بررسی تاثیر عملیات پرورشی بر ویژگی‌های کمی و کیفی توده‌های آلوده به بلایت شمشاد (Buxus hyrcana Pojark) (مطالعه موردی جنگل‌های سری یک گُمبُل بخش یک حوزه 26– شهرستان لاهیجان)

علوم و تکنولوژی محیط زیست، دورهبیست و دوم، شماره چهار، تیر  ماه 99

بررسی تاثیر عملیات پرورشی بر ویژگی­های کمی و کیفی توده­های آلوده به بلایت شمشاد (Buxus hyrcana Pojark)

 (مطالعه موردیجنگل­های سری یک گُمبُل بخش یک حوزه 26– شهرستان لاهیجان)

مریم رسولی[1]

کامبیز طاهری آبکنار[2]

مهرداد قدس خواه دریایی²

ابوذر حیدری صفری کوچی[3]^*

heidariabouzar@gmail.com 

چکیده

زمینه و هدف : در سالیان اخیر بیماری بلایت یا سوختگی شمشاد که عامل آن نوعی قارچ است از غرب اروپا گسترش یافته و به جنگل­های هیرکانی رسیده است. در این مطالعه هدف این است که تاثیر عملیات پرورشی را که باعث کاهش رطوبت و دمای این توده­ها می­شود در کنترل این بیماری مورد تحقیق قرار دهیم.

روش بررسی: برای انجام پژوهش سطحی معادل 3 هکتار در سری 1 گمبل در جنگل­های لاهیجان انتخاب شد که بخشی از آن دست نخورده و به عنوان شاهد و بخشی نیز دارای طرح جنگلداری بود. تمام درختان دو توده به روش صد درصد اندازه­گیری و متغیر قطر برابر­سینه برای تمام گونه ها و متغیر­های­کمی قطر برابر سینه، قطر یقه، ارتفاع، تعداد زاد­آوری در سه کلاسه و همچنین متغیر­های کیفی درختان شمشاد ازجمله درصد شادابی برگ، سرشاخه و تاج درختان ثبت و مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت.

یافته ها: بر اساس نتایج متغیر­های کمی قطر تاج، ارتفاع، سطح مقطع و تعداد زادآوری درکلاسه­ ارتفاعی کمتر از 3/1 متر و شادابی برگ، سرشاخه و تنه درختان شمشاد در توده­ مدیریت شده دارای شرایط بهتر ارزیابی شد و در مورد نمونه­های شاهد فقط تعداد در هکتار کل زاد آوری منطقه­ شاهد شرایط بهتری را دارا بود.

بحث و نتیجه گیری: با توجه به نتایج به­دست آمده در این مطالعه می­توان عنوان کرد که اعمال مدیریت در توده­های آلوده به بلایت شمشاد با کاهش رطوبت محبوس زیر تاج درختان، از گسترش بیماری جلوگیری کرده و مقاومت پایه­ها نسبت به این بیماری را افزایش می­دهد.

واژه های کلیدی: زادآوری- شمشاد، بلایت، شادابی، بیماری، جنگل هیرکانی.

Investigation of the Silviculture Treatment Effects on the Quantitative and Qualitative Characteristics of Infected

Stands of Boxwood Blight Disease

 (Case study district No: 1 Gombol watershed No: 26-Lahijan township)

Maryam Rasooli^[4]

Kambiz Taheri Abkenar^[5]

Mehrdad Ghodskhah Daryaee²

Abouzar Heidari Safari Kouchi^[6]*

heidariabouzar@gmail.com

Abstract

Background and Objective: In recent years, blight or boxwood blight, caused by a fungus, has spread from Western Europe to the Hyrcanian forests. In this study, the aim is to investigate the effect of breeding operations that reduce the humidity and temperature of these populations in controlling this disease.

Method: For conducting a surface study equivalent to 3 hectares in series 1 of Gombl in Lahijan forests was selected, part of which was intact and as a control and part also had a forestry plan. All trees in two stands by 100% measurement method and variable diameter equal to chest for all species and small variables equal to diameter, collar diameter, height, number of reproductions in three classes as well as qualitative variables of trees Boxwood was recorded and analyzed statistically including the percentage of leaf freshness, branches and crowns of trees.

Findings: Based on the results of quantitative variables of canopy diameter, height, cross section and number of regenerations in the height class less than 1.3 m and the vigor of leaves, branches and trunks of boxwood trees in the managed massif were evaluated with better conditions. Only the number per hectare of total reproductive area in the control area was better.

Discussion and Conclusion: According to the results obtained in this study, it can be said that management practices in the populations infected with boxwood blight by reducing the moisture trapped under the canopy of trees, prevent the spread of disease and resistance of rootstocks to this disease Increases.

Key words: Regeneration, Boxwood, Blight, Vigority, Disease, Hyrcanian Forest.

