علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره بیست و سوم، شماره دو، اردیبهشت ماه 1400

مقایسه و تحلیل اثرگذاری شاخص­های توسعه مالی بر انتشار دی اکسید کربن در دوران رونق و رکود اقتصادی ایران

سارا مرعشی علی آبادی [1]

خلیل سعیدی [2]

فاطمه زندی 2^*

F_zandi@azad.ac.ir

مریم لشکری زاده ²

بیژن صفوی ²

چکیده

زمینه و هدف: اقتصاددانان توسعه مالی را به عنوان یک عامل مهم تأثیر گذار بر ترجیحات زیست محیطی مورد توجه قرار داده­اند که با توجه به سیکل­های تجاری متفاوت عمل می­کند. در این مقاله با استفاده از روش سری زمانی (ARDL) رابطه شاخص های توسعه مالی بر انتشار دی اکسید کربن در دوره های مختلف رونق و رکود اقتصادی مورد بررسی قرار گرفته است.

 روش بررسی: دوره­های تجاری اقتصاد ایران با استفاده از مدل مارکوف-سوئیچیگ استخراج شده و سپس در چارچوب الگوی خودبازگشتی با وقفه­های توزیعی(ARDL)، تاثیرات دوران رکود و رونق در رابطه با توسعه مالی بر کیفیت محیط زیست در بازه زمانی 1394-1349 مورد بررسی قرار گرفته است.

یافته ها: نتایج پژوهش نشان می­دهد، نقدینگی(شاخص ژرفای مالی)، در شرایط رونق و رکود اقتصاد، منجر به کاهش آلودگی زیست محیطی در کشور شده است. تسهیلات اعطایی به بخش خصوصی (شاخص کارایی توسعه مالی) در رونق تاثیر مثبت و معنادار بر محیط زیست دارد اما در رکود اثر معناداری بر آلودگی محیط زیست ندارد. نهایتا قدرت اعتباری بانکها (شاخص بنیانی توسعه مالی) در شرایط رونق، آلودگی را افزایش اما در شرایط رکودی باعث کاهش آلودگی زیست محیطی شده است.

بحث و نتیجه­ گیری: با توجه به اثرات متفاوت شاخص های توسعه مالی بر انتشار دی اکسید کربن در  شرایط رونق و رکود اقتصادی، در نهایت با توجه به این شاخص­ها  و همچنین تلاش کشورهای جهان در جهت کاهش آلودگی زیست محیطی و نتایج حاصل از پژوهش، شاخص ژرفای مالی (نقدینگی) در همه ادوار تجاری موجب کاهش آلودگی شده است پس بهتر است دولتها با توجه بیشتر به این شاخص و استفاده از فرصت نقدینگی در کشور صنایع آلاینده را به سمت صنایع با کیفیت بالاتر و آلایندگی کمتر سوق دهد.

واژه­های کلیدی: شاخص ژرفای مالی، شاخص کارایی توسعه مالی، شاخص بنیانی توسعه مالی، انتشار دی اکسید کربن، رکود و رونق اقتصادی .

طبقه بندی JEL: G00, Q53, F18

Comparing and Analyzing the Impact of Financial Development Indicators on Carbon Dioxide Emission during the Iranian Recession and Boom

Sara Marashi Aliabadi [3]

Khalil Saeedi [4]

Fatemeh Zandi^2*

F_zandi@azad.ac.ir

Maryam Lashkarizadeh2

Bijan Safavi ²

Abstract

Background and Objective: Protecting the environment and providing solutions to improve the quality of the environment has required countries to conduct studies to study the factors affecting the environment. One of these factors is the financial development of countries, because economists have considered financial development as an important factor influencing environmental preferences, which varies according to business cycles.

Method: The present study uses Markov-Switching method and time series data over the period 1394-1349 (1970- 2015) the effects of financial development using depth financial index, financial development efficiency index (privy) and fundamental financial development index (bank) has studied the environment in the economic periods of the Iranian economy.

Findings: In this regard, the economic periods of the Iranian economy are extracted using the Markov-Swichig model and then in the framework of econometric models using ARDL, the effects of recession and boom in the economy. The relationship with financial development on environmental quality has been examined.

