بررسی اثر گرمایش جهانی و تغییرات اقلیمی بر رشد اقتصادی(مطالعه موردی: استان های ایران طی دوره 1390-1380)

علوم و تکنولوژی محیط زیست، دورهبیست و دوم، شماره یک، فروردین  ماه 99

بررسی اثر گرمایش جهانی و تغییرات اقلیمی بر رشد اقتصادی

(مطالعه موردی: استان های ایران طی دوره 1390-1380)

حسین پناهی*^[1]

panahi@tabrizu.ac.ir

نجمه اسمعیل درجانی^[2]

چکیده:

زمینه و هدف: گرمایش جهانی و تغییر اقلیم در حال حاضر یکی از مهم‌ترین چالش‌های محیط زیستی در سطح جهان است که افزایش درجه حرارت، ذوب شدن یخ‌های قطبی، بالا آمدن سطح آب های آزاد جهان و تغییر در آستانه های آب و هوایی از پیامدهای آن می‌باشد.

روش بررسی: در مطالعه حاضر سعی شده است تا در قالب یک الگوی اقتصاد سنجی پانل با استفاده از تنوع سالانه دما و میزان بارش طی دوره  1390-1380 برای تمام استان های ایران اثرات تغییر اقلیم بر رشد اقتصادی مورد بررسی قرار گیرد.

یافته‌ها: تغییر اقلیم بخش‌های اقتصادی کشور را تحت تاثیر قرار می‌دهد و این اثر گذاری روی بخش‌هایی که ارتباط متقابل بیش‌تری با بخش کشاورزی دارند. این نکته قابل ذکر است که با توجه به روندهای دما و بارش در سال های گذشته در استان‌های ایران که روند مطلوبی را نشان نمی‌دهند.

بحث و نتیجه‌گیری: نتایج حاکی از آن است که دمای هوا در رابطه منفی با رشد اقتصادی دارد و در سطح 5 درصد معنی‌دار شده‌است و میزان بارش رابطه مثبت و معنی‌داری در سطح 5 درصد با متغیر رشد اقتصادی نشان می‌دهد. با افزایش گرمایش جهانی و تغییر اقلیم رشد اقتصادی استان‌های ایران در حال کاهش است.

واژه‌های کلیدی: گرمایش جهانی، تغییر اقلیم، رشد اقتصادی، دما و میزان بارش.

طبقه بندی JEL: O11,O13,O40,Q54

Effects of Global Warming and Climate Changes on Economic Growth (Case Study: Iran provinces during 2002-2012)

Hossein panahi*^[3]

panahi@tabrizu.ac.ir

Najmeh Esmaeel Darjani^[4]

Abstract:

Background and Objective: Global warming and climate changes are currently one of the most important environmental challenges in the world, which are the consequences of rising temperatures, melting polar ice caps, rising free water levels and changes in climate thresholds.

Method: The present paper has studied temperature and rain effects as climate changes and global warming on real economic growth by using panel data method in provinces in the period of 2002 to 2012.

Findings: Climate change affects the economic sectors of the country and this impact on the sectors that are more interrelated with the agricultural sector. It is noteworthy that due to temperature and precipitation trends in recent years in the provinces of Iran, which do not show a favorable trend.

Discussion and Conclusion: The results show that air temperature has a negative relationship with economic growth and is significant at the level of 5% and the amount of precipitation shows a positive and significant relationship at the level of 5% with the economic growth variable. With increasing global warming and climate changes, the economic growth of Iran's provinces is declining.

Keywords: Climate Change, Global Warming, Economic Growth, Temperature and Rain, Panel Data Methods.

