بررسی توان و ارزیابی تغییرات زمانی مکانی شهر یاسوج در راستای توسعه شهری

علوم و تکنولوژی محیط زیست، دورهبیست و دوم، شماره نه، آذر  ماه 99

بررسی توان و ارزیابی تغییرات زمانی مکانی شهر یاسوج در راستای توسعه شهری

آرزو سلامت نیا[1]

 سید علی جوزی[2]*

sajozi@yahoo.com

سعید ملماسی[3]

 رویا نزاکتی³

مژگان زعیم دار³

چکیده

توسعه پایدار،‌ توسعه­ای است که بدون تهدید توانمندی­های نسل آینده در تامین نیازهای خود،‌به نیازهای نسل حاضر پاسخ گوید. بنابراین یکی از مهم­ترین اقدامات برای دستیابی به توسعه پایدار آن است که قبل از اجرای هر طرح توسعه، مطالعات مختلف زیست محیطی انجام شود

زمینه و هدف

در این مطالعه با هدف بررسی توان و ارزیابی تغییرات زمانی مکانی شهر یاسوج، تلاش شده است بر پایه بکارگیری تکنیک ترکیب خطی وزن­دار،‌ تناسب منطقه برای کاربری توسعه شهری پیش­بینی شود. همچنین به بررسی روتد تغییرات زمانی مکانی شهر یاسوج پرداخته شود .

روش بررسی

به منظور بررسی میزان توان و ارزیابی تغییرات زمانی و مکانی در راستای توسعه شهری، براساس نظرات کارشناسان و بررسی پژوهش­های قبلی، معیارها و زیرمعیارهای پیشنهادی مشخص گردید. سپس مقایسات زوجی ابعاد و معیارها، با استفاده از تکنیک AHP به کمک 30 نفر از اعضای هیئت علمی و کارشناسان متخصص صورت پذیرفته است.. پس از انجام مقایسات زوجی، لایه­های اطلاعاتی معیار­های مورد نظر در محیط  Idrisiاستانداردسازی شده و در محیط GIS، لایه­های مذکور به منظور تعیین تناسب اراضی برای توسعه­ی شهری ترکیب شدند. در ادامه، جهت بررسی روند تغییرات زمانی-مکانی کاربری اراضی  محدوده شهر یاسوج در سه مقطع زمانی 1986، 2001 و 2016 از تصاویر ماهواره لندست، سنجنده های TM ، ETM⁺ و OLI که در محیط نرم افزار Envi 5.1 آماده­سازی شد، استفاده شد.

یافته­ها

بر اساس روند تغییرات کاربری اراضی محدوده شهر یاسوجْ، بخش مسکونی یا شهری تغییرات گسترده­ای داشته است که این تغییرات از کاربری­های اطراف شامل جنگل، مرتع، کشاورزی و پیکره­های آبی بوده است. جنگل که در اطراف شهر یاسوج و در داخل شهر قرار دارد خدمات اکوسیستمی زیادی برای این ناحیه تولید می­کند که با افزایش و توسعه شهر این خدمات از نظر کمی و کیفی کاهش یافته، به همین دلیل باید مورد توجه قرار بگیرد.

بحث و نتیجه­گیری

نتایج به دست آمده از این تحقیق می تواند به عنوان الگویی جهت انتخاب مکان های مناسب توسعه شهری با توجه به رعایت ملاحظه های زیست محیطی مورد استفاده قرار گیرد  و نتایج نشان می دهد ، مطالعاتی که بر مبنای داده­های مکانی  به خصوص در زمینه سکونت­گاه­های انسانی ( به دلیل ذات تغییر پذیر آن­ها) انجام می­گیرند می­توانند مبنای برنامه ریزی­های دقیق قرار بگیرند.

واژگان  کلیدی

تغییرات کاربری اراضی، ماهواره لندست، فرایند تحلیل سلسله مراتبی، تغییرات زمانی و مکانی، شهرستان یاسوج،

Investigating Capability and Evaluation of Spatial Temporal Variations in Yasuj in Urban Development

Arezoo Salamatnia[4]

Seyed Ali Jozi[5]*

sajozi@yahoo.com

Saeed Malmasi[6]

Roya Nezakati³

Mojgan zaeimdar³

Abstract

Sustainable development is a kind of development that responds to the needs of the present generation, without threatening the future generation's capabilities in meeting their needs. So one of the most important steps to achieve sustainable development is to carry out various environmental studies before implementing any development plan.

Background and Purpose: In this study, with the aim of investigating capability and evaluation of spatial temporal variations in Yasuj, efforts have been made to implement weighted Linear Combination Technique in order to predict the capability of the region for urban development. Also satellite images were used to investigate the spatial temporal variation in Yasuj city.