Discussion and Conclusion: The results show that liquidity (financial depth index), in conditions of economic boom and recession, has led to reduction of environmental pollution in the country. Private-sector facilities (financial development efficiency index) have a positive and significant impact on the environment in terms of boom conditions, but under recessionary conditions, private-sector facilities do not have a significant impact on environmental pollution. Finally, the creditworthiness of banks (the underlying indicator of financial development) increases pollution in times of boom, but in a recession has reduced environmental pollution.

Key Words: Depth Financial Index, Financial Development Efficiency Index and Fundamental Financial Development Index, Carbon Dioxide, Recession and Boom.

مقدمه

ارتباط میان توسعه­یافتگی مالی جوامع و میزان دستیابی به استانداردهای زیست محیطی مورد توجه کشورها قرار گرفته است. تاثیر این آثار در در دوران رونق و رکود نیز متفاوت بوده است. در یک حالت ساده توسعه مالی می­تواند با تسهیل دستیابی به فناوری های جدید و اصلاح الگوی مصرف باعث کاهش آلودگی های زیست محیطی شود و از طرفی در دوران رونق با افزایش تولید منجر به افزایش آلودگی گردد، لذا با توجه به نتایج متفاوتی که توسعه مالی می­تواند بر آلودگی زیست محیطی داشته باشد، این مقاله قصد دارد با تلفیق این عامل و سیکل های تجاری اثر آن بر انتشار دی اکسید کربن (شاخص کیفیت محیط زیست) را در ایران مورد بررسی قرار دهد.

زمینه و هدف

توسعه مالی، فرایند طولانی مدت ساخت نهاده­هایی است که پایه اطلاعاتی و ظرفیت­های تحلیل سیستم مالی را تعمیق می­بخشند و همچنین قدرت نفوذ نهادهای مالی را با خلق ارزش در درون آنها و از طریق گسترده کردن ابزارها، توافق ها و قراردادها، در پاسخ به تغییرات محیطی و نیاز بنگاهها و خانوارها و دیگر عاملان اقتصادی افزایش می­دهد. ابعاد توسعه مالی شامل 1-توسعه بخش بانکی  2- توسعه بخش مالی غیر بانکی  3- توسعه بخش پولی و سیاستگذاری پولی 4-مقررات و نظارت بانکی  5- باز بودن بخش مالی  6- محیط نهادی (1). همچنین شاخص­های توسعه مالی عبارتند از: 1)شاخص ابزاری که بیانگر میزان ابزارهای پرداخت جایگزین پول در روابط اقتصادی است، 2)شاخص توسعه ژرفای مالی(depth) که طبق نظریه مک کینون (2)[5]" نسبت  M₂ (3)[6]  به تولید ناخالص داخلی" در یک اقتصاد است، 3)شاخص بنیانی توسعه مالی(Bank) این شاخص بر اساس نسبت " دارایی­های داخلی بانک­های تجاری به کل دارایی بانک ها(شامل بانک مرکزی)" محاسبه می­شود و بدین ترتیب می­تواند نقش بانک­های تجاری را در رابطه با توسعه اعتباری مورد ارزیابی قرار دهد، 4) شاخص ساختاری توسعه مالی (Private) این شاخص با تاکید بر چگونگی ساختار توزیع اعتبارات و تسهیلات بانکی به شرکت­ها و سازمان­های دولتی و بخش غیر مالی خصوصی، طراحی شده است و 5)شاخص کارایی توسعه مالی (Privy)که اگر "سهم بدهی بخش خصوصی به سیستم بانکی را نسبت به GDP " مورد مطالعه قرار می­دهد. این شاخص می­تواند تا حدود زیادی کارایی سیستم بانکی را در به کارگیری امکانات بخش خصوصی در رابطه با رشد اقتصادی بیان نماید(4). درکنار اهمیت توسعه مالی و مباحث زیست محیطی تاثیر توسعه مالی بر محیط زیست با لحاظ سیکل های تجاری می تواند حائز اهمیت باشد.