JEL: O11, O13, O40, Q54

مقدمه:

در سال‌های اخیر تغییرات آب و هوایی، تمام مناطق جهان را درگیر مسایل و بحران های خود کرده است. سازمان ملل نیز در مورد بلایای‌طبیعی سال 2007 معتقد است که 90 درصد بدترین بلایا در نتیجه تغییرات آب و هوایی رخ داده اند. دگرگونی و تغییر در اقلیم، پدیده­ای‌طبیعی است که در مقیاس زمانی چند هزار ساله رخ می­دهد، اما تغییرات اقلیمی که اخیرا به وقوع پیوسته بسیار شدید بوده و سبب شده که تغییر اقلیمی به یکی از اصلی­ترین مشکلات ­محیط زیستی در سطح جهانی مبدل شود. از جمله این تغییرات، تغییر الگوی بارندگی، جابجایی زون­های اقلیمی و کشاورزی، آب شدن یخ‌های قطبی و بالا رفتن سطح آب دریاها است؛ عامل اصلی این تغییرات را می‌توان افزایش دمای کره­زمین محسوب کرد (1). یکی از مباحث مهم بسیاری از محافل علمی جهان، اقلیم و تغییر آن به عنوان یک وضعیت برگشت ناپذیر است که چند دهه اخیر کانون توجه اکثر محققین رشته های علمی است. به هم خوردن اندکی از تعادل اقلیم جهان موجب شده متوسط درجه حرارت کره زمین تمایل به روند افزایش را نشان دهد (IPCC; 2001a)[5]. بطوری‌که، هیأت بین الدول تغییر اقلیم در سال 2001 گزارش داد که اقلیم در حال تغییر و گرمایش جهانی در حال وقوع است (2). این پدیده به علت افزایش غلظت گازهای گل‌خانه‌ای در اتمسفر می باشد (3). بسیاری از بلایای طبیعی به طور مستقیم و غیر مستقیم در ارتباط با تغییر اقلیم قابل توجیه هستند. بطوری‌که، بر اساس نتایج حاصل از مطالعات تغییر اقلیم در حوضه دریای مدیترانه وجود رابطه بین کاهش دما و بارش و کمبود آب و افزایش خطر آتش سوزی جنگل‌های منطقه به اثبات رسیده است (4).

طبق گزارش هیات بین الدول تغییر اقلیم، دمای سطحی زمین به دلیل انتشار گازهای گل‌خانه‌ای ۳/0 تا 6/0 درجه سانتی‌گراد در طول قرن‌گذشته افزایش یافته و پیش بینی می شود تا سال ۲۱۰۰ مقدار آن ۱ تا ۵/3  درجه سانتیگراد افزایش یابد. همچنین پیش بینی مدل‌های اقلیمی با فرض افزایش سالانه یک درصد غلظت گاز گلخانه ای، افزایش ۴/1 تا 8/5  درجه سانتی‌گراد در میانگین دمای سطحی را نشان می‌دهد که با احتمال ۹5% بین ۷/1 تا 9/4 درجه سانتی‌گراد است (5).

ملیسا دیل و همکارانش در مقاله ای تحت عنوان "تغییرات آب و هوایی و رشد اقتصادی شواهدی از نیم قرن گذشته" با استفاده از داده‌های دما و میزان بارش  در طی 50 سال اخیر به بررسی تأثیر تغییرات آب و هوایی در فعالیت های اقتصادی در سراسر جهان پرداختند. نتایج  به دست آمده از این مقاله 1. تغییرات اقلیمی منجربه کاهش قابل ملاحظه ی رشد اقتصادی در کشورهای فقیر شده است 2. تغییرات اقلیم تاثیر چندانی روی رشد کشورهای توسعه یافته نداشته است 3. و تغییرات اقلیمی منجر به کاهش محصولات کشاورزی، تولیدات صنعتی و افزایش بی ثباتی سیاسی در کشورهای کم‌تر توسعه یافته شده است (6).