زمینه و هدف

گونه شمشاد (Buxus hyrcana Pojark) از معدود درختان پهن برگ، همیشه سبز و دیر رشد جنگل­های شمال ایران می­باشد و از لحاظ قدمت، به عنوان یکی از درختان بازمانده اقلیمی، به دوران سوم زمین شناسی بر­ می­گردد (1). قسمت­های مختلف شمشاد از جمله برگ، پوست، ریشه، چوب، بذر و شکوفه­های این درخت علاوه بر مصارف صنعتی و تزئینی در پزشکی و داروسازی مصارف زیادی دارند. جلوگیری از فرسایش خاک از فواید دیگر این گونه به شمار می­رود، به­طوری که ریشه­های محکم و درهم پیچیده این درختان به عنوان سدهای محکمی در حفاظت از خاک و جلوگیری از رانش زمین عمل می­کنند (2) .در ایران بنا بر ماده یک قانون حفاظت و حمایت از منابع طبیعی و ذخایر جنگلی کشور مصوب 12/7/1371، شمشاد ممنوع القطع بوده و از ذخایر جنگلی با ارزش ژنتیکی و بوتانیکی خاص و در حقیقت از گونه های در حال انقراض محسوب می شود که خطر نابودی آن در آینده نزدیک محتمل است (3).

در سال­های اخیر علاوه بر بهره­­برداری و خروج چوب این گونه ارزشمند، شیوع نوعی بیماری قارچی (Calonectria pseudonaviculata) با نام بلایت شمشاد (boxwood blight) با سرعت بسیار زیاد توده­های شمشاد جنگل­های هیرکانی را آلوده کرده و این توده­ها را در شرایط نامناسبی قرار داده است. این بیماری اولین بار در اواسط دهه 90 میلادی در سراسر اروپا گسترش یافت و در نوامبر 2011 به ایالت متحده (کارولینای شمالی) و در دسامبر 2011 به کانادا (انتاریو) رسید (4 و 5). نتایج اولین گزارش ابتلا به این قارچ توسط پژوهشگران مختلف در سراسر اروپا می­تواند بیانگر انتشار سریع این بیماری در سراسر اروپا باشد که به ترتیب در کشور­های بلژیک (6)، شمال غرب آلمان (7)، ایتالیا (8)، اسپانیا (9)، کرواسی (10)، جمهوری آذربایجان (11)، جمهوری چک (12) و ترکیه (13) گزارش شد. بنابراین با توجه به سرعت گسترش بسیار بالا و همچنین خسارت­زایی قابل توجه، این بیماری از سال 2004 به بعد، بلایت شمشاد در فهرست بیماری­های گیاهی تحت مراقبت سازمان حفظ نباتات اروپا (Eppo) قرار گرفته است.

در مورد ایران نیز آنچه امروزه توده­های شمشاد ناحیه هیرکانی را بیش از بیش تهدید می­کند بروز بیماری بلایت یا سوختگی شمشاد (Buxus blight) در بخش عمده ای از جنگل­های شمال است. در ایران ابتدا در سال 1389 اخبار پراکنده­ای از آلودگی جنگل­های شمشاد ایران از استان گیلان اعلام شد. اما ابتلای بخش وسیعی از جنگل­های گیلان و مازندران به این قارچ (Calonectria pseudonaviculata) توسط خزائلی و همکاران (1394)­ گزارش شد. انتشار بیماری به سرعت از غرب به شرق جنگل های هیرکانی دیده می­شود به نحوی که تاکنون خشکیدگی بیش از 15 هزار هکتار از رویشگاه­های شمشاد خزری گزارش شده است (14).

قارچ عامل بیماری بلایت شمشاد در شرایط گرم و مرطوب خسارت­زایی بیشتری دارد و در دمای بهینه 18 تا 25 درجه سانتی گراد بیشترین فعالیت را از خود نشان می­دهد، بنابراین سطوح رطوبت زیاد و آب مازاد، شرایط ابتلای گیاه به این بیماری را تسهیل می­کند (15)  به طوری­ که در سال 2011 در طی یک سال مرطوب، چندین رویشگاه دست کاشت شمشاد در جنوب نیوانگلند ایالات متحده را در طی یک فصل پس از ورود بیماری از بین برد (15). از این رو استان گیلان از مناطق مطلوب برای قارچ عامل بیماری بلایت محسوب می­شود. در مطالعه کرتولی نژاد و مرادی، (1395) آمده است با توجه به مشاهدات عرصه­های مبتلا به آتشک شمشاد در جنگل­های هیرکانی، می­توان تعداد کمی از پایه­های شمشاد را یافت که به این بیماری مبتلا نشده اند (16). که طبق برخی گزارش­ها این پایه­ها در معرض دما و رطوبت مناسب جهت آسیب زایی این قارچ نبوده اند (15). دلیل دیگر آن را می­توان مرتبط به مقاومت بیشتر این ژنوتیپ­ها به قارچ مزبور دانست. چنین پایه­هایی می­بایست در عملیات جنگل­شناسی مورد بذرگیری و مراقبت بیشتر قرار گیرند تا بتوانند در آینده پایه­های مادری مقاوم به این بیماری را تشکیل دهند.