در شرایط رونق، سیستم مالی می­تواند تنوع دارایی­ها را برای پس­اندازکنندگان و سرمایه­گذاران تسهیل ­کند(5) و می­تواند منجر به رشد اقتصادی بالاتر و استفاده از منابع بیشتر و تخریب محیط زیست گردد. از نگاه دیگر رشد اقتصادی باعث افزایش درآمد کشورها، رفتن به سمت استفاده از تکنولوژی­های دوستدار طبیعت، افزایش سرمایه­گذاری در این بخش­ها و توجه بیشتر به محیط زیست می شود که آلودگی کمتر محیط زیست را به دنبال خواهد داشت. اما در رکود این شرایط معکوس خواهد بود. همچنین در دوران رونق اقتصادی، حجم سرمایه­گذاری خارجی و رشد اقتصادی افزایش یافته و موجب تخریب بیشتر محیط زیست می­گردد، از طرف دیگر با ورود سرمایه گذاری بیشتر، رشد اقتصادی و درآمدهای بالاتر سبب می­شود کیفیت محیط زیست به عنوان کالای طبیعی وارد ترجیحات مصرف­کننده شده و تقاضا برای آن افزایش یابد. با افزایش تقاضای کیفیت محیط زیست، دولت از طریق اعمال یا تشدید قوانین زیست محیطی و محدود کردن استفاده از فناوری­های آلاینده به بهبود محیط زیست بر مبنی تقاضای مردم پاسخ می­دهد. اگر با ورود سرمایه­گذاری خارجی میزان فناوری دوستدار محیط زیست افزایش یابد و تاثیر فناوری تقویت شود و ترکیب تولید از کالاهای آلاینده به سمت کالاهای پاک رود، کیفیت محیط زیست بهبود می­یابد اما در صورتی که تولید بیش از فناوری افزایش یابد، آنگاه با وارد شدن اقتصاد به دوران رونق در کشورهای در حال توسعه باعث کاهش کیفیت محیط زیست می­گردد. پیش­بینی می­شود بر اثر ورود سرمایه­گذاری خارجی در دوران رکود شدت تولید و فناوری در محیط زیست کاهش یابد. همچنین در شرایط رونق، توسعه مالی، امکاناتی را در جهت اعطای وام به بنگاه­های خارجی فعال در داخل در جهت گسترش فعالیت­های ابداعی آنها در کشور فراهم می­آورد و به صورت غیر مستقیم منجر به افزایش سرایت تکنولوژی­های جدید به بنگاههای داخلی می­شود. در حالی­که در شرایط رکود، اعطای وام به بنگاهها کاهش یافته و نهایتا تجارت خارجی، رشد اقتصادی و اهمیت تقاضا برای کیفیت محیط زیست کاهش خواهد یافت (6).

شهباز و همکاران[7](2016) (7)، در مطالعه­ای (2014-1985) تأثیر نامتقارن توسعه مالی با استفاده از شاخص های توسعه اقتصادی مبتنی بر بازار بانکی و بازار سهام بر کیفیت محیط زیست پاکستان را با استفاده از مدل سری زمانی ([8]ARDL) مورد بررسی قرار دادند. نتایج نشان داد که فناوری کارآمد انرژی در سطوح تولید و مصرف وجود دارد که این فناوری­ها برای بهبود کیفیت محیط زیست، افزایش بهره­وری بلندمدت و صرفه جویی در انرژی مفید خواهند بود. آچنپانگ[9](2019)(8) با استفاده از روش گشتاور تعمیم یافته ([10]GMM) اثر مستقیم و غیرمستقیم توسعه مالی بر انتشار کربن در 46 کشور جنوب صحرای آفریقا( 2015-2000) را بررسی کرد. نتایج نشان داد که  توسعه مالی با استفاده از نقدینگی و اعتبار داخلی به بخش خصوصی توسط بانک­ها، میزان انتشار کربن را افزایش می­دهد در حالی که سرمایه گذاری مستقیم خارجی، بدهی و اعتبارات داخلی به بخش خصوصی توسط بخش مالی انتشار کربن را تحت تاثیر قرار نمی­دهد. لیو و سانگ[11](2020) (9)، اثر توسعه مالی بر شدت کربن را با استفاده از مدل دوربین فضایی (2016-2007) بررسی و نتایج نشان داد که توسعه مالی در اکثر استان­های چین باعث کاهش انتشار دی اکسیدکربن شده است. در ایران، خانی و هوشمند (1397) (10)، بررسی اثر توسعه مالی و حکمرانی خوب بر آلودگی محیط زیست در 16 کشور برگزیده صادرکننده نفت (2014-1996) با استفاده از روش داده­های تابلویی پرداخته و نتایج نشان داد توسعه مالی و حکمرانی خوب اثر منفی روی آلودگی محیط زیست در کشورهای برگزیده صادرکننده نفت دارد. سلمانی بیشک و همکاران(1398) (11)، رابطه دی‌‌اکسید‌‌کربن با متغیرهای توسعه‌ مالی، تولید ناخالص‌داخلی سرانه، نرخ شهرنشینی و درجه باز بودن تجاری ایران (92-1357) با استفاده از روش رگرسیون فازی را  بررسی نموده و  نتایج  نشان داد، تولید ناخالص‌داخلی، درجه باز بودن تجاری و توسعه مالی تاثیر مثبتی بر انتشار گاز کربن ‌دی ‌اکسید دارند .

