطق مختلف استان ازنظر این شاخص‌ها مشخص‌ می‌گردد ]25 پرسش‌نامه، کارشناسان دانشگاهی (9 نفر)، سازمان صنایع و معدن (5 نفر)، جهاد کشاورزی (3 نفر) و صنعت (8 نفر)[.

درنهایت با فرآیند تحلیل سلسله مراتبی منطقه مناسب، ازنظر مقدار وزنی شاخص‌های مختلف بررسی، تحلیل حساسیت و تفسیر می‌شوند. به‌منظور انتخاب بهترین مکان برای استقرار کارخانه تولید کاغذ فلوتینگ با استفاده از پسماندهای کشاورزی در استان مازندران، سه گزینه در نظر گرفته شد (جدول 1). گزینه‌ها تحت مقایسات زوجی نسبت به شاخص­ها قرارگرفته و دوبه‌دو باهم مقایسه شدند و اولویت‌بندی گزینه‌ها نسبت به شاخص‌ها محاسبه و گزینه برتر انتخاب گردید.

جدول 1- گزینه‌های موردنظر

Table 1- Target alternatives

شکل 1- ساختار سلسله مراتبی شاخص‌ها و زیرشاخص‌ها

Figure 1- The hierarchical structure of criteria and sub-criteria

-    روشفرایندتحلیلسلسلهمراتبی[13] برای تعییندرجهاهمیت (ارزش وزنی) هریکازمعیارها

فرایند تحلیل سلسله مراتبی روشی است برای تصمیم­گیری که با آن می­توان بعضی از تصمیم­های وابسته به چندین معیار یا تصمیم­های چند معیاره را گرفت. با روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی، در آغاز ساختار تهیه می­شود و سپس معیارهای مناسب تصمیم­گیری با یک دیگر مقایسه و آن گاه ارزش وزنی هر یک از آن‌ها تعیین می­شود (9).

 اعدادی که برای مقایسه دو به‌ دویی به‌کار برده می­شوند از 9/1 تا ۹ می­باشند که یک‌شکل سنجش استاندارد است.

کاربرد AHP بر پایه پیروی از سه اصل زیر است:

 الف) ایجاد ساختار و آراستن آن بر پایه موضوع

ب) برقراری برتری از راه مقایسه دو به‌ دویی

 ج) برقراری سازگاری منطقی از اندازه‌گیری.

سازوکار کاربرد این روش بدین‌صورت است که سلسله‌ مراتب برای معیارها و زیر معیارهای مؤثر در گزینش مدیر تولید در واحدهای مبلمان طراحی می­شود. سپس پرسش‌نامه‌ای برای مقایسه دو به ‌دویی معیارها و زیر معیارها آماده می‌گردد و از کارشناسان درباره درجه اهمیت این معیارها و زیر معیارها در شکل ماتریس مقایسه دو تایی پرسش شده و سپس ارزش وزنی هریک از معیارها و زیر معیارها به دست می‌آید.

میانگین هندسی برای هر یک از سلول­های ماتریس­ها با فرمول زیر محاسبه می­شود:

(a12) = [(a12)1 * (a12)2*….* (a12) n] 1 n (۱)

پس ‌از اینکه میانگین­های هندسی همه سلول­های ماتریس­ها محاسبه شدند، نتایج نرمالیزه می­شوند و ارزش وزنی معیار و زیر معیار از راه ترکیب وزن عناصر رده پایین با میزان وزنی عنصرهای رده ‌بالای سلسله‌مراتب به دست می­آیند. نکته‌ای که باید به آن اشاره کرد، که در اینجا باید اشاره شود میزان ناسازگاری ماتریس­ها است که بنا بر نظر آقای ساعتی مبتکر روش AHP، برای این‌که قضاوت­ها سازگار شود، ضروری است که میزان ناسازگاری ماتریس­ها برابر یا کمتر از 1/0 باشد. اگر در برخی از ماتریس­ها، میزان ناسازگاری‌شان بیشتر از 1/0 شد ضروری است که کارشناس در قضاوت خود تجدیدنظر کند تا ماتریس­ها سازگار شوند و سپس میانگین هندسی سلول­های ماتریس­ها از ماتریس­های مقایسه‌ای به دست می­آید (10).