طبق مطالعات انجام یافته قارچ عامل بیماری بلایت شمشاد در رطوبت و دمای بالا فعالیت بیشتری دارد و با کاهش اثرات این دو عامل از شدت خسارت آن کاسته می­شود. لذا هدف از این مطالعه نیز بررسی اثر این­گونه عملیات­های پرورشی بر بهبود وضعیت و کاهش قدرت تخریب بیماری بلایت و افزایش شادابی گونه­ شمشاد است که ارزش اکولوژیکی این گونه ضررورت پزوهش را دوچندان می­نماید.

روش بررسی

منطقه­ی مورد مطالعه

سری 1 گمبل به مساحت 3178 هکتار بخش غربی حوزه آبخیز کوره رود را شامل می­شود. این سری از نظر اداری و حفاظتی جزء حوزه استحفاظی اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان لاهیجان بوده و قسمتی از جنگل­های شرق حوزه مدیریت اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان گیلان را تشکیل می­دهد. از نظر موقعیت جغرافیایی، سری مورد نظر بین طول جغرافیایی "42ʹ55˚49 تا "59ʹ01˚50 شرقی و عرض جغرافیایی "32ʹ5˚37 تا "56ʹ8˚37 شمالی واقع شده است. حداقل ارتفاع آن از سطح دریاهای آزاد معادل 0 متر و حداکثر آن 1100 متر بوده و جهت عمومی آن شمالی می باشد. بر اساس روش های طبقه بندی اقلیمی آمبرژه و دومارتن این منطقه دارای اقلیم خیلی مرطوب با بارش سالانه 1425 میلی­متر و دمای متوسط 67/16درجه سلسیوس می­باشد.

آماربرداری و برداشت داده­

در این مطالعه، با توجه به مساحت کم منطقه (سه هکتار) و همچنین به دلیل اهمیت قابل توجه شمشاد در جنگل­های هیرکانی و در خطر انقراض بودن آن، از آماربرداری صددرصد استفاده شد که دقت بالا و خطای کمتری نسبت به نمونه­برداری دارد. به این منظور پس از بازدید میدانی، تهیه نقشه و تنظیم جدول آماربرداری، متغیر­های قطر برابر سینه، ارتفاع کل، طول تنه، طول تاج، قطر بزرگ تاج، قطر کوچک تاج، قطر متوسط تاج، قطر یقه، و عوامل کیفی از جمله شادابی برگ (در دو کلاسه شاداب و غیر شاداب)، سرشاخه و تنه و فرم رویشی (تنه، شاخه و برگ)، فرم رویشی درخت (دانه زاد یا شاخه زاد) و برای سایر گونه­ها به علت عدم نیاز مطالعه تنها قطر برابر سینه مورد بررسی و اندازه گیری قرار گرفت و در فرم­های مربوط ثبت گردید. در مورد زاد آوری نیز از 15 پلات یک آری در منطقه مدیریت شده و 15 پلات یک آری نیز در منطقه مدیریت نشده جهت بررسی زاد­آوری استفاده شد.

آزمون­های آماری و نرم افزار­های مورد استفاده

در آماربرداری صد در صد میانگین­های کمی مربوط به هر متغیر (میانگین ارتفاع کل، میانگین سطح مقطع و...)­، میانگین­های واقعی جامعه هستند و نیازی به مقایسه چند میانگین نیست و میانگین هر متغیر در جامعه آماری برابر با میانگین آن متغیر برای تمام اعضای جامعه آماری است (رابطه 1 و 2).

رابطه (1)                                               /n h_i Σ =      

که در آن H  میانگین ارتفاع کل توده و  h_iارتفاع هر درخت به متر است (17).                                 

رابطه (2)                                            G= Σπ/4*d_i²

که در آن G سطح مقطع توده (متر مربع) و d_i قطر برابر سینه هر درخت (متر مربع) است (17).

 در مورد زاد­آوری از میکروپلات های 1­آری جهت شمارش زاد­آوری استفاده و سپس تعداد در هکتار زاد­آوری به دست آمد. و برای مقایسه­ میانگین تعداد در هکتار تجدید حیات از آزمون t مستقل، استفاده شد. برای مقایسه درصد هر متغیر کیفی بین دو توده نیز از آزمون ناپارامتری کای اسکوئر استفاده شد .رابطه (3).

رابطه (3)                                        

که در آن f₀  فراوانی مشاهده شده و f_e  فراوانی مورد انتظار است (17).  تمامی تحلیل­های آماری در فضای نرم افزار آماری Spss (نسخه 20) انجام -1201یافت.