با توجه به مطالعات صورت گرفته و همچنین میزان تاثیرات مثبت و منفی­ای که توسعه مالی به صورت مستقیم و غیرمستقیم در محیط زیست در دوران رکود و رونق اقتصادی بر جای می­گذارد، هدف مقاله این است که در اوضاع رکود و رونق اقتصادی آیا تاثیر توسعه مالی در محیط زیست معنی دار و متفاوت است؟ به عبارت دیگر آیا اثر توسعه مالی بر کیفیت محیط زیست در ایران نامتقارن است؟

روش بررسی

در پژوهش حاضر داده­های آماری از بانک مرکزی ایران و بانک جهانی[12] (12) طی دوره (94-1349) استخراج شده است. در ابتدا تصریح مدل دوره­های رکود و رونق در اقتصاد ایران با استفاده از مدل چرخشی مارکوف[13] (13) مشخص شده است و سپس با استفاده از مدل خودرگرسیون با وقفه­های توزیعی[14] به بررسی تاثیر توسعه مالی بر آلودگی محیط زیست در ادوار تجاری پرداخته شده است. مدل الگوی چرخشی مارکف به صورت ذیل است:

بر اساس رابطه (1) که جهت برآورد ادوار تجاری استفاده شده است، متغیرهای پژوهش عبارتند از:

LCO₂: لگاریتم طبیعی انتشار گاز دی اکسید کربن (آلودگی محیط زیست) ، LENERGY: لگاریتم طبیعی مصرف انرژی

LGDP: لگاریتم طبیعی تولید ناخالص داخلی،    LGDP_t-p: لگاریتم طبیعی تولید ناخالص داخلی دوره­های قبل

LTRADE: لگاریتم طبیعی باز بودن تجاری (مجموع ارزش کالا و خدمات صادراتی و وارداتی به تولید ناخالص داخلی)

LFD: لگاریتم طبیعی تسهیلات اعطایی به بخش خصوصی به تولید ناخالص داخلی،    

LM₂: لگاریتم طبیعی شاخص نقدینگی

Lasset: در لگاریتم طبیعی نسبت دارایی­های داخلی بانک­های تجاری به کل دارایی بانک­ها (شامل بانک مرکزی)

پس از برآورد مدل مارکوف و یافتن دوره­های رونق و رکود در اقتصاد ایران، با استفاده از مدل خودرگرسیون با وقفه­های توزیعی (ARDL)، بر اساس مطالعهShahbaz et al (2016)  (7) ، اثر توسعه مالی با توجه به شاخص­های آن بر کیفیت محیط زیست در شرایط رونق و رکود (6) بررسی می­شود که معادلات آن به شکل زیر تعریف شده است:

بر اساس معادلات بالا، منظور از متغیرهای به کار رفته در مدل­ها با توجه به مشترک بودن متغیرها به کار رفته در مدل 1 است. برای نشان دادن اثرات ادوار تجاری در شاخص­های توسعه مالی، متغیر تقاطعی ( DLfd و DLm2 و  DLasset) در نظر گرفته می­شود. که منظور از D0 رکود و منظور از D1 رونق است.