مبانی نظری

آب و هوا (اقلیم) یا به عبارت دیگر شرایط جوی حاکم در یک زمان و یک منطقه معین مهم­ترین عناصر محیطی مؤثر بر حیات در کره‌زمین می­باشد و امروزه تغییرات آن به یکی از بزرگ‌ترین چالش­های محیطی تبدیل شده است. اقلیم یک منطقه ثابت نبوده و تحت تأثیر دو گروه از عوامل تغییر می­کند: 1- عواملی که باعث تغییرات سالانه اقلیمی می­شوند و 2) عواملی که روندهای تغییر درازمدت را به­وجود می­آورند.  پدیده­های النینو (El Nino)، لانینا (La Nina ( و نائو (NAO) علل اصلی بروز تغییرات کوتاه­مدت اقلیمی در سطح جهان محسوب می­شوند. در حالی­که تغییرات دراز مدت اقلیمی جهان (در مقیاس زمانی 10 تا 1000 سال) تحت تأثیر دو عامل اصلی یعنی تغییر انرژی ورودی از خورشید و گرمایش جهانی ناشی از تشدید اثرات گل‌خانه­ای قرار دارد. (7).  بالا آمدن سطح آب دریاها و تغییر در آستانه های آب و هوایی از پیامدهای تغییر اقلیم می باشد. تغییر اقلیم و افزایش گرمایش جهانی باعث گسترش

خشک‌سالی،  نایکنواختی توزیع بارش و به لحاظ اقتصادی نیز مشکلات اساسی برای اقتصاد جهانی می­باشد.

تغییر اقلیم (بارش و دما)در ایران:

ایران در منطقه غرب آسیا واقع شده است. ایران با مساحتی حدود1645000کیلومتر مربع بین 25 تا 40 درجه عرض شمالی و 44 تا 64 درجه طول شرقی قرار دارد. حدود دو سوم سطح کشور را اقلیم خشک و نیمه خشک فراگرفته است که در پهنه بندی اقلیمی IPCC جزء مناطق خشک و نیمه خشک دنیا قرار می گیرد. شواهد داده های تاریخی هواشناسی و پیش بینی های صورت گرفته از وضعیت اقلیم این منطقه مانند بقیۀ نقاط دنیا نشان دهنده وقوع پدیدۀ تغییر اقلیم در دهه های اخیر و ادامۀ این روند در آینده است. در گزارش سال‌2007 کمیتۀ بین الدول تغییر اقلیم، داده‌های 5 ایستگاه هواشناسی ایران که حداقل دارای 400 سال داده دیده‌بانی قابل اعتماد بوده مورد تحلیل قرار گرفته که نتایج آن برای همۀ ایستگاه‌ها، افزایش معنی دار میانگین دمای سالانه را نشان داده است. با این حال روند‌یکسانی برای تغییرات بارندگی در نقاط مختلف کشور مشاهده نشده است، به گونه‌ای که برای ایستگاه‌های مشهد و شیراز، بارندگی افزایش یافته و در مقابل روند این متغیر برای ایستگاه‌های تبریز و کرمانشاه به شدت کاهشی بوده است.

متوسط ‌بارندگی کشور تقریبا 240 میلی‌متر در سال است که پراکنش نامنظمی در سطح کشور دارد. از نظر پستی و بلندی، ایران از جلگه‌های پست هم‌تراز دریا و حتی پایین تر از آن (بندرانزلی) تا نواحی کوهستانی به ارتفاع بیش از5500 متر تشکیل شده است. ایران، به علت پانزده درجه اختلاف عرض

جغرافیایی، که بین جنوبی‌ترین و شمالی‌ترین نقطه آن وجود

دارد و همچنین به علت چین‌خوردگی ها و پستی و بلندی های زیادی که در سطح آن به چشم می خورد، دارای اقلیم های مختلفی است. علاوه بر این دو عامل، ترکیب‌توده‌های‌هوایی که از سرزمین های مختلف سرچشمه گرفته اند و روى فلات ایران به هم برخورد مى‌کنند یکى از عوامل مهم تعیین کننده آب و هواىِ ایران به شمار می‌رود مجاورت با دریاى عمان و خلیج فارس، از یک طرف، و تأثیر دریاى مدیترانه، از طرف دیگر، و وجودصحراهاى‌خشک‌عربستان و افریقا در جنوب غربی و دشت بزرگ سیبرى در شمال شرقى عمیقا در نوع توده هاى هوایى که به ایران مى رسد مؤثرند. در بخش جنوبى کشور میانگین درجه حرارت بین 25 تا 40 درجه سانتی‌گراد و حتی از آن بیش‌تر و در بخش شمالی، به طور کلی، 10 تا 20 درجه سانتی‌گراد است (8).