یافته ها

پراکنش در طبقات قطری

منحنی پراکنش تعداد درختان در کلاسه­های مختلف قطری نشانگر پیروی جنگل از توزیع ناهمسال است (شکل 1). در این نمودار تعداد درختان کم قطر در طبقه­ی قطری 10 سانتی­متری با کاهش قابل توجهی مواجه است که بیانگر زاد­آوری ضعیف درختان در سال­های اخیر است. اما در سایر طبقات قطری منحنی به طور واضحی از توزیع ناهمسال پیروی می­کند.

شکل1- منحنی پراکنش در طبقات قطری

Figure 1- Number of trees in different diameter classes

فرم رویشی

با توجه به نتایج، فرم رویشی غالب درختان در هر دو منطقه

دانه زاد است (جدول1) و نسبت آن در هر دو منطقه تقریبا متناسب و برابر است.

جدول1- فرم رویشی درختان در دو منطقه

 Table 1- Growth form of trees in two regions

همچنین آزمون کای اسکوئر اختلاف نوع فرم رویشی دانه و
شاخه زاد در دو منطقه را معنی­دار نشان نداد(جدول2).

جدول2- آزمون کای اسکوئر برای مقایسه­ی فرم رویشی درختان در دو منطقه

 Table2-Chi square test to comparing the trees Growth form in two region

تعداد در هکتار

تعداد در هکتار در دو منطقه به ترتیب 337 و 129 اصله در هکتار است. این اعداد میانگین واقعی تعداد در هکتار در دو منطقه است و نشان دهنده تراکم بیشتر درختان در منطقه­ مدیریت شده است. شکل 2  اختلاف تراکم بین دو توده را نشان می­دهد.

شکل2- تعداد در هکتار دو توده

Figure 2- Number of trees per hectare for two stands

ترکیب گونه­ها

گونه­های موجود در توده های مورد مطالعه در شکل3 نشان داده شده است که محموعاْ شامل هفت گونه اصلی لیلکی، شمشاد، انجیلی، افرا، ممرز، لرگ، خرمندی، بلوط، توسکا و راش می­باشد. با توجه به این نمودار، بیشترین تعداد در هکتار در هر دو منطقه مربوط به گونه انجیلی است.

شکل3- درصد گونه­های مختلف در دو منطقه مدیریت شده و مدیریت نشده

Figure 3- different species Percent's in two managed and un-managed regions

رابطه قطر و ارتفاع

شکل 4 منحنی تغییرات ارتفاع گونه­ شمشاد در مقابل افزایش قطر در دو منطقه مدیریت نشده و مدیریت شده را نشان می­­دهد. با توجه به این نمودار افزایش ارتفاع درختان با افزایش قطر درختان به صورت متناسب تغییر کرده اما شیب نمودار در منطقه­ مدیریت شده بیشتر از منطقه­ مدیریت نشده است.

شکل4- منحنی قطر- ارتفاع دو توده مورد بررسی

Figure 5- Height- diameter curve of two stands

سطح مقطع

نتایج بررسی سطح مقطع درختان در دو توده مورد بررسی نشان دهنده اختلاف قابل توجه بین سطح مقطع تو توده می­باشد. سطح مقطع درختان در توده­ی مدیریت شده 53 متر مربع در هکتار است و این رقم در منطقه­ی مدیرت نشده 10 متر مربع در هکتار است (شکل5).

شکل5- میانگین سطح مقطع در در دو توده

Figure 5- Basal area average per hectare for two stands

نتایج آزمونt  مستقل در مقایسه تعداد زاد آوری در هکتار دو منطقه

آزمون t مستقل اختلاف دو توده از نظر متوسط تعداد زاد­آوری در هکتار را معنی­دار نشان داد. منطقه­ مدیریت نشده با تعداد

7742 اصله نهال در هکتار و منطقه مدیریت شده با 3969 اصله نهال در هکتار دارای اختلاف می­باشند (جدول3).

جدول3- آزمونt  مستقل در مقایسه­ تعداد زاد­آوری در هکتار دو منطقه

Table3-Indipendent samples t test to compare number of regenerations per hectare in two regions

تعداد در هکتار در سه کلاسه­ی مورد بررسی

نتایج تعداد در هکتار زادآوری در سه کلاسه­ی مورد  بررسی بیانگر زاد­آوری بیشتر در منطقه­ مدیریت نشده است. بیشترین

زادآوری مربوط به کلاسه ارتفاعی کمتر از ارتفاع برابر سینه است که در منطقه مدیریت­نشده مشاهده گردید (شکل6).