D1LFD: لحاظ رونق در لگاریتم طبیعی تسهیلات اعطایی به بخش خصوصی نسبت به تولید ناخالص داخلی

D0LFD: لحاظ رکود در لگاریتم طبیعی تسهیلات اعطایی به بخش خصوصی نسبت به تولید ناخالص داخلی

D1LM2: لحاظ رونق در شاخص نقدینگی (نقدینگی به تولید ناخالص داخلی)

D0LM2: لحاظ رکود در شاخص نقدینگی (نقدینگی به تولید ناخالص داخلی)

D1Lasset: لحاظ رونق در لگاریتم طبیعی نسبت دارایی­های داخلی بانک­های تجاری به کل دارایی بانک­ها

D0Lasset: لحاظ رکود در لگاریتم طبیعی نسبت دارایی­های داخلی بانک­های تجاری به کل دارایی بانک­ها

یافته­ها

استفاده از الگوی چرخشی مارکوف زمانی مناسب می­باشد که داده­های مورد بررسی غیرخطی باشند. برای حصول اطمینان از غیرخطی بودن الگوی داده­ها از آزمون نسبت راستنمایی (LR[15]) پیشنهاد شده توسط گارسیا و پرون[16] (14) فرض وجود الگوی خطی در مقابل الگوی چرخشی مارکوف بررسی شده است. در صورتی که مقدار آماره از مقادیر بحرانی در سطح اطمینان مورد نظر بیشتر باشد، می­توان اظهار نمود که مدل خطی در آن سطح اطمینان، مدل مناسبی نبوده و می­بایست از مدل غیرخطی استفاده شود. نتیجه این آزمون در جدول 1 به صورت زیر آمده است:

جدول1- نتایج آزمون تعیین الگوی داده­ها

Table 1. Test results determining the data pattern

منبع: یافته­های پژوهش

همان­گونه که نتایج جدول 1 نشان می­دهد مقدار آماره­ آزمون نسبت راستنمایی در سطح خطای 5 درصد معنی دار می­باشد. بنابراین می­توان نتیجه گرفت که به جای استفاده از مدل­های خطی بهتر است از مدل­های غیرخطی مانند مارکوف سویچینگ برای تخمین و شناسایی سال­های متناظر با ادوار تجاری مختلف استفاده شود. بر اساس معیارهای اطلاعاتی SCB، AIC و HQ تعداد بهینه رژیم­ها برابر 2 می­باشد. در جدول2 نتایج حاصل از تخمین مدل مارکوف سویچینگ را نشان می­دهد.

جدول2- تخمین مدل چرخشی مارکوف(MSIH-AR(2)MA(0))

Table 2. Estimation of Markov rotational model MSIH-AR(2)MA(0)

                                      منبع: یافته­های پژوهش

بر اساس نتایج جدول 2، متغیرها به صورت لگاریتم طبیعی تسهیلات اعطایی به بخش خصوصی (Lfd)، لگاریتم طبیعی نقدینگی(LM2) و لگاریتم شاخص بانک (Lasset) به عنوان شاخص­های توسعه مالی، لگاریتم طبیعی مصرف انرژی (Lenergy)، لگاریتم طبیعی باز بودن تجاری (LTrade) و لگاریتم طبیعی آلودگی محیط زیست (LCO₂)، تعریف می­شوند. تمامی ضرایب متغیرها بجز شاخص بانک در دوره رونق در سطح 10 درصد معنادار هستند. مقدار عرض از مبدا در رژیم صفر برابر 96/9 و مقدار آن در رژیم یک99/8 می­باشد. همیلتون[17] (13) بیان می­کند رژیم با عرض از مبدا کوچک­تر نشان­دهنده رکود و رژیم با عرض از مبدا بزرگ­تر نشان­دهنده رژیم رونق می­باشد. بنابراین در پژوهش حاضر، رژیم صفر بیانگر رونق و رژیم یک بیانگر رکود می­باشد. از آنجا که در مدل تخمین زده شده واریانس جز اخلال تابعی از متغیر وضعیت می­باشد، واریانس اجزا اخلال مربوط به دو رژیم متفاوت بوده و در رژیم صفر برابر 91/0 و در رژیم یک برابر 82/0 می­باشد.جدول 3 ویژگی رژیم­ها را نشان می دهد:

طی 46 سال مورد بررسی(2015-1970)، کشور 21 سال در دوره رکود و 23 سال در دوره رونق بوده است. درجدول 4 احتمال انتقال از یک رژیم به رژیم دیگر مورد بررسی قرار گرفته است که نشان می­دهد پایداری رژیم­ها به­طور کلی در اقتصاد ایران بالا و دوره­های رکود و رونق در اقتصاد ایران یکسان می­باشد.