تغییر اقلیم از طریق ردیابی مشخصاتی نظیر کمیت و الگوی زمانی_مکانی عناصر اقلیمی قابل مطالعه است. یکی از مهم­ترین عناصر تغییرات اقلیمی مربوط به انحرافات بارش می­شود. نقشه (1) میزان انحرافات بارش سالانه را در بلند مدت نشان می­دهد. بر اساس نقشه مزبور، درصد انحرافات در عمده نقاط کشور به جز قسمتی از شمال­غرب کشور دارای مقادیر منفی بوده است. عمده انحرافات منفی در جنوب­شرقی ایران رخ داده است. در واقع، با حرکت از جنوب­شرقی به شمال‌غرب همراه با افزایش ارتفاعات، انحرافات منفی بارش به مثبت تغییر پیدا کرده است. موضوع مذکور در ارتباط با دمای کشور نیز صادق است؛ قسمت­های جنوب‌شرقی استان دارای دمای متفاوتی نسبت به میزان دمای شمال­غربی کشور می­باشد.

                             منبع: مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران

نقشه 1- پهنه­بندی درصد انحرافات مجموع بارش دریافتی کشور در بازه زمانی بلندمدت

Map 1- Zoning deviation total precipitation received in a long-term period

                   منبع: http: //climatemap.blogfa.com

نقشه 2- میانگین دمای سالیانه ایران

Map 2- Average annual temperature Iran

تأثیر تغییر اقلیم بر اقتصاد جهانی:

افزایش غلظت گازهای گل‌خانه‌ای، به عنوان یکی از عوامل مهم در تغییر وضعیت آب و هوایی جهان مطرح است و تغییری کوچک در وضعیت آب و هوایی، در بسیاری از موارد می تواند منشأ تغییرات بزرگ در شدت و میزان وقوع رخدادهای شدید اقلیمی و بلایای طبیعی و آسیب های اقتصادی شود. چنان‌چه به عقیده بسیاری از کارشناسان مسایل محیط‌ زیستی، طی دهه‌های آینده، به دلیل انتشار گازهای گل‌خانه‌ای در جهان، کره زمین با بحران‌های شدید محیط‌ زیستی و آب و هوایی روبرو خواهد شد. تغییرات آب و هوایی به طور مستقیم و غیر مستقیم بر اقتصاد کشور اثر گذار است. ازجمله این اثرات کاهش محصولات کشاورزی، تولیدات صنعتی، منابع آب و حتی مسایلی هم‌چون جرم و جنایت و مرگ و میر می توان نام برد.

تغییرات آب و هوایی زمین تاثیر شدیدی بر اقتصاد جهانی دارد و تنها کشاورزی به آب و هوا مربوط نمی شود بلکه مجموعه های سوختی انرژی، حمل و نقل و حوزه های شهری هم هستند. خسارت‌های اقتصادی ناشی از خشکسالی، سیل، گردبادها و طوفان ها به تریلیون دلار می رسد. بر اساس ارزیابی های کارشناسان مجمع جهانی اقتصاد، هر ساله به خاطر کاهش رشد مرتبط با تأثیر تغییرات آب و هوایی جهانی روی زمین، اقتصاد جهانی 5/1 درصد از تولید ناخالص داخلی و یا 2/1 تریلیون دلار را از دست می دهد. تا سال 2030 این‌شاخص ها دوبرابر رشد خواهند داشت. ضمنا برای دول ضعیف جهان خسارت های اقتصادی 11 درصد از تولید ناخالص داخلی است (9).