شکل6- تعداد در هکتار زادآوری در سه کلاسه مورد بررسی

Figure 6- Number of regenerations per hectare in 3 different classes

درصد زاد­آوری از نظر فرم های رویشی دانه زاد و شاخه زاد

با بررسی فرم زادآوری درختان در دو توده بیشترین زادآوری صورت گرفته در منطقه مدیریت شده به­ صورت شاخه زاد

 (76% کل زادآوری) و در توده مدیریت نشده بیشترین زاد­آوری صورت گرفته به صورت دانه زاد (65% کل زادآوری) می­باشد (جدول4).

جدول4-  فرم رویشی زادآوریدر دو منطقه

Table 4 - regeneration growth form in two region

آزمون کای اسکوئر نشان داد که دو توده از نظر فرم رویشی زادآوری اختلاف معنی­دار دارند و نوع زادآوری در منطقه­ مدیریت شده به سمت شاخه زاد سوق پیدا کردهاست و فرم رویشی غالب در منطقه مدیریت نشده دانه زاد است (جدول5).

جدول 5- آزمون کای اسکوئر به منظور مقایسه فرم رویشی زادآوری در دو منطقه

Table 5 - Chi square test to compare the growth form of regeneration in two regions  

ترکیب و تعداد زاد آوری

با توجه نتایج به دست آمده بیشترین زادآوری در دو منطقه مربوط به گونه­ شمشاد است و بعد از آن بیشترین تعداد زادآوری مربوط به گونه­های انجیلی، لیلکی و لرگ است.

همچنین زادآوری شمشاد در منطقه مدیریت نشده دارای تعداد در هکتار بیشتری نسبت به منطقه مدیریت شده می باشد (شکل7).

شکل7- ترکیب گونه­ها­ی زادآوری

Figure 7- Regeneration species

شادابی

نتایج بررسی درصد شادابی اندام­های درختان در دو منطقه نشان داد که درصد درختان سالم و شاداب از نظر هر سه بخش مورد بررسی، شامل برگ، سرشاخه و تنه در توده مدیریت شده نسبت به توده مدیریت نشده بیشتر بوده و این توده سلامت و شادابی بیشتری را دارا است(جدول6).

جدول6- درصد شادابی اندام­های درختان در دو منطقه

Table6- Percent of trees different organs vigority in two regions

مقایسه شادابی بخش­های مختلف درختان

آزمون کای اسکوئر اختلاف درصد شادابی بخش­های مختلف

درختان بین دو منطقه مورد مطالعه را در هر سه مورد تنه، سرشاخه و برگ، معنی­دار نشان داد(جدول7).

جدول7- آزمون کای اسکوئر به منظور مقایسه شادابی بخش­های مختلف درختان

Table7- Chi² test to compare vigority percent of different trees parts between two stands

با توجه به آزمون­های انجام گرفته و وضعیت شادابی درختان در شکل 9 کاملاْ واضح است که منطقه­ای که عملیات­های جنگل­
شناسی در آن انجام گرفته است وضعیت بهتری نسبت به منطقه­ی مدیریت نشده از نظر شادابی اندام­های مختلف درختان دارد.

 ­

شکل9- درصد شادابی بخش­های مختلف درختان در دو منطقه

Figure 9- different trees organs vigority percent in tow regions

بحث و نتیجه­گیری

در این مطالعه، آزمون کای اسکوئر اختلاف نوع فرم رویشی دانه و شاخه زاد درختان در دو منطقه را معنی­دار نشان نداد. اما در مورد زادآوری این اختلاف معنی­دار بود بدین معنی که این توده پس از اعمال مدیریت به سمت تجدید نسل به شیوه شاخه زاد پیش می­رود. رستمی شاهراجی، (1367) و پوربابایی و همکاران (1388) عنوان نمودند که تکثیر شمشاد اصولا توسط بذر صورت می­گیرد و این نکته قابل ذکر است که تکثیر جنگل­های شمشاد به صورت دانه زاد شده ولی با توجه به خصوصیات ذکر شده پرورش جنگل شمشاد به روش شاخه زاد هم امکان­پذیر است (19و 18). همچنین تعداد در هکتار در دو منطقه به ترتیب 337 و 129 اصله در هکتار است. با اجرای عملیات پرورشی، مقاومت و پایداری درختان در برابر آسیب­های طبیعی افزایش یافته و با ایجاد شرایط مناسب­تر برای درختان باقی­مانده، رشد قطری و ارتفاعی و در نتیجه تولید چوب آن­ها افزایش می­یابد (20). همچنین اجرای عملیات پرورشی با توجه به ایجاد فضای بیشتر جهت زادآوری و استقرار تجدید­ حیات باعث افزایش تراکم جنگل در طولانی مدت می­شود. از طرفی از آنجایی که تنک کردن باعث به وجود آمدن رقابت کمتر می­شود که کلیه این عوامل باعث بالا رفتن قطر درختان می شود (21). با توجه نتایج به­دست آمده در این تحقیق، بیشترین تعداد در هکتار در هر دو منطقه مربوط به گونه انجیلی است. بعد از آن گونه­های شمشاد و ممرز گونه­های غالب هر دو توده هستند. همچنین تعداد در هکتار گونه شمشاد در منطقه­ مدیریت شده بیشتر از تعداد در هکتار این گونه در منطقه­ مدیریت نشده است. همچنین تراکم زادآوری گونه­ شمشاد در منطقه مدیریت شده به مراتب بیشتر از تراکم آن در منطقه مدیریت نشده است که به وضوح تاثیر عملیات پرورشی بر بهبود تراکم و شرایط استقرار شمشاد در منطقه را نشان می­دهد. زنگانه، (1391) در تحقیق خود با عنوان بررسی برخی از ویژگی­­های بوم­شناختی و جنگل­شناسی در توده­های بهره­برداری نشده و بهره­برداری شده به شیوه پناهی سری دو علی آباد کتول پرداخت و نتایج این بررسی نشان داد که از لحاظ ویژگی­های تنوع درختان، پوشش علفی کف و زادآوری در دو رویشگاه با یکدیگر اختلاف معنی­دار وجود دارد و نوع گونه­ها و تنوع بیشتر در منطقه­ مدیریت شده بیانگر تاثیر مثبت عملیات پرورشی بر توده­ مورد بررسی بود که با نتایج این مطالعه همخوانی دارد (22).