جدول 5 فروض کلاسیک برای مدل را بررسی می­کند. بر اساس نتایج می­توان گفت تخمین مدل مارکوف سویچینگ کاملا معتبر بوده و نتایج آن از توجیه کافی برخوردار است.

بررسی پایایی متغیرها با استفاده از  آزمون kpss[18] صورت گرفت. نتایج نشان داد به غیر از متغیرهای لگاریتم طبیعی انتشار گاز دی­اکسید کربن، لگاریتم طبیعی مصرف انرژی و لگاریتم طبیعی نقدینگی در حالت با عرض از مبدا در سطح نامانا بوده و با یکبار تفاضل گیری مانا شدند و سایر متغیرهای پژوهش در سطح مانا بودند. با توجه به اینکه تمامی متغیرها I(0) و I(1) هستند می­توان از روش خود بازگشتی با وقفه­های توزیعی (ARDL) استفاده کرد (15). بهترین طول وقفه بهینه برای مدل 1و 2 ARDL(3,3,0,1,3,3)، برای مدل 3 و 4 ARDL(3,3,0,3,0,1) و برای مدل 5 و 6 ARDL(3,2,0,3,3,3) جهت برازش استفاده گردید. نتایج کوتاه و بلند مدت مدلهای تصریحی در جداول 6 و 7 آورده شده است. در ادامه با توجه به نتایج ارائه شده در جدول ها به تفسیر نتایج پرداخته شده است.