با توجه به این‌که تغییر اقلیم یک مساله جدی برای اقتصاد جهانی محسوب می شود، با این حال، ارزیابی اثرپذیری اقتصادی از تغییرات آب وهوا با چالش های پیچیده ای مواجه است. که یکی از این چالش ها،  شناسایی مجموعه مکانیسم های مثبت و منفی است که تغییرات آب و هوایی از طریق آن نتایج اقتصادی را تحت تأثیر قرار می دهد و حتی اگر این مکانیسم ها هم قابل شناسایی باشند، با چالش چگونگی تعامل مکانیسم های مختلف برای رسید به نتایج اقتصادی کلان مواجه می شوند (6).

پیش بینی های IPCC برای ایران تحت سناریوی A1 نیز نشان دهندۀ افزایش متوسط درجه حرارت به صورت بارندگی نیز افت محسوسی خواهد داشت. افزایش در درجه حرارت به افزایش قابل توجه در میزان تبخیر و تعرق سالانه منجر خواهد شد. IPCC از این مساله به عنوان یک چالش جدی برای مناطق خشک و کم باران از جمله ایران یاد میکند و به عنوان یک پیامد، پیش بینی می‌کند که تولید محصول استراتژیک غلات در ایران تا 90 سال آینده به مقدار 90درصد در مقایسه با سطح تولید فعلی کاهش یابد.

از جمع بندی موارد فوق آنچه استنباط می شود این است که پدیده تغییر اقلیم در ایران به طور اجتناب ناپذیری اتفاق خواهد افتاد. در این صورت با توجه به وضعیت اقلیمی، ویژگیهای هیدرولوژیکی و محدویت‌های بخش کشاورزی کشور، وقوع چنین امری برای این بخش چالشی اساسی خواهد بود. قرار گرفتن ایران در عرض میانه، وضعیت اقلیمی خاصی را بر کشور حاکم ساخته است. نخست آن که به سبب حاکمیت پرفشار جنب حاره، کل مقدار بارش دریافتی ایران اندک است. دوم آن که گسترش ایران بین مدار 25 تا 10 درجه شمالی، اقلیم به نسبت گرمی را بر کشور چیره ساخته است. متوسط بارندگی در ایران در حدود 250 میلی‌متر است که این مقدار کم‌تر از یک سوم متوسط بارش در دنیا 860) میلی متر( است. از این گذشته، توزیع بارش‌ها در ایران نیز بسیار نامتناسب است و در بسیاری از مناطق کشور مقدار تبخیر و تعرق بیش از مقدار بارش سالانه است. این ویژگی‌ها موجب شده است که حدود 5/35 درصد سرزمین‌های آن دارای آب و هوای بسیار خشک، 9/29 درصد خشک، 1/20 درصد نیمه خشک، 5درصد مدیترانه ای و 10درصد مرطوب (از نوع کوهستانی) باشد. در نتیجه بیش از 82درصد قلمرو کشور در منطقۀ خشک و نیمه خشک قرار داشته و بخش کشاورزی همواره با کمبود بارش و خطر وقوع خشک‌سالی مواجه است. این شرایط اقلیمی برای تولیدات زراعی کشور محدودیت‌های زیادی فراهم کرده است که کمبود منابع آبی و فراوانی بالای وقوع پدیده خشک‌سالی از مهم‌ترین آن‌هاست، به گونه‌ای که می‌توان گفت خشک‌سالی پدیده‌ای است که در ایران به طور متوسط یک سال در میان و با خسارات فراوانی اتفاق می افتد)10).

روش بررسی:

مطالعه حاضر با توجه به هدف بررسی اثر تغییرات اقلیمی بر رشد اقتصادی در سطح کلان از مدل تصریح شده توسط دیل کمک گرفته شده است. که به صورت شکل (3) به نمایش گذاشته شده است.