منحنی تغییرات ارتفاع درختان در اثر افزایش قطر در دو منطقه نشان داد که رابطه بین این دو عامل در توده های مورد بررسی حالت افزاینده با نرخ کاهشی را دارد، به این صورت که این منحنی در دو توده ابتدا صعودی بوده و سپس به سمت ثابت شدن سوق می­یابد که امری طبیعی است. اما این منحنی در منطقه­ مدیریت شده سطوح قطری و ارتفاعی بیشتری را پوشش می­دهد که نشان از قطر و ارتفاع بیشتر درختان در این توده دارد. همچنین شیب تغییرات این منحنی نسبت به منحنی منطقه­ مدیریت نشده بیشتر بوده که رقابت نوری بیشتر (به دلیل تراکم بیشتر) این توده را نشان می­دهد. McLintock  و Bickford (1957) طی مطالعه­ای با مقایسه­ عوامل مختلف جنگل­های نا همسال به این نتیجه رسیدند که رابطه­ قطر و ارتفاع مهم­ترین شاخص از لحاظ تبیین کیفیت و حاصلخیزی رویشگاه است که در توده­ی مدیریت نشده این شاخص کاهش داشته است (23).

نمودار سطح مقطع شمشاد بیانگر سطح مقطع بالاتر این گونه در منطقه­ مدیریت شده می­باشد. به طور کلی گونه­ شمشاد از گونه­های بسیار کند رشد بوده و سطح مقطع در هکتار این گونه همیشه رقم­های پایینی است؛ زیرا این گونه قطر زیادی نمی­گیرد. پوربابایی و همکاران (1388) سطح مقطع این گونه را در منطقه انجیل­بن گیلان به­دست آوردند که رقم بدست آمده از مطالعه­ ایشان از مطالعه­ حاضر بیشتر بود و دلیل آن را می­توان به انبوهی و بکر بودن توده انجیل بن مربوط دانست (18).

نتایج آزمون t مستقل اختلاف دو توده از نظر متوسط تعداد زادآوری در هکتار را معنی­دار نشان داد. منطقه­ مدیریت نشده با تعداد 7742 اصله نهال در هکتار و منطقه­ مدیریت شده با 3969  اصله نهال در هکتار دارای اختلاف می­باشند. طی مطالعه_­ای توسط پوربابایی و عابدی (1387) در منطقه­ کیش­خاله تالش گیلان تعداد در هکتار نهال­های درخت شمشاد 7091 اصله به دست آمد. با توجه به این که منطقه­ کیش­خاله تحت حفاظت است با مقایسه­ این رقم با تعداد نهال­های شمارش شده در منطقه­ مدیریت نشده­ این مطالعه (7742 اصله) مطابقت و همخوانی این دو مطالعه قابل توجه است (24).