جدول3- ویژگی رژیم­ها

Table 3. Period characteristics

منبع: یافته­های پژوهش

جدول 4- احتمال انتقال از یک رژیم به رژیم دیگر

Table 4. Probability of transition from one regime to another

   منبع: یافته­های پژوهش

جدول5- آزمون­های خوبی برازش مدل

Table 5. Test of goodness of fit

منبع: یافته­های پژوهش

جدول 6- نتایج کوتاه مدت مدل­های تصریحی

Table 6. Short-term results of descriptive models

منبع: یافته­های پژوهش

جدول 7- نتایج بلند مدت مدل­های تصریحی

Table 7. Short-term results of descriptive models

منبع: یافته­های پژوهش

بر اساس جدول 6 و مدل اول، لگاریتم طبیعی شاخص نقدینگی تاثیر معناداری بر آلودگی در کوتاه­مدت ندارد. اما وقفه سوم این متغیر تاثیر منفی و معنادار بر آلودگی زیست محیطی دارد. این موضوع نشان می­دهد نقدینگی در کشور با وقفه بر بخش حقیقی اقتصاد می­تواند تاثیرگذار باشد و از طریق آن میزان آلودگی را توضیح دهد. در حالی­که در شرایط رونق اقتصاد و در وقفه دوم به بعد، افزایش نقدینگی منجر به کاهش آلودگی زیست محیطی در کشور می­شود یعنی چنانچه فضای کشور از منظر تجاری باز باشد و کشور در شرایط رونق باشد، امکان ورود تکنولوژی­های کاراتر و با مصرف انرژی کمتر فراهم می­گردد که می­تواند آلودگی کمتری را به همراه داشته باشد. نکته حائز اهمیت عدم تاثیرگذاری مشابه نقدینگی و شاخص نقدینگی در بلندمدت با لحاظ اثر رونق می­باشد و در واقع اهمیت بررسی تاثیر توسعه مالی بر آلودگی زیست محیطی با لحاظ ادوار تجاری در اقتصاد را نشان می­دهد. در مدل دوم، متغیر شاخص نقدینگی تاثیر معناداری بر آلودگی زیست محیطی در کشور ندارد و این موضوع نشان می­دهد نقدینگی عمدتا سمت فعالیت­های تولیدی که ایجاد آلودگی می­نمایند، نرفته است. اما مقادیر با وقفه نقدینگی (وقفه دوم به بعد) تاثیر منفی و معنادار بر آلودگی محیط زیست دارد. در شرایط رکودی تزریق نقدینگی افراد را به سمت فعالیت­های دارای بازدهی بیشتر نسبت به امر تولید که عمدتا غیر مولد بوده سوق می­دهد که منجز به کاهش آلودگی زیست محیطی می­شود. برای مدل سوم، چنانچه در کشور شرایط رونق وجود داشته باشد، تسهیلات اعطایی بر بخش حقیقی اقتصاد موثر واقع شده و آلودگی زیست محیطی را افزایش می­دهد. در مدل چهارم، با لحاظ شرایط رکودی تسهیلات اعطایی به بخش خصوصی تاثیر معناداری بر آلودگی محیط زیست ندارد. در شرایط رکودی به­دلیل بازدهی پایین بخش مولد اقتصاد، تسهیلات اعطایی به سمت این بخش نرفته است و عدم افزایش تولیدات صنعتی  آلودگی زیست محیطی را به­دنبال نداشته است. برای مدل پنجم افزایش توان اعتباری بانک­های تجاری در دوره جاری تاثیر معناداری بر آلودگی محیط زیست ندارد و در وقفه­های دوم به بعد دارای تاثیر مثبت و معنادار می­باشد. در مدل ششم نشان می­دهد در شرایط رکودی بازدهی فعالیت­های سفته­بازی نسبت به بخش مولد بیشتر می­باشد و انگیزه انتقال اعتبارات دریافتی به بخش غیرمولد را  افزایش می­دهد. اما بدون لحاظ ادوار تجاری در این الگو شاخص توسعه مالی بانک و مقادیر با وقفه آن تاثیر منفی و معنادار بر آلودگی زیست محیطی در کشور دارد .وجه اشتراک تمامی تحلیل­های بلندمدت تاثیر مثبت و معنادار تولید ناخالص داخلی بر آلودگی در کشور می­باشد. این موضوع نشان می­دهد که در کشور تا زمانی­که صنایع وابستگی زیادی به بخش با آلایندگی بالا (نفت و گاز) داشته باشند و عمده بخش صنعت به این حوزه اختصاص داشته باشد، رشد اقتصادی در کشور با مباحث توسعه پایدار در تناقض خواهد بود.  در کلیه مدل­ها پایین بودن ضریب جمله تصحیح خطا  نشان می­دهد که در کشور برنامه­ریزی مناسبی برای مباحث توسعه پایدار و اقتصاد سبز شکل نگرفته است و چنانچه به هر دلیلی آلودگی از مسیر تعادلی خود خارج گردد به کندی می­تواند به روند تعادلی خود بازگردد.

بحث و نتیجه­گیری

 بر اساس نتایج پژوهش،در مدل اول، در شرایط رونق اقتصاد، افزایش نقدینگی منجر به کاهش آلودگی زیست محیطی در کشور شده است زیرا امکان ورود تکنولوژی­های کاراتر و با مصرف انرژی کمتر فراهم می­گردد که می­تواند آلودگی کمتری را به همراه داشته باشد. در مدل دوم، در شرایط رکودی، تزریق نقدینگی افراد را به سمت فعالیت­های دارای بازدهی بیشتر نسبت به امر تولید که این فعالیت­ها عمدتا غیرمولد بوده سوق می­دهد که منجر به کاهش  آلودگی زیست محیطی می­شود.در مدل سوم ، تسهیلات اعطایی به بخش خصوصی با لحاظ شرایط رونق تاثیر مثبت و معنادار بر محیط زیست دارد. تسهیلات اعطایی بر بخش حقیقی اقتصاد موثر واقع شده و آلودگی زیست محیطی را افزایش می­دهد. مدل چهارم، با لحاظ شرایط رکودی تسهیلات اعطایی به بخش خصوصی تاثیر معناداری بر آلودگی محیط زیست ندارد . در شرایط رکودی بدلیل بازدهی پایین بخش مولد اقتصاد و عدم افزایش تولیدات صنعتی ، تسهیلات اعطایی به سمت این بخش نرفته است و آلودگی کاهش یافته است. در مدل پنجم، در شرایط رونق  هرچه قدرت اعتباری بانک­ها افزایش یابد، می­تواند این اعتبارات به سمت بخش مولد رفته و آلودگی بیشتری را ایجاد نماید. مدل ششم، با وجود شرایط رکودی در کشور بخش حقیقی و مولد، بازدهی پایینی دارد و فعالیت­های سفته­بازی مانند دلالی بازدهی بیشتری دارد و دریافت کننده تسهیلات را ترغیب در فعالیت در این بخش می­کند و باعث می­شود که میزان آلودگی زیست محیطی در سطح پایین­تری قرار گیرد.