Analysis method: In order to investigate the amount of power and evaluation of temporal and spatial variation in urban development, the criteria and sub-criteria were determined based on experts' opinions and previous researches. Then the AHP technique assisted by 30 faculty members and experts was employed to paired comparison dimensions and criteria. After the paired comparison, the information layers were standardized in the Idrisi environment and in the GIS environment. Then the layers were combined to determine the land suitability for Urban development. Afterwards, in order to study the time-shift changes of land use in Yasuj city in the three periods of 1986, 2001, and 2016, Landsat satellite images, TM, ETM + and OLI sensors, which were prepared in the Envi 5.1 software environment, were used.

Findings: Based on the land use change trends in the Yasuj area, residential or urban areas have undergone extensive changes that affected environment uses including forests, grassland, agriculture and aquatic structures. The forest, located inside and around the city of Yasuj, provides a lot of ecosystem services for the area, which by city development, these services have been reduced both quantitatively and qualitatively, which should be considered.

Discussion and Conclusion: The results of this study can be used as a model for selecting suitable locations for urban development with respect to environmental considerations and results of this work shown that studies based on spatial data, especially on human settlements (due to their inherent nature) can be the basis for accurate planning.

Keywords: Land Use Change, Landsat Satellite, Analytical Hierarchy Process, Time and Spatial Changes, Yasouj County

مقدمه

ایجاد شهر از بدو شکل­گیری تمدن بشری، همواره مورد نظر دولتمردان قرار گرفته است. شهرسازی همواره با مسائلی مانند توسعه شهری، مشکلات اشتغال و بیکاری، مهاجرت،‌ترافیک، کمبود مسکن، حاشیه­نشینی، افزایش بی­رویه جمعیت، تخریب و تبدیل اراضی، بروز آلودگی­های آب، هوا، خاک، افزایش صدا و بسیاری از پدیده­های دیگر همراه است. مشکلات شهری به یکدیگر پیوسته­­اند و در صورت بی­توجهی به یکی از آنان، مشکلات دیگری بروز می­کند. بروز مشکلات زیست محیطی در ابعاد مختلف، ناشی از رعایت نکردن ملاحظات و معیارهای زیست­محیطی در مکان­یابی شهرهای جدید است.  (1) . سرعت گسترش کلان شهرها موجب تغییرات سریعی در الگوی کاربری زمین پیرامون این شهرها شده است. این تغییرات که در بیشتر موارد برگشت ناپذیر است، مشکلات محیطی، اجتماعی و اقتصادی بسیاری در مناطق حاشیه ای این شهرها مانند آشفتگی در کاربری زمین، کمبود خدمات و زیرساخت ها، آلودگی محیط و غیره ایجاد کرده است (2) که یکی از مهم ترین دلایل این امر را می توان عدم مدیریت پایدار عوامل و محر کهای تغییرات کاربری زمین دانست (3).

از طرفی برنامه­ریزی زمین بر بنیاد این فرض استوار شده که تعاملی بین نیازهای اجتماعی و نیازهای استفاده­کنندگان و ویژگی­های فیزیکی و محیط طبیعی هر زمین (شیب ، منظر، آفتاب ،‌خاک ، پوشش گیاهی و حیوانی ) وجود دارد. باید این فرض را پذیرفت که پایداری زیست محیطی کوتاه و بلندمدت برای هرگونه تغییر کاربری زمین یا تغییر مدیریت زمین از اهمیت بالایی برخودار است. این مفاهیم به عنوان الگویی از توسعه که برای جنبه­های اکولوژیک و زیست محیطی انسان ، در کنار سایر جنبه­ها ارزش قائل است ادراک می­شود. قابلیت­سنجی اکولوژیک که در گذشته با عبارت توسعه سازگار با محیط و سپس با توسعه محیط­زیست خوانده می­شد ، امروزه به توسعه پایدارمعروف شده است. در مباحث توسعه پایدار، ابعاد مختلفی از رابطه میان توسعه و محیط زیست آشکار می­گردد که از مهم­ترین آن­ها می­توان به ضرورت درون­زایی فرآیند توسعه ، به رسمیت شناختن نقش مردم در فرآیند توسعه و توجه به توان اکولوژیک محیط اشاره نمود(4 ).