این مقاله با یک رویکرد متفاوت، به جای شناسایی یک به یک مکانیسم ها و جمع پذیری آن‌ها، اثر دما برحسب درجه سانتی‌گراد و میزان بارش سالیانه برحسب میلی‌متر را بر فعالیت‌های اقتصادی بررسی می‌کند.

چارچوب تجربی مدل بر اساس مدل بکارگرفته شده در مقاله باند و همکاران (11)اقتباس شده است:

                (1)

         (2)

که در آن  تولید کل،  اندازه جمعیت،  بهره وری نیروی کار و  اندازه تغییرات آب و هوایی است.

معادله (1) اثر سطحی آب و هوا را بر تولید کل یا اثر دما و بارش فعلی بر تولید را نشان می دهد و معادله (2) اثر تغییر آب و هوا بر بهره وری نیروی کار را نشان می دهد. 

از تابع تولید نسبت به زمان تفاضل و لگاریتم گرفته می شود که معادله رشد پویا به صورت زیر به دست می آید:

        (3)

که  نرخ رشد تولید سرانه،  (معادله 1) اثر سطحی شوک های اقلیمی بر تولید و ( معادله 2) اثررشد شوک های اقلیمی است.

در معادله رشد 3، اثرات سطح و رشد تغییر اقلیم را نشان می‌دهد که نرخ رشد را در دوره‌های اولیه شوک‌ها تحت تأثیر قرار می‌دهد. مدل تعمیم یافته به صورت:

 (3)

 اثرات ثابت کشور‌ها، اثرات ثابت زمان، خطای مدل،  متغیر های آب و هوایی (دما و بارش) که شامل وقفه  است.

یافته ها:

در این مطالعه با هدف بررسی تأثیرات تغییرات اقلیمی بر رشد اقتصادی، اثر تغییرات دما و بارش در استان­های کشور طی دوره

1380-1390، مورد بررسی قرار می­گیرد. اطلاعات مربوط به این متغیرها از سالنامه­های آماری کشور و بانک مرکزی جمع‌آوری شده است. با توجه به ناهمگنی استان­های کشور و همچنین آزمون­های مربوطه (آزمون f لیمر و هاسمن) در کلیه موارد تخمین زده شده تخمین نهایی با واریانس ناهمسانی (با توجه به آزمون LR) همراه بوده است.

آزمون F لیمر:

برای مشخص نمودن این که آیا روش داده های تابلویی جهت برآورد مدل مورد نظر کارآمدتر است یا خیر از آماره  F لیمر استفاده می‌شود. آماره آزمون با استفاده از مجموع مربعات پسماند مقید (RRSS) حاصل از تخمین مدل ترکیبی OLS و مجموع مربعات پسماند غیرمقید (URSS) حاصل از برآورد رگرسیون درون گروهی به صورت زیر معرفی شده است:

که در این تابع n تعداد استان های ایران، t طول دوره مورد نظر که 10 ساله و k تعداد پارامترها شامل دما، بارش و تولید ناخالص داخلی که معرف رشد اقتصادی است، می‌باشد. علامت u نشان دهندة مدل محدود نشده و علامت p نشان دهندة روش ترکیبی می‌باشد.

جدول 1-آزمون F لیمر برای بررسی مدل های ترکیبی و داده های تابلویی

Table 1- F Limer test for panel model

  سطح معناداری 5 درصد می باشد.

در آزمون F فرضیه H صفر یکسان بودن عرض از مبدأها (روش ترکیبی) در برابر فرضیه مخالف H یک، ناهمسانی عرض از مبدأها، (روش داده های تابلویی) قرار می‌گیرد. بنابراین در صورت رد فرضیه H صفر روش داده های تابلویی پذیرفته می‌شود.