Reference

1. Central Bank of Iran, statistics and data, database of economic time series.2007. bci.ir. (In Persain)

2.      R.I. McKinnon, 1973.Money and capital in economic development .Washington, D.C.The Brookings Institution, pp. 177.index

3. Rahmani, Timur, Macroeconomics, Baradaran Publications, 2000, Volume 2. (In Persian)
4. IMF, International Monetrary Fund, data.imf.org
5. A, Demirguc-Kunt and V, Maksimovic,1996. Stock Market Development and Financing Choices of Firms, World Bank Eonomic Review, 10(2), 341-69
6. M, Lashkari zadeh .2018. The Impact of Boom and Recession on the Investment External direct in the environment (Markov-switching model approach). Modern Economics and Business, Institute of Humanities and Cultural Studies. 13(2): 143-166. (In Persian)
7. M, Shahbaz, S, Shahzad, N, Ahmed, SH, Alam, SH.2016 .Financial Development and Environmental Quality: The Way Forward. Energy Policy 98:353-364

8.      A, Acheampong .2019. Modeling for insight: Does financial development improve environmental quality? Energy Economics. Available online 2 July 2019

9. H, Liu, Y Song .2020. Financial development and carbon emissions in Chana since the recent world financial crisis: Evidence from a spatial-temporal analysis and a spatial Durbin model. Science of the Total Available online, 136771
10. F, Khani, M, Hooshmand.2018. A Study of the  Impact of Financial Development on Environmental Pollution of Selected Oil Exporting Countries with Emphasis on Good Democracy. Monetary, Financial Economics Research (Knowledge and Development) 25 (15): 158-133. (In Persain)
11. M, Salmani Bishk, D, Behboodi, M, Shokri, E, Bahrami . 2019. The Role of Financial Development and Commercial Liberation on Carbon Dioxide Emissions in Iran. Journal of Strategic and Macro Policies, 7 (25): 124-141. (In Persain)
12. WDI, 2015, WDI.org/ data.world bank.org
13. D, Hamilton.1989 .A New Approach to the Economic Analysis of Non-Stationary Time Series and the Business Cycle. Econometrica (57)
14. R, Garcia P, Perron. 1996. An Analysis of the Real Interest Rate under Regime Shifts. The Review of Economics and Statistics
15. M, Nofarasti.1999. Unified and Collective Roots in Econometrics .First Edition.Tehran .Rasa Cultural Services Institute. (In Persain)

[1]- دانشجوی دکتری علوم اقتصادی، گرایش بخش عمومی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران جنوب، تهران، ایران.

[2]- استادیار گروه اقتصاد دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران جنوب، تهران، ایران. ^*(مسوول مکاتبات)

[3]- Ph.D. Student of Economics, Faculty of Economics and Accounting, Islamic Azad University, Tehran South Branch, Tehran, Iran

[4]- Assistant  Professor, Economics, Faculty of Economics and Accounting, Islamic Azad University, Tehran South Branch, Tehran, Iran * (Corresponding Author)

[5]-Mckinnon

[6]- شامل اسکناس و مسکوک در دست مردم(CU)، سپرده های دیداری(DD) و سپرده های مدت دار و پس انداز(T) است که به آن شبه پول گویند(3).

[7]- Shahbaz Shahzad , Ahmad & Alam

[8] - Autoregressive-Distributed Lag

[9] -Alex O Acheampong

[10] -Generalize Method of Moments

[11] - Lio & Song

[12] - world bank

[13]- Markov Switching Model

[14] -Autoregressive Distributed Lags 

[15]- Likelihood Ratio Test

[16]- Garsia & Perron

[17]- Hamilton

[18]- Kwiatkowski-Phillips-Schmidt-Shin