مدل­ سازی یکی از روش­ های تجزیه و تحلیل پویایی نظام کاربری اراضی است که با استفاده از آن چارچوب علمی آنالیز سیستم­ های تغییر کاربری اراضی از حالت توصیفی به سمت کمی تغییر پیدا می ­کند (5). مدل­های تغییر کاربری اراضی، ابزارهایی برای پشتیبانی تحلیل عوامل موثر در تغییرات کاربری اراضی و نتایج آن، به منظور بهتر فهمیدن عملکرد سیستم کاربری اراضی و پشتیبانی برنامه­ریزی و سیاست کاربری اراضی هستند. مدل­ها برای رفع ابهام مجموعه پیچیده نیروهای اجتماعی- اقتصادی و بیوفیزیکی موثر در میزان و الگوی تغییر کاربری اراضی و همچنین برآورد اثرات تغییرات در کاربری اراضی مفید هستند. بنابراین، مدل­ها می­توانند کشف و شناسایی تغییرات کاربری اراضی آینده را در شرایط مختلف سناریو فراهم کنند. خلاصه، مدل­های کاربری اراضی ابزارهای مفید، تکرار­پذیر و مکمل توانایی­های ذهنی موجود ما در تجزیه و تحلیل تغییر کاربری اراضی و تصمیم گیری آگاهانه­تر هستند(6و7). فعالیت­های انسان­ها و عوامل طبیعی بر تغییر کاربری اراضی درگذر زمان تأثیر می­گذارند. جزئیات فضایی نقش مهمی در این فرآیند دارند(8) بنابراین مدل­سازی فضایی مناسب­ترین روش به منظور مدل­سازی فرآیند تغییرات کاربری اراضی است (9). توسعه و پیشرفت سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS) و نیز سنجش از دور (RS) در فراهم آورن اطلاعات فضایی مناسب، در سال­های دهه 1990 و به کارگیری آن­ها در مدل­سازی فضایی تغییرات کاربری اراضی، مدل­سازی تغیرات کاربری اراضی و توسعه شهری را تسهیل کرد (10). از این رو روش­های مدل­سازی فضایی توسعه پیدا کرد.

جوزی و رضاییان(1388)، به طراحی مدل نوین ارزیابی توان اکولوژیک سرزمین ایران به منظور استقرار کاربری توسعه شهری و خدماتی پرداخته­اند. در این پژوهش ابتدا با استفاده از روش دلفی و با تکمیل 750 پرسشنامه نظرسنجی خبرگان گرایش­های مورد نظر،‌ فاکتورهای مورد نظر اولویت­بندی و

تاثیرگذاری و میزان ارزش هر یک از عوامل شناسایی شده و آزمون تحلیل حساسیت مدل،‌به روش سیمپلکس و با استفاده از نرم افزار Lingo صورت گرفته است. از این مدل به طور مطالعه موردی در ارزیابی توان منطقه 22 شهرداری تهران،‌استفاده شد. نتایج نشان می­دهد که وجود عوامل محدودکننده­ای همچون استقرار برخی از واحدهای زیست محیطی در مسیل رودخانه،‌مناطق عبور گسل،‌ همچنین اراضی تپه ماهوری مانع از اختصاص این واحدها به کاربری توسعه شهری و خدماتی می­شود(13).

جوزی و حسینی (1394) به منظور استقرار کاربری توسعه شهری از روش ارزشیابی چندمعیاره مکانمند استفاده کرده­اند. آن­ها نخست به تولید نقشه­های معیار و استانداردسازی آن­ها مبادرت کردند. این مهم با استفاده از روش فازی و توابع خطی صورت پذیرفت. کار وزن­دهی به معیارها، با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی در محیط نرم افزار Expert Choice انجام شد. با هدف تحلیل تناسب سرزمین از روش ترکیب خطی وزن­دار استفاده و با تلفیق لایه­های اطلاعاتی نقشه فازی ارزیابی توان اکولوژیکی تهیه شد. نقشه­های نهایی آن­ها نشان می­دهد که 8/27درصد از منطقه مورد مطالعه­شان دارای توان عالی،‌46/40 درصد از منطقه دارای توان خوب،‌17/13 درصد از منطقه دارای توان متوسط برای استقرار کاربری توسعه شهری است(14).

Dong و همکاران (2008)، توسعه شهری جینگ جینجا در چین را با استفاده از سنجش از دور و تکنولوژی GIS ارزیابی کرده­اند. ارزیابی سرزمین برای توسعه شهری در مقیاس منطقه­ای نیازی ضروری است،‌ زیرا در نهایت مناسب­ترین منطقه و مقیاس برای توسعه شهری را مشخص می­کند. در این مقاله سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی ادغام و یک مدل ارزیابی تکمیلی را توسعه دادند که از طریق تکنیک AHPحمایت می­شود. شاخص توسعه شهری مناسب (UDSI) با استفاده از این مدل محاسبه شده است. نتایج این پژوهش نشان می­دهد که ارزیابی جامع توسعه شهری می­تواند در یک روش عملیاتی با استفاده از داده­های سنجش از دور و تجزیه و تحلیل مکانی GIS و تکنیک مدل سازی AHP انجام شود(15).

dikson (2009) در تحقیق خود با عنوان زمین های شهری و تغییرات کاربری اراضی در بریتانیا: روندها و نیروها برای تغییر، عنوان نمود که در مناطق شهری افزایش جمعیت باعث تغییر کاربری اراضی کشاورزی به مسکونی، تجاری و صنعتی شده است و این تغییرات دارای پیامدهای ناخوشایندی بر روی محیط زیست شهری همچون کاهش پوشش گیاهی و افزایش دمای محیط می باشند. بنابراین ارزیابی اثرات تغییر کاربری اراضی به منظور مدیریتی مناسب در مناطق شهری ضروری به نظر می رسد.  مطالعات این محقق نشان داد که تکنیک سنجش از دور می تواند در یک زمان کوتاه اطلاعات خوبی را در مورد تغییرات کاربری ارضی فراهم سازد که  تغییرات کمی و کیفی پوشش گیاهی در طی 12 سال برای هر یک از محلهای مورد مطالعه را نشان می دهد ( 16 ).

در مطالعه حاضر با هدفبررسی توان و ارزیابی تغییرات زمانی مکانی شهر یاسوج ، تلاش شده است بر پایه بکارگیری تکنیک ترکیب خطی وزن­دار،‌ تناسب منطقه برای کاربری توسعه شهری با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی و تکنیک فرآیند تحلیل سلسله مراتبی AHP، پیش­بینی شود. همچنین جهت بررسی روتد تغییرات زمانی مکانی شهر یاسوج از تصاویر ماهواره­ای استفاده شد ، تا به بررسی روند تغییرات کاربری اراضی شهر یاسوج پرداخت . تفاوت این پژوهش با پژوهش­های قبلی در این است که در مقاله حاضر ضمن این که از روش­های بروز و فازی به تفکیک انواع محیط برای ارزیابی توان استفاده شده است، تصاویر ماهواره­ای نیز مورد ارزیابی قرار گرفته است تا بتوان موقعیت فعلی شهر را با نتایج ارزیابی سنجید تا مشخص شود که آیا مسیر توسعه شهر بر اساس توان منطقه به درستی انجام گرفته است یا خیر.

روش پژوهش

استان کهگیلویه وبویراحمد با مساحت 16264کیلومتر مربع در جنوب غربی ایران قرار دارد. این استان بین دو مدار 29 درجه و52 دقیقه، و31 درجه و26 دقیقه ی شمالی ونصف النهار های 49 درجه و55 دقیقه، و51 در جه و53 دقیقه ی شرقی قرار گرفته است..یاسوج از نظر تقسیمات سیاسی کشور مرکز استان کهگیلویه و بویراحمد و شهرستان بویر احمد است که در بخش شرقی استان و در منطقه کوهستانی و سردسیر زاگرس واقع شده است. این محدوده از سمت شمال به استان اصفهان، از سمت شرق و جنوب به استان فارس و از سمت غرب و جنوب غربی به شهرستان­های دهدشت و گچساران محدود می­شود. شیب عمومی گستره شهر از طرف جنوب شرقی به شمال شرقی است و متوسط  ارتفاع آن حدود 1850 متر از سطح دریاست (17). جمعیت یاسوج در سال­های 1345، 1355، 1365، 1375، 1385 و 1390و 1395 به ترتیب 931، 4524، 29991، 69133، 100544 و 108505 و 134532نفر بوده است. (18). آمار نشان می­دهد  شهر دوره اوج رشد جمعیت خود را طی کرده است و به مرور به سمت ثبات و تعادل جمعیتی پیش می­رود.

در این پژوهش، ابتدا چارچوب نظری تحقیق از طریق جمع­آوری اطلاعات از منابع کتابخانه­ای و الکترونیکی و مقالات فراهم شده است. در ادامه به منظور بررسی میزان توان و ارزیابی تغییرات زمانی و مکانی در راستای توسعه شهری، براساس نظرات کارشناسان و بررسی پژوهش­های قبلی، معیارها و زیرمعیارهای پیشنهادی مشخص گردید(جدول 1). سپس مقایسات زوجی ابعاد و معیارها، با استفاده از تکنیک AHP به کمک 30 نفر از اعضای هیئت علمی و کارشناسان متخصص که در حوزه­ برنامه­ریزی محیط زیست، برنامه­ریزی شهری، برنامه­ریزی روستایی و شهرسازی تخصص داشته­اند، صورت پذیرفته است. مبنای ارزش­گذاری آن­ها براساس تجربیات و مطالعات آن­ها می­باشد. پس از انجام مقایسات زوجی، لایه­های اطلاعاتی معیار­های مورد نظر با استفاده از توابع فازی، در محیط  Idrisiاستانداردسازی شده و در محیط GIS، لایه­های یادشده به منظور تعیین تناسب اراضی برای توسعه­ شهری ترکیب شدند. در ادامه، جهت بررسی روند تغییرات زمانی-مکانی کاربری اراضی  محدوده شهر یاسوج در سه مقطع زمانی 1986، 2001 و 2016 از تصاویر ماهواره لندست، سنجنده های TM ، ETM⁺ و OLI که در محیط نرم افزار Envi 5.1 آماده­سازی شد، استفاده شد. کاربری محدوده مورد نظر به 5 طبقه مسکونی، کشاورزی، جنگل، مرتع و آبی طبقه­بندی شد و میزان تغییرات در هر کدام از کاربری­ها در این سه مقطع زمانی مورد بررسی قرار گرفته است. در جدول 1 معیارهای مورد استفاده برای ارزیابی توان توسعه­ی شهری آورده شده است. لازم به ذکر است هریک از معیارهای مطرح شده براساس مرور مطالعات در این زمینه و همچنین نظر متخصصان مختلف از جمله برنامه­ریزان محیط­زیست و آمایش سرزمین بوده است.

جدول1- معیارهای مورد استفاده برای ارزیابی توان توسعه ی شهری

Different criteria for evaluating development capabilities of Yasuj City -Table 1

در نظریه کلاسیک مجموعه­ها، عضویت یک عنصر در یک مجموعه به عنوان صفر و یا یک تعریف می­شود. در نظریه فازی مجموعه­ها، یک مجموعه فازی به عنوان یک زیر مجموعه­ای از عناصر تعریف می­شود که عضویتشان در یک مجموعه عناصر، حدواسط بین صفر و یک می­باشد. منطق فازی، در واقع توسعه یافته منطق بولین است. الگوهای پیش­بینی کننده باینری یک مرز قطعی(Crisp) بین ارزش­های مطلوب و نامطلوب ارائه می­دهند. در اغلب موارد واقعی، مرز بین ارزش­های مطلوب و نامطلوب، غیر دقیق و در نتیجه فازی است. بنابراین تعیین مرز دقیق عضویت یا عدم عضویت در یک کلاس فاکتورها غیر ممکن و غیر عملی است. به عبارتی دیگر در منطق فازی مساله قطعیت موجود در منطق بولین وجود ندارد و هر لایه در مقیاسی بین صفر و یک درجه بندی  می­شود(25). یکی دیگر از عوامل موثر در استاندارد سازی نقشه­های فازی تعیین حد آستانه می­باشد که به آن­ها نقاط کنترل نیز گفته می­شود. اما نکته­ای که بایستی در انتخاب تابع به آن توجه نمود، نوع کاهشی یا افزایشی بودن معیار مورد نظر می­باشد(26) .

یافته­های پژوهش

• ·      مرحله اول: بدست آوردن وزن معیارها و زیر معیارهای توان شهری 

در این مرحله بر اساس نظریات کارشناسی معیارهای موثر در توان اراضی برای توسعه­ی شهری وزن­دهی شد و در جدول شماره2نتایج مربوط به وزن­دهی معیارها و زیر­معیارهای ارزیابی توان شهری آورده شده است.

جدول2- نتایج مربوط به وزن­دهی معیارها و زیر­معیارهای ارزیابی توان شهری با استفاده از نرم افزار Expert Choice

Table 2 -Results of weighting the criteria and sub-criteria urban capability assessment

Using Expert Choice software

بر اساس نتایج جدول دربین عوامل کلی، عامل هیدرولوژی با وزن 227/0 مهمترین و فاصله از منطقه حفاظت شده کمترین اهمیت را دارد. در بین پارامترهای فیزیکی که شامل شیب، جهت و ارتفاع است، شیب با وزن 044/0 نقش مهمتری در تعیین مکان های مناسب توسعه شهری دارد. در بین عوامل اقلیمی دما نقش مهمتری نسبت به سایر پارامترهای دارد. در بین کل معیارها هیدرولوژی مهمترین و جهت شیب کمترین اهمیت را دارند.

• ·        مرحله دوم : تهیه نقشه­های فازی معیارها و زیر معیارهای توان شهری 

نقشه­های مربوط به هرکدام از معیارها در محیط IDRISI استانداردسازی شدند. در جدول شماره 3، نقاط کنترل و نوع تابع فازی جهت استانداردسازی نقشه­ها در محیط IDRISI برای بررسی توان شهری آورده شده است. همچنین تعدادی از نقشه­های معیارها(شکل1) و نقشه­ی نهایی ارزیابی توان در شکل2 آورده شده است.

جدول شماره 3-  طبقه بندی زیرمعیارها  و توابع فازی

Table 3- Classification of the sub-criteria and fuzzy functions

برای استانداردسازی معیارهای مورد استفاده، از توابع فازی مختلفی استفاده شده است. این توابع طوری عمل می کنند که دامنه ارزش ها را در بازه صفر تا یک تبدیل می کنند. این کار در جهت یکسان سازی معیارها برای روی هم گذاری و قضاوت نهایی در مورد آنها لازم است و امر ارزیابی را تسهیل می نماید. انتخاب نوع معیار بستگی به نحوه تاثیر گذاری معیار بر روی مکان مناسب جهت استقرار و توسعه ی شهری دارد.

شکل1- نقشه برخی از معیارها برای توسعه شهری(راست: کاربری اراضی، وسط: پوشش گیاهی، چپ: فاصله از گسل)

Fig 1- Map of some criteria for urban development (right: land use, middle: vegetation, left: distance from fault)

شکل2- نقشه نهایی ارزیابی توان برای توسعه شهری

Fig.2-The final assessmentmap for urban development

بر اساس شکل 2  که نتیجه روی هم گذاری همه لایه های دخیل در ارزیابی می باشد، پهنه های مناسب توسعه­ی شهری

با رنگ سبز مشخص شده است. همانطور که در نقشه دیده می شود قسمت های شمالی شهرستان مکان مناسبتری برای توسعه ی شهری میباشد.

• ·        مرحله­ی سوم: مدل سازی تغییرات کاربری اراضی

در این مرحله و به منظور ارزیابی روند تغییرات کاربری شهری و سایر کاربری­های این محدوده مورد بررسی قرار می­گیرد. این تغییرات در سه دوره زمانی 1986- 2001 و 2016 مورد بررسی قرار گرفته و کاربری ها در 5 طبقه کشاورزی. جنگل. مرتع. آب و مسکونی طبقه شدند(شکل3).

شکل3- مدل سازی تغییرات کاربری راضی( راست 2016، وسط 2001 و چپ 1986)

Fig. 3-Modeling ranges (right 2016, mid-2001 and left 1986)

همان طور که  در جدول 3مشاهده می­شود در سال 1986 حدود 37/4 درصد از محدوده مورد بررسی کاربری شهری بوده است. کاربری مسکونی یا شهری در سال2001،  69/4 درصد است که رشدی معادل 30/0 درصد داشته است.  در سال 2016 46/9 درصد را کاربری مسکونی تشکیل می دهد که رشدی 5 درصدی داشته است و در مقابل با بازه زمانی 1986-2001 رشدی قابل ملاحظه است.

جدول 4- کاربری های مختلف و میزان تغییرات آنها در دوره های زمانی مختلف

Table 5- Various uses and theirvariations over time periods

بر اساس تصاویر ماهواره ای روند تغییرات محدوده شهر یاسوج در همه جهات بوده است..بر اساس روند تغییرات کاربری اراضی محدوده شهر یاسوجْ، بخش مسکونی یا شهری تغییرات گسترده­ای داشته است که این تغییرات از کاربری­های اطراف شامل جنگل، مرتع، کشاورزی و پیکره­های آبی بوده است ، توجه به تبدیل­های صورت گرفته بیش­ترین تبدیل مربوط به کاربری کشاورزی بوده است که به شهر تبدیل شده و بعد از آن کاربری جنگل است. جنگل که در اطراف شهر یاسوج و در داخل شهر قرار دارد خدمات اکوسیستمی زیادی برای این ناحیه تولید می­کند که با افزایش و توسعه شهر این خدمات از نظر کمی و کیفی کم شده و از نظر اکولوژیکی و محیط زیستی و اقتصادی زیاد می­شود، به همین دلیل باید مورد توجه قرار بگیرد.

بحث و نتیجه­گیری

امروزه بر اثر نیرو محرکه­ بسیار مهم افزایش جمعیت، در سراسر جهان، مشکل تغییر کاربری اراضی به منظور توسعه­ سکونتگاه­های انسانی به امری گریزناپذیر تبدیل شده است. در مطالعات انجام شده این امر تحت عناوین مختلفی مورد بررسی قرار گرفته­اند. ارزیابی توان، ارزیابی تناسب و مکان­یابی اصطلاحات هم ارزی هستند که مورد استفاده پژوهشگران مختلف قرار گرفته است. در این مطالعه شهر یاسوج مرکز استان کهگیلویه و بویر احمد و مرکز شهرستان بویر احمد مورد بررسی قرار گرفته است. مطالعات مکان­یابی یا ارزیابی توان در مقیاس منطقه ای قابل انجام است که در این جا در سطح شهرستان صورت گرفته و پتانسیل این شهرستان بر اساس معیارهای فیزیکی، بیولوژیکی، اقتصادی و اجتماعی مورد ارزیابی قرار گرفته است. موقعیت فعلی شهر یاسوج با نتایج کار انجام شده مقایسه و بررسی شده است. بر اساس نتایج این مرحله، پهنه­های مناسب توسعه­ شهری شناسایی شدند. منطق فازی برای این مرحله از کار انتخاب شد که با واقعیت­های زمینی و طبیعی مطابقت بیشتری دارد و نهایتاً نقشه نهایی حاصل از روی هم گذاری همه لایه­ها به 5 طبقه تقسیم شده که از توان بسیار کم تا توان بسیار خوب را شامل می­شد. بخش اعظم منطقه مورد بررسی در  طبقات متوسط و خوب قرار گرفته و موقعیت فعلی شهر یاسوج نیز در بخش خوب و متوسط قرار گرفته است. در ادامه و در راستای تغییرات و تبدیل کاربری­ها ، تصاویر ماهواره ای مورد استفاده قرار گرفت. برای بررسی تغییرات زمانی و مکانی در یک منطقه در حال حاضر بهترین روش استفاده از  تصاویر ماهواره­ای است که می­توان برای مقاطع زمانی مختلف از آن­ها استفاده کرد. در این مطالعه در سه مقطع زمانی در دوره ای 30 ساله تغییرات محدوه­ی شهری یاسوج بررسی شد. نتایج حاکی از افزایش کاربری شهری و کاهش کاربری مرتع و آب بوده است. این نتایج می­تواند ناشی از دست اندازی انسان به اراضی با ساختار طبیعی مثل مراتع و حاشیه رودخانه­ها باشد. از این مطالعه و مطالعات مشابه می­توان نتیجه گرفت که مطالعاتی که بر مبنای داده­های مکانی به خصوص در زمینه سکونت­گاه­های انسانی ( به دلیل ذات تغییر پذیر آن­ها) انجام می­گیرند می­توانند مبنای برنامه ریزی­های دقیق قرار بگیرند (جوزی و حسینی،1394)  . بر اساس مطالعه ای که جوزی و حسینی(1394) به منظور کاربری توسعه شهری انجام دادند در قسمت جنوب و جنوب غربی اراضی زراعی با توجه به سیاست های حفظ اراضی مستعد کشاورزی، از جمله عوامل محدود کننده توسعه شهری یاسوج محسوب می شوند. حاشیه رودخانه بشار در جنوب و رودخانه مهریان در شمال غرب نیز به دلیل سیلاب گیر بودن و امکان طغیان آب رودخانه در فصل زمستان قابل ساخت و ساز نیست و زمین های حواشی مذکور فاقد مقاومت کافی برای عملیات ساختمانی است (جوزی و حسینی،1394) . در قسمت شمال غرب وجود محدودیت های مصنوعی ناشی از عوامل انسان ساخت از جمله فرودگاه و شهرک صنعتی و در قسمت جنوب غربی وجود شهرک صنعتی بلوکر که معمولا با صرف هزینه های گزاف به وجود آمده اند و نقش اساسی در تنظیم چارچوب طرح ریزی کالبدی یاسوج و برنامه های آینده دارد، به منزله عوامل محدود کننده محسوب می شود. در نهایت با مقایسه نتایج این مطالعه و مطالعات مشابه به این نتیجه می رسیم نتایجی که در مورد امکان و چکونگی توسعه شهر یاسوج و نیز وضعیت موجود آن گرفته شد ، همخوانی زیادی وجود دارد و این نشان دهنده روایی و پایایی روش تحقیق و ضریب اطمینان بالای نتایج کسب شده می باشد. ترکیب روش­های مکانی یا تکنیک­های تصمیم گیری در مطالعات بسیاری استفاده شده است که می­تواند به تصمیم گیری بهینه و کاهش عدم قطعیت­ها کمک کند. استفاده از تصاویر ماهواره­ای به همراه این روش­ها نیز می­تواند دقت و کیفیت کار را افزایش دهد. استفاده از تصاویر ماهواره­ای باعث حذف خطای قدمت داده­ها می­شود و این امر تاثیر زیادی در نتایج واقعی خواهد داشت. بنابراین ترکیب و استفاده از رویکرد  RS- MCDM- GIS (سیستم اطلاعات جغرافیایی- تکنیک تصمیم گیری- سنجش از دور) می تواند در تصمیم گیری بهینه کمک شایانی به محققین بنماید.

Reference

1. Shenavar , Bamshad,  "Land Capability Assessment Alaa Watershed and Yellow Khuzestan in order
   Establishment of urban development Using a multi-criteria decision-making approach in the GIS environment, Natural Resources Engineering, Environment, Master's thesis, Islamic Azad University, Khuzestan Science and Research Branch ,2008,pp45,Persian.
2. Briamoh, A. K., Onishi, T , 2007 , Spatial Determinants of Urban Land-Use Change inLagos.Nigeria. Land Use Policy, (2)24, 502-515.
3. Luo, J., Wei, Y , 2009, Modeling Spatial Variations of Urban Growth Patterns in Chinese Cities: The Case of Nanjing [J]. Landscape and Urban Planning, 91(2), 51-64.
4. Elliot, Jonifer , "Introduction to Sustainable Development in Developing Countries. With translation by Rukn al-Din Eftekhari, Abdolreza Rahimi and Hossein Rahimi. ,  Rural Development Institute, 1999,vol 1 , chapter 3, ( In Persian ).
5. Kasper K.,  M., Patel, Dale S. Rothman, 2007, Participatory scenario construction in land use analysis: An insight into the experiences created by stakeholder involvement in the Northern Mediterranean, vol .24 , pp. 546–561 Land Use Policy.
6. Verburg .P. H., Paul P. Schot, Martin J. Dijst & A. Veldkamp, 2004, Land use change modelling: current practice and research priorities, GeoJournal, vol.61,pp. 309–324.
7. Costanza R. and Ruth M., 2004, Using dynamic modeling to scope environmental problems and build consensus, Environmental Management, Vol 22, pp. 183–195.
8. White. R. and G. Engelen,, "Cellular automata and fractal urban form: a cellular modeling approach to the evolution of urban land-use patterns", Environment and Planning , vol. 25, pp. 1175-1175.
9. Mesrari, Iman, Jabalameli, Mohammad Saeed, "Modeling Land Use Planning: Categorizing Concepts and Models and Explaining Research Areas. Geography and Environmental Planning, 2016, pp. 75-92 , (In Persian) .
10. Sadr Moussavi, Mirstar, Yazdani Ketabbar, Rasool, "Assessment and simulation of land use change around cities Using the CA-Markov Model (Case Study: Miandoab City, Geography and Environmental Planning, 2016, 139-157, (In Persian).
11. Sharif zadegan, Mohammad  Hossien , Fathi, Hamid, " Environmental Impact Assessment for Regional Planning in  Triple Environmental Areas of Alborz in Hierarchical Method, Environmental Sciences Quarterly, 2005, No. 10, pp. 10-20, ( In Persian) .
12. Shamsipour, Ali akbar , Sheikhi, Mohammad,  "zoning of sensitive and vulnerable environmental areas In the west of Fars, by fuzzy classification method and hierarchical analysis process, Natural Geographic Research, 2010, No. 73, pp. 68-53_{, (} In  Persian).
13. Jozi  S.Ali  , Rezaieian, S, " Designing a New Model for Assessing the Ecological capability of the Land of Iran for the Establishment of Utilization Urban and Service Development, Environmental Science and Technology, 2009, No. 4, pp. 139-127, ( In Persian).
14. Jozi S, Ali, Hosseini, Zienab, " Yasouj Ecological  capability Assessment for the Development of Urban Development, Journal of Ecology, 2015, Vol. 41, No. 3, pp 650-512,(In Persian).
15. Dong, J., Zhuang, D., Xu, X., Ying, L, 2008, Integrated evaluation of urban development suitability based on remote sensing and GIS techniques- a case study in jingjinjji area china., Sensors For Urban Environmental Monitoning,  vol 8,pp.5975-5986 .
16. Dixon, T, 2009, “Urban land and property ownership patterns in the UK: trends and forces for change, Land Use Policy Vol. 26 No. S1, pp. S43-S53.
17. Mazidi, Ahmad. Safarzadeh, Mehdi,  " Identification and ranking of factors affecting the use of residential land Using MADM Techniques, Case Study: Yasuj City, Geography and Development Quarterly, 2010, No. 21, pp. 81-96, Persian.
18. Iranian Statistics Center, 2016, Census General population and housing Boyerahmad city, (In Persian).
19. Kadiji ,G, M. Anane, S. Jellali, 2