آزمون هاسمن^[6]:

جهت برآورد روش‌های مختلفی هم‌چون اثرات ثابت و تصادفی از آزمون هاسمن استفاده شده است. روش اثر ثابت با وارد کردن متغیرهای مجازی، اثرات واحدهای مقطعی مختلف را جدا می‌کند. روش اثرات تصادفی نیز به نوعی دیگر ناهمسانی واریانس بین گروهی را بر طرف می‌نماید.

فرضیه صفر و یک در آزمون هاسمن بدین صورت می باشد:

فرضیه صفر به این معنی است که اختلالی بین جزء مربوط به عرض از مبدأ و متغیرهای توضیحی وجود ندارد و آن‌ها از یکدیگر مستقل هستند. در حالی که فرضیه مقابل به این معنی است که بین جزء اخلال مورد نظر و متغیر توضیحی همبستگی وجود دارد. و چون به هنگام وجود همبستگی بین جزء اخلال و متغیر توضیحی با مشکل تورش و ناسازگاری مواجه می‌شویم. بهتر است از روش اثرات ثابت استفاده کنیم.

جدول 2- آماره آزمون هاسمن

Table 2- Hausman test statistic

        *FE بیان‌گر اثرات ثابت و RE بیان‌گر اثرات تصادفی است.

همان طور که گفته شد، الگوی مورد نظر با استفاده از تکنیک داده‌های تابلویی برآورد خواهد شد. همچنین برای انتخاب میان روش‌های ترکیبی و داده‌های تابلویی از آماره F لیمر و همچنین انتخاب بین اثر ثابت (FE)^[7] و اثر تصادفی (RE)^[8] از آزمون های چاو و آزمون هاسمن استفاده شده است، که نتایج برآورد (جدول 3) حاکی از انتخاب اثر ثابت می‌باشد. جهت تخمین مدل و انجام آزمون­های مذکور، از نرم افزارهای Eviews8  استفاده شده است.

جدول 3- نتایج برآورد عوامل مؤثر بر رشد اقتصادی (GDP)

Table 3- The results of factors affecting economic growth (GDP)

         سطح معناداری 5 درصد می باشد.

بحث و نتیجه گیری:

با توجه به نتایج ارایه شده در جداول بالا، برآورد مدل نشان می‌دهد، که یک رابطه منفی و معناداری بین تغییرات دما و رشد اقتصادی وجود دارد، به طوری که یک درصد افزایش در تغییرات دما باعث 001/1 درصد تغییر در جهت منفی در رشد اقتصادی می‌شود. و همچنین یک رابطه مثبت و معنی داری بین میزان ریزش باران و رشد اقتصادی وجود دارد که یک درصد افزایش در میزان بارش باران به میزان 55/24 درصد تغییر در رشد اقتصادی حاصل می‌شود.

نتایج حاکی از آن است که تغییر اقلیم بخش های اقتصادی کشور را تحت تاثیر قرار می دهد و این اثر گذاری روی بخش هایی که ارتباط متقابل بیش‌تری با بخش کشاورزی دارتد، بیش‌تر است. این نکته قابل ذکر است که با توجه به روندهای دما و بارش در سال‌های‌گذشته در استان های ایران – که روند مطلوبی را نشان نمی دهند( دما روند افزایشی و بارش روند کاهشی داشته است)- و پیش بینی‌های صورت گرفته بر اساس مدل سازی های جغرافیایی، می توان گفت که اثر گذای اقلیم برای آینده ایران قابل توجه خواهد بود(حداقل در آینده که بحران تغییر اقلیم و گرمایش جهانی تشدید خواهد شد). بنابراین بررسی در این زمینه لازم و ضروری می باشد.