نتایج نشان داد که به جز شادابی تنه که اختلاف درصد­ها کمی متعادل­تر است شادابی سرشاخه و برگ در دو منطقه اختلاف فاحشی دارند و در هر سه مورد منطقه­ مدیریت شده وضعیت بهتری را داراست. در ادامه به تجزیه و تحلیل شادابی اندام های مختلف درختان در دو نطقه مورد بررسی پرداخته می­شود. نتایج مطالعه­ کیان سعید و همکاران (1383) در مورد اثر اعمال روش های پرورشی و حذف آشکوب فوقانی بر روی شادابی تاج گونه شمشاد در ذخیره گاه جنگلی سی سنگان نشان داد که حذف اشکوب فوقانی با ایجاد شرایط حفره­های بزرگتر موجب تضعیف برخی صفات کیفی (شاخه دوانی، کیفیت تنه درجه یک) و تقویت برخی صفات کیفی دیگر مانند شادابی درجه یک پایه­های شمشاد می­شود که در این مطالعه نیز اعمال عملیات پرورشی کیفت و شادابی برگ و سرشاخه ها (تاج) درختان را افزایش داده است (25). شادابی برگ درختان در منطقه مدیریت­شده بیش از 90% می­باشد و دارای اختلاف واضحی با منطقه­ مدیریت­نشده است. آزمون کای اسکوئر اختلاف درصد شادابی برگ در دو منطقه را با احتمال 99% معنی دار نشان داد. نتایج مطالعاتRelf  و Appleton (2001) روی گونه شمشاد (Buxussempervirens) نیز مبین این است که نور مستقیم نه­ تنها از ویژگی­های کیفی آن نمی­کاهد، بلکه سبب افزایش رویش به ویژه رویش قطری آن می­گردد. نتایج مشابه روی گونه دیگر جنس شمشاد (Buxusmacowanii) نیز مؤید این است که تابش شدید آفتاب روی این گونه اثر نامطلوبی به جای  نمی­گذارد (18).

در این مطالعه درصد شادابی سرشاخه­ها در منطقه­ مدیریت شده 88% و در منطقه­ مدیریت نشده این رقم 12% است که آزمون کای اسکور اختلاف آن­ها را به احتمال 99% معنی­دار نشان داد. نتایج به وضوح تاثیر مثبت عملیات پرورشی بر افزایش شادابی و کیفیت سرشاخه­های درختان شمشاد را نشان می­دهد. همچنین شادابی تنه درختان در منطقه مدیریت شده وضعیت بهتری را داراست. در منطقه مدیریت شده شادابی تنه­ی درختان 90% درصد می­باشد. آزمون کای اسکوئر اختلاف درصد شادابی تنه در دو منطقه را معنی­دار نشان داد. اما این اختلاف در مقایسه با برگ و سرشاخه کمتر است. به نظر می­رسد که تنه­ درختان سخت چوب شمشاد در مقابل شرایط بیماری و آسیب­های محیطی مقاومت بیشتری از خود نشان می­دهند. نتایج مطالعه­ کیان سعید و همکاران (1383) در جنگل سی­سنگان نشان داد که بین درجات مختلف کیفیت تنه شمشاد­ها و وضعیت­های مختلف حفره تاج پوشش ارتباط معنی­داری وجود ندارد (10). فراوانی کیفیت تنه درجه یک شمشاد­ها در وضعیت­های مختلف حفره­ها متفاوت است؛ به­­طوری که بیشترین فراوانی این صفت متعلق به محیط­های تاج پوشش کامل و حفره­های کوچک است، که با نتایج این مطالعه مطابقت ندارد هر چند در این مطالعه نیز کیفیت تنه در مقایسه با کیفیت برگ و سرشاخه­ها (تاج) از عملیات پرورشی تأثیر کمتری برداشته است. دلیل این اختلاف را می­توان به شدت بالای بیماری در منطقه­ مورد مطاله در تحقیق حاضر مربوط دانست. همچنین اثر عوامل اقلیمی بر این قارچ نیز قابل توجه است چرا که قارچ عامل بیماری بلایت شمشاد در شرایط گرم و مرطوب با درجه حرارت بهینه 18 تا 25 درجه سانتی گراد، سریع اتفاق می­افتد. سطوح رطوبت زیاد و آب مازاد، شرایط ایجاد ابتلا را تسهیل می­کند (15). بنابراین اقلیم گیلان به طور کلی یک اقلیم مطلوب برای قارچ عامل بیماری بلایت محسوب می شود.

با توجه به نتایج این مطالعه می­توان عنوان نمود که اثر عملیات پرورشی بر ویژگی های کمی توده­های شمشاد از جمله قطر و ارتفاع، سطح مقطع و تراکم پایه­ها تاثیر مثبتی داشته است شاخص­های کمی این توده­ها را بهبود بخشیده است و اثر مدیریت اثر منفی بر نهال­های آینده­دار نداشته است. همچنین تاثیر عملیات پرورشی بر ویژگی­های کیفی درختان شمشاد از جمله شادابی برگ و سرشاخه و تنه درختان مثبت ارزیابی شد و در همه­ موارد شرایط توده در اثر اجرای شیوه­های جنگل شناسی بهبود یافته است.

منابع

        1.        Akhani, H., Djamali, M., Ghorbanalizadeh, A & Ramezani, E. 2010. Plant biodiversity of Hyrcanian relict forests in Iran: An overview of the flora, vegetation, palaeoecology and conservation. Pakistan Journal of Botany, 42(1): 231- 258.