نتایج و بحث

نتایج

وزن شاخص‌های تأثیرگذار در انتخاب محل کارخانه تولید کاغذ فلوتینگ با استفاده از پسماندهای کشاورزی

وزن شاخص‌های تأثیرگذار در انتخاب محل کارخانه تولید کاغذ فلوتینگ با استفاده از پسماندهای کشاورزی و نتایج حاصل از مقایسه زوجی به‌دست‌آمده ازنظر کارشناسان که با نرم‌افزار Expert choice محاسبه گردیده است، در دو بخش 1: شاخص‌های اصلی و زیرشاخص‌ها 2: اولویت‌بندی گزینه‌ها بر اساس شاخص‌های اصلی و زیرشاخص‌ها محاسبه‌شده است.

نتایج اولویت‌بندی شاخص‌های اصلی

نتایج حاصل از پرسش‌نامه نوع اول نشان می‌دهد که در مکان‌یابی کارخانه تولید کاغذ فلوتینگ از پسماندهای کشاورزی، شاخص تأمین مواد و محصول با امتیاز 372/0، مهم‌ترین شاخص و شاخص‌های اقتصادی، زیرساختی، قوانین و مقررات و فنی و انسانی به ترتیب با امتیازهای 237/0،184/0، 126/0 و 081/ 0 در اولویت بعدی قرار دارند.

شکل2- اولویت‌بندی شاخص‌های اصلی مکان‌یابی کارخانه تولید کاغذ فلوتینگ با استفاده از پسماندهای کشاورزی در استان مازندران (میزانناسازگاری= 04/0)

Figure 2- Prioritization of key indicators of location fluting paper plant using agricultural waste in Mazandaran province (amount of incompatibility = 0.04)

شکل 3- اولویت‌بندی نهایی 33 زیر شاخص تأثیرگذار مکان­یابی کارخانه تولید کاغذ فلوتینگ با استفاده از پسماندهای کشاورزی در استان مازندران (میزان ناسازگاری = 03/0)

Figure 3-The final prioritization of 33 sub-criteria effective locating fluting paper production plant using agricultural waste in Mazandaran province (amount of incompatibility = 0.03)

اولویت‌بندی گزینه‌ها

در این مرحله از پژوهش، ماتریس مقایسه زوجی گزینه‌ها نسبت به شاخص‌ها تشکیل گردید و از اطلاعات پرسش‌نامه نوع اول که در ارتباط با مقایسه زوجی شاخص‌ها می­باشد، استفاده و برای اولویت‌بندی گزینه‌ها نسبت به شاخص‌ها نیز از پرسش‌نامه نوع دوم استفاده‌شده اولویت‌بندی گزینه‌ها نسبت به شاخص­ها و زیر شاخص­ها (شکل 4) در این بخش ارایه می‌شود.

شکل4- اولویت‌بندی نهایی گزینه­ها و سودها (میزانناسازگاری= 03/0)

Figure 4- The final prioritization alternatives benefits and Costs (amount of incompatibility = 0.03)

بحث

نتایج نشان داد که زیر شاخص میزان عرضه پسماند و شاخص مواد و محصول بالاترین اولویت رادارند و گزینه شرق مازندران بیشترین وزن را به خود اختصاص داده و به‌عنوان بهترین گزینه انتخاب شد.

اولویت‌بندی گزینه‌ها بر اساس شاخص‌ها

با توجه به نتایج به‌دست‌آمده، گزینه شرق مازندران (474/0) به‌عنوان بهترین گزینه مطرح‌شده است. با توجه به شکل (3) زیر شاخص میزان عرضه پسماند (112/0)، اطمینان از عرضه پسماند (108/0)، هزینه خرید ماده اولیه (092/0)، سطح زیر کشت (072/0) و هزینه حمل ماده اولیه (072/0) به ترتیب به‌عنوان زیرشاخص­های برتر شناسایی شدند.

شاخص‌های مربوط به ماده اولیه (میزان عرضه پسماند و اطمینان از عرضه پسماند): مقدار ماده اولیه در هر منطقه اولین شاخص تأثیرگذار در تأسیس کارخانه در یک منطقه می‌باشد. درواقع در مرحله اول با سنجیدن مقدار ماده اولیه شاخص‌های بعدی ارزیابی می‌شوند. لذا ابتدا باید پتانسیل منطقه به لحاظ تأمین ماده اولیه صنایع لیگنوسلولزی برآورد شده و بعد از آن بررسی‌های اقتصادی در این خصوص صورت گیرد. با توجه به نتایج به‌دست‌آمده، شرق مازندران از نظر شاخص‌های مربوط به ماده اولیه نظیر میزان عرضه پسماند و اطمینان از عرضه ماده اولیه در داخل منطقه، برتری قابل‌ملاحظه‌ای نسبت به دو گزینه دیگر به‌خصوص در غرب مازندران دارد (جدول 2). بیش از 52 درصد از سطح زیر کشت کاه غلات و 55 درصد از سطح زیر کشت انواع گیاهان زراعی استان در شرق مازندران قرارگرفته است. درنتیجه اطمینان از عرضه ماده اولیه در این منطقه بیشتر است. والی و همکاران (2013)، در پژوهش خود ماده اولیه را مهم‌ترین شاخص در ارتباط با مکان­یابی تولید کاغذ فلوتینگ از پسماند کشاورزی بیان کردند (7). تاج دینی و همکاران (1386)، تأمین ماده اولیه مناسب و اطمینان از عرضه این مواد را برای کارخانه‌های کاغذسازی به‌عنوان یک شاخص مهم ذکر نموده و آن را یکی از مشکلات اصلی این واحدها ذکر نمودند (11). سراییان و همکاران (1390) نیز در تحقیق خود به مقدار بیشتر و کیفیت بهتر پسماند کشاورزی در شرق مازندران اشاره ‌کردند (12).

جدول 2- متوسط سطح زیر کشت غلات و گیاهان زراعی (هکتار) در شرق، مرکز و غرب استان مازندران

Table 2- The area under cultivation of cereals and crops (ha) in East, Central and West of Mazandaran province

منبع: جهاد کشاورزی استان مازندران، 2011 (13)

شاخص هزینه خرید ماده اولیه: این نتیجه نشان می‌دهد هزینه جمع‌آوری، حمل‌ونقل و انبار پسماندهای کشاورزی در مقایسه با دیگر منابع به علت حجم زیاد آن‌ها مشکل‌تر بوده و نیاز به‌ وقت و هزینه بیشتری می‌باشد. به‌عبارت‌دیگر درصورتی‌که برای تأمین ماده اولیه کارخانه تولید کاغذ فلوتینگ، منافع بیشتری در نظر داشته باشیم لازم است به شاخص هزینه تأمین ماده اولیه اهمیت بیشتری داده شود. در حال حاضر از لحاظ کمبود ماده اولیه مناسب و باکیفیت قابل‌قبول جهت استفاده در تولید کاغذ عرضه آن کاهش پیداکرده و هزینه خرید جهت تأمین ماده اولیه بسیار افزایش پیداکرده است، ضمن این که این منابع محدود مورد استفاده طیف وسیعی از واحدهای تولیدکننده صنایع چوبی نیز می­باشد و تقاضا برای تأمین آن بیش ‌از پیش زیاد شده است. با توجه به جدول (2) می­توان بیان کرد چون میزان و در دسترس بودن ماده اولیه در منطقه شرق مازندران نسبت به دیگر مناطق بیشتر می­باشد، حجم وسیعی از ماده اولیه از داخل منطقه تأمین‌شده و درنتیجه مسافت عرضه ماده اولیه و هزینه خرید ماده اولیه نسبت به دیگر مناطق کمتر خواهد بود. والی و همکاران (2013) هزینه خرید ماده اولیه را مهم‌ترین شاخص در مکان­یابی تولید کاغذ فلوتینگ از پسماند کشاورزی در استان گلستان بیان کردند (7). قاسمیان و همکاران (1387) هزینه جمع‌آوری و تأمین پسماندها را به‌عنوان یک شاخص مهم در استفاده از این منبع ذکر نمودند، با توجه به این که هر چه مقدار ماده اولیه در منطقه‌ای بیشتر باشد، هزینه جمع‌آوری و حمل‌ونقل نیز کاهش‌یافته که سبب برتری این منطقه از لحاظ شاخص تأمین ماده اولیه خواهد شد (14).

سطح زیر کشت: در هر توسعه اقتصادی، باید ذخیره مطمئنی از منابع برای مدت طولانی وجود داشته باشد. سطح زیر کشت بیشتر، نشان از ریشه­دار بودن تولید این محصول در منطقه (میزان پسماند بیشتر) و تداوم تولید در آینده دارد (بیشتر یا کمتر بودن سطح زیر کشت هم از جهت تأمین ماده اولیه در حال حاضر و هم در صورت افزایش ظرفیت تولید بسیار مهم می­باشد). بر طبق جدول (2)، سطح زیر کشت گیاهان زراعی در منطقه شرق مازندران نسبت به دو منطقه دیگر به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای بالاتر بوده و درنتیجه در این منطقه میزان پسماند کشاورزی به‌عنوان ماده اولیه فراوان­تر است و نتیجه به‌دست‌آمده را مورد تأیید قرار می­دهد.

هزینه حمل مواد اولیه: به دلیل حجیم بودن این مواد به‌طور طبیعی (دانسیته کم)، هزینه‌های بسیار زیاد مانع حمل‌ونقل پسماندها در مسافت‌های طولانی می‌شود. هرچه فاصله محل تأمین ماده اولیه و زمین­های کشاورزی کمتر باشد هزینه حمل نیز کمتر خواهد بود. چون میزان ماده اولیه در منطقه شرق مازندران بیشتر از دیگر مناطق است (جدول 2) و ماده اولیه بیشتر در داخل منطقه فراهم می­شود، درنتیجه هزینه حمل ماده اولیه به دلیل کاهش مسافت، کمتر از سایر مناطق می­باشد. واکر (2006)، بهترین مکان برای احداث کارخانه چوب‌بری رامکانی بیان کرد که نزدیک به منبع ماده اولیه یا در مسیر رودخانه و راه‌آهن باشد تا هزینه‌های حمل‌ونقل گرده‌بینه به حداقل برسد و اگر ماده اولیه آن از خارج از کشور تأمین می‌شود، باید نزدیک به بندر باشد (5).

انرژی: تأثیر انرژی در انتخاب محل کارخانه مربوط به نوع صنعتی است که در آن محل استقرار می­یابد و این‌که صنعت به چه میزان از انواع انرژی (شامل آب، برق و سوخت) نیاز دارد و در ارتباط با آب با چه کیفیتی از آن مورد نیاز می­باشد (سهولت دسترسی به انرژی و هزینه کمتر). با برداشت یارانه سوخت از صنعت، بر اهمیت آن و هزینه­ای که جهت تأمین انرژی صنایع صرف می­شود افزوده ‌شده و به علت این که در همه شهرک­های صنعتی مازندران لوله‌کشی گاز وجود ندارد، وجود حمل‌ونقل (حمل‌ونقل ریلی) ارزان سبب کاهش هزینه انرژی می­شود. به دلیل وجود خطوط ریلی و هم‌چنین قرار گرفتن انبار سوخت شمال در شهرستان ساری منطقه شرق مازندران در اولویت بالاتر قرارگرفته است. طی پژوهش­های انجام‌شده، 16% از هزینه­ها در صنایع کاغذسازی صرف هزینه تأمین آب و تصفیه فاضلاب آن می­شود (15).

معافیت­های قانونی و تسهیلات اعطایی: تسهیلات اعطایی از سوی دولت به صنایع از دیگر شاخص‌های مهم محسوب می‌شود. این تسهیلات از سوی دولت برای نقاط محروم کشور در نظر گرفته‌شده است که شامل معافیت‌های مالیاتی، مشوق­ها و دیگر تسهیلات دولتی به واحدهای تولیدی می­باشد. مرکز مازندران به دلیل این که دارای مناطق محروم بیشتر بوده با تفاوت ناچیزی نسبت به شرق مازندران در اولویت اول قرارگرفته است (جدول 3) که می­تواند همراه با سایر مناطق محروم استان از تسهیلات اعطایی، مشوق­ها و معافیت­های مالیاتی و فوق‌العاده جذب کارکنان که از طرف دولت به نقاط محروم کشور اختصاص می­یابد، استفاده نمایند. برتری مرکز مازندران می­تواند بیشتر به دلیل قرار گرفتن شهرستان سوادکوه در این منطقه ­باشد (جدول 3). موکرجی و همکاران (2002)، بیان کردند که تسهیلات اعطایی برای شرکت­های تولیدی یکی از شاخص­های ضروری است و با توجه به این‌که سیاست دولت هند کاهش میزان تسهیلات به کارخانه‌ها می­باشد، نشان می­دهد که شرکت­ها در جستجوی طرحی برای افزایش این تسهیلات هستند (16). هوسان و همکاران (2003)، در تحقیق خود با عنوان انتخاب بازار، محصول و مکان رقابتی اذعان داشتند که بهترین مکان برای احداث کارخانه، محلی است که ازنظر میزان تسهیلات اعطایی وضعیت بهتری داشته باشد (17).

جدول 3- شهرستان­ها و بخش­های کمتر توسعه‌یافتهدر 3 گزینه شرق، مرکز و غربمازندران

Table 3- City and less developed three alternatives in East, Central and West Mazandaran Province

              منبع: شهرک صنعتی استان مازندران، 1390 (18).

نتیجه‌گیری

نتایج نشان داده است که شاخص­های اصلی مطالعه شده در این تحقیق می­تواند به انتخاب مکان بهینه کارخانه تولید کاغذ فلوتینگ با استفاده از پسماندهای کشاورزی در استان مازندران کمک نماید. شاخص‌های مواد و محصول، اقتصادی و زیرساختی به ترتیب شاخص­های اصلی تأثیرگذار بر روی مکان‌یابی کارخانه تولید کاغذ فلوتینگ با استفاده از پسماندهای کشاورزی در استان مازندران می‌باشند. به ‌طور کلی با توجه به‌ تمامی زیرشاخص­های موردمطالعه در این تحقیق، بیشترین تأثیر در مکان‌یابی کارخانه تولید کاغذ فلوتینگ با استفاده از پسماندهای کشاورزی در استان مازندران را میزان عرضه پسماند دارد. زیر شاخص‌های مربوط به ماده اولیه از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار می­باشند و با توجه به نتایج به‌دست‌آمده منطقه شرق استان مازندران به‌عنوان بهترین گزینه شناسایی‌شده است. بر اساس مطالعه انجام‌شده در مکان‌یابی کارخانه تولید کاغذ فلوتینگ از پسماندهای کشاورزی در استان گلستان، شاخص­های تأمین مواد و محصول، اقتصادی و زیرساختی مهم‌ترین شاخص اصلی و زیر شاخص هزینه تأمین پسماند مهم‌ترین زیر شاخص و شهرستان گنبد به‌عنوان بهترین منطقه برای احداث کارخانه از پسماند کشاورزی در استان مازندران شناسایی‌شده است (7).

منابع

1-   ازوجی. ع و صباغ کرمانی. مجید، 1380، مدل‌سازی استقرار صنایع آلومینیوم در ایران، مجله مدرس علوم انسانی، دوره پنجم، شماره دوم، پیاپی 19، صص 21-34 (14).

2-      Ashori, A. 2006. Non-wood Fibers – A potential source of raw material in papermaking. Accepted in Polymer-plastics Technology and Engineering Journal.

3-      Smith, W. E. 1986. Using OCC in container Board Grades. Tappi Journal.

4-      Azizi, M. Modares, M. Amiri, S. Faeziopour, M. Doosthossieni, K. 2003. The group decision making to determine effective criteria for wood industry unit’s loction (case study: Iran). International Journal of Inquiry, Vol. 1, No. 1, 543-556.

5-      Walker, C.F.John, 2006. Primary Wood Processing, University of Canterbury, Christchurch, New Zealand, pp 602.

6-   رمضان زاده. م، عزیزی. م، فانزی پور. م و امیری. س، 1388، شناسایی معیارها و مکان­یابی صنعت MDF بررسی موردی در استان مازندران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، گروه علوم و صنایع چوب و کاغذ، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران، 117 صفحه.

7-      Vali, M. Rafighi, A. Azizi, M and Mohebbi, N. 2013. Optimal site selection for fluting paper mill from agricultural wastes in Golestan Province, Iran. International Journal of Sustainable Engineering.Volume 6, Issue 1.

8-      Burdurlu, E. Ejder, E. 2003. Location choice for furniture industry firms by using Analytic Hierarchy Process (AHP) method, G.U. Journal of Science, N. 16(2): 5pp.

9-      اصغرپور. م، ج، 1388، تصمیم‌گیری‌های چند معیاره، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ هفتم، ص 398.

10-  Saaty T. L. 2000. Decision making for leaders, RWS Publications, Pittsburgh, PA, 323pp.

11- تاجدینی. آ، امیری. س، پیکانی. غ، ر، جهان لتیباری. ا و حمصی. س، ا، 1386، ارایه نوعی مدل برنامه‌ریزی بهینه برای احداث کارخانه‌های خمیر و کاغذ با استفاده از کاه غلات در مقیاس 75000 تن تولید خمیر در استان مازندران، منابع طبیعی ایران، دوره 60، شماره 1، صص 241-225.

12- سراییان. ع، بریمانی. ع و مهری. ح، 1390، پتانسیل پسماند کشاورزی استان مازندران در تأمین مواد اولیه صنایع خمیر و کاغذ، مجموعه خلاصه مقالات نخستین همایش ملی نقشه راه تأمین مواد اولیه و توسعه صنایع چوب و کاغذ کشور در افق 14، صص 43-34.

13-  آمارنامه کشاورزی، 1389، محصولات زراعی، دفتر آمار و فناوری اطلاعات وزارت جهاد کشاورزی، جلد اول، چاپ اول، 137 صفحه.

14- قاسمیان. ع، خلیلی رودخانی. ع و علی‌آبادی. م، 1387، نقش و جایگاه بازیافت کاغذ در تأمین ماده اولیه سلولزی مورد نیاز صنایع خمیر و کاغذ کشور، اولین همایش ملی تأمین ماده اولیه و توسعه صنایع چوب و کاغذ کشور، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان.

15-  بامداد. ن و همکاران، 1386، متدولوژی مکان‌یابی صنایع، گروه مهندسین مشاور معمار و شهرسازی، عمران آب و انرژی.

16-  Mkherjee, Ambarish, Subramanian, Nithya, 2002. Manufacturing facilities in India Heraeus Kulzer plea for more time turned down, Business Line.

17-  Hosun, Rhime, Teck, H. Ho, Karmarkar, S. Uday, 2003. Competitive location, production, and market selection, European Journal of Operational Research 149 (2003) 211–228.

18-  دفتر نظارت و ارزیابی وزارت صنایع و معادن، ١٣٨٢، فهرست اولویت‌های سرمایه‌گذاری صنعتی و معدنی، معاونت برنامه‌ریزی توسعه فناوری وزارت صنایع و معادن، ص ١٠.