با توجه به نتایج به دست آمده، در مجموع تغییر اقلیم و گرم شدن هوا در آینده می تواند خطرات جدی برای کاهش ارزش افزوده بخش کشاورزی در پی داشته باشد و طبعا کاهش درآمد این بخش انگیزه تولید را کاهش خواهد داد و این به نوبه خود می تواند اثرات‌غیرمستقیمی بر الگوی تجارت، توسعه و امنیت غذایی داشته باشد. از سوی دیگر بخش کشاورزی در نیمه شمالی کشور فعال می­باشد که دارای بارندگی زیاد مخصوصاً در استان­های حاشیه دریای خزر می­باشد. این موضوع وقتی با ارتقای سطح بارش همراه می­شود از یک طرف، با توجه به عدم وجود زیرساخت­های لازم جهت استفاده از اب­های جریان یافته ناشی از بارندگی های زیاد و از طرف دیگر، به راه­افتادن سیل در زمین­های مرغوب (برای کشاورزی) باعث از بین رفتن محصولات کشاورزی می­شود که این موضوع با وابسته بودن استان های مذکور به بخش کشاورزی، تبعات منفی را در اقتصاد این نیمه به‌بار می­آورد. این موضوع در خور تغییرات دمایی نیز قابل توجه می­باشد. نیمه‌شمالی استان دارای میانگین دمای پایین­تری نسبت به نیمه جنوبی می­باشد در این راستا با افزایش دما و خارج شدن این منطقه از وضعیت بحرانی، میزان رشد اقتصادی مقادیر مثبت را خواهد داشت.

لذا با توجه به نتایج این پژوهش، پیشنهاد می­شود در خصوص زیرساخت­های مناسب در جهت جلوگیری از تبعات ناشی از بارندگی‌های زیاد در نیمه شمالی استان و استفاده از آب­های سطحی مربوط به بارش، زیرساخت­های لازمه در توسعه آتی این مناطق مورد بررسی قرارگیرد و این امر در خصوص استان­های نیمه جنوبی کشور که اغلب از زیرساخت­های مربوطه علی‌الخصوص در بخش­های انرژی و خطوط‌انتقال آن­ها و ارتباطات در محرومیت می­باشند، نیز صادق می­باشد.

منابع:

1. Karbasi, A., Rahimi, N., 2010. Environmental considerations of the energy sector, IEA.
2. Dracup, J. A., Vicuna, S., 2005. An Overview of Hydrology and Water Resources Studies on Climate Change: the California Experience. Proc. EWRI 2005: Impacts of Global Climate Change.
3. Dettinger, M. D., Cayan, D. R., Meyer, M., Jeton A. E., 2004. Simulated hydrologic responses to climate variations and change in the Merced, Carson, and American River basins, Sierra Nevada, California, 1900-2099. Climatic Change, 62(1-3), pp. 283-317.
4. Panol, T.J., Lloret, F., 1998. Climatic warning hazard and wildfire occurrence in coastal eastern Spain. Climate Change, 38: 345-357.
5. Lane, L. J., Nichols, M. H., Osborn, H. B., 1999. Time Series Analysis of Global Change Data. Environ. Pollut. 83, pp. 63–88.
6. Dell, M., Jones, B.F., Olken, B. A., 2008. Climate change and economic growth: Evidence from the last half century. http://www.nber.org/papers/w14132
7. Kouchaki, A. R., Nasiri, M., & Kamali, GH. A., 2007. Weather indices in conditions of climate change", Journal of Agricultural Research. Volume 5. 1, pp. 133- 142.
8. Alizadeh, A., 2010. Principales of applied hydrology, 29th edition, university of Imam Reza press. 912p.
9. Khaleghi, S., Bazazan, F., Madani, S., 2016. The Effects of Climate Change on Agricultural Production and On the Economy of Iran (Social Accounting Matrix Approach). Journal of Agricultural Research, Vol. 7, Issue 1, PP. 135-113.
10. Zarakani, F., Kamali, Gh., Chizari, A. H., 2015. The Effects of Climate Change on the Drought In Wheat (Case Study of North Khorasan). Journal of Agricultural Ecology, Vol. 6, No. 2, pp. 310-301.
11. Bond, R., Asli, L., Fabio, S., 2007. Capital Accumulation and Growth: A New Look at the Empirical Evidence. mimeo, University of Oxford.