        2.        Borhani, A. 2010. Report of the research project on the distribution and dissemination process of Blight disease and Boxwood fall in the forests of Mazandaran province. Iran Science and Technology Research Institute, 50p. (In Persian)

        3.        Shamekhi, T. 2011. Rules and Management of Natural Resources. Tehran University Press, 287pp. (In Persian)

        4.        Henricot, B. 2006. Box blight rampages onwards: The latest news on the spread and control of a devastating disease. Plantsman London, 153 p.

        5.        Ivors, K.L., Lacey, L.W., Milks, D.C., Douglas, S.M., Inman, M.K., Marra, R.E. & J.A. La-Mondia. 2012. First report of boxwood blight caused by Cylindrocladium pseudo naviculatum in the United States. Plant Disease, 96: 1070−1070.

        6.        Crepel, C & Inghelbrecht, S. 2003. First report of blight on Buxus spp. caused by Cylindrocladium buxicolain Belgium. Plant Disease. 87: 1539−1539.

        7.        Brand, T. and Henricot, B. 2005. Auftreten von Cylindrocladium buxicola an Buchsbaum in Nordwest- Deutschland­. Nachrichtenblatt des Deutschen Pflanzenschutzdienstes, 57: 237−240.

        8.        Saracchi, M., Rocch,i F., Pizzatti, C., Cortesi, P. 2008. Box blight, a new disease of Buxus in Italy caused by Cylindrocladium buxicola. Journal of Plant Pathology, 90: 581-583.

        9.        Varela-Pintos, C., Gonzáles-Penalta, B., Mansilla-Vázquez, JP., Aguin-Casal, O. 2009. First report of Cylindrocladium buxicola on Buxus sempervirens in Spain. Plant Disease,93, 670pp.

       10.      Cech, T., Diminic, D & Heungens, K. 2010. Cylindrocladium buxicolacauses Common box blight in Croatia. Plant Pathology, 59: 1169−1169.

       11.      Gorgiladze, L., Meparishvili, G., Sikharulidze, Z., Natsarishvili, K & R. Davitadze. 2011. First report of box blight caused by Cylindrocladium buxicola in Georgia. New Disease Reports 23: 24p.

       12.      Åafrankova, I., Kmoch, M & Holkova, L. 2012. First report of Cylindrocladium buxicolaon box in the Czech Republic. New Disease Reports. 25:0- 5.

       13.      Akilli, S., Katircioglu, Y.Z., Zor, K. & Maden, S. 2012. First report of box blight caused by Cylind rocladiump Seudonaviculatumin the Eastern Black Sea region of Turkey. New Dis. Rep , 25.

       14.      Khazaeli, P., Rezaee, S., Mirabolfattahi, M., Zamanizadeh, H and Kiadaliri, H. 2015. Report of boxwood blight extension to Golestan province forests. Applied Entomology and Phytopathology, 83: pp85-86. (In Persian)

       15.      Douglas, S.M. 2011. Boxwood Blight New Disease for Connecticut and the pathology­. ecology, 08-11.

       16.      Kortoli-nezhad, D., Moradi, B. 2016. Biology, Taxonomy, Pathology and Methods for Combating the boxwood blight (Calonectria pseudo naviculata). Journal of Forest and Range, 109: 43-49. (In Persian)

       17.      Zobeiri, M. 2000. Forest inventory. Tehran University Press. 328pp. (In Persian)

       18.      Pourbabaei, H., Abedi, T and Zare, A. 2009. Investigating the structure of mass and diversity of plant species in boxwood, Angil Bon, Guilan. Iran Journal of Biology, 23:(1): 9-17. (In Persian)

       19.      Rostami-Shahraji, T. 1988. Investigation of the Effect of Some Ecological Factors on the Box-wood Communities of 3Northern Iran, Master's Thesis, Tarbiat-Modares Noor University.90p. (In Persian)

       20.      Gorji Bahri, Y and Hemmati, A. 2004. Results of silvicultural operations in plantations of Pinus taeda and Alnus subcordata in North Iran. Research and construction, 63: 2-10. (In Persian)

       21.      Firouzan, A., Bonyad A.E and Fallah Chai M.M. 2006. Effect of thinning operations on quantitative and qualitative characteristics of Pinus taeda. Scientific Journal of Agricultural Sciences, 12 (3): 524-513. (In Persian)

       22.      Zanganeh. Gh. 2012. Investigation of some ecological and forestry features in unoccupied and exploited masses in the Aliabad Katoul series. Master's thesis, University of Agricultural Sciences and Natural Resources of Sari. 78p. (In Persian)

       23.      McLintock, M.J., and Bickford, C.A. 1957. A proposed site index for red spruce in the northeast. Northeastern Forest Experiment Station Publication, 30 p.

       24.      Pourbabaei, H., and Abedi T. 2008. Investigating the Structure of Mass and Plant diversity in box-wood, Kish khaleh, Talesh, Guilan. Journal of Research and Development, (3): 128-123. (In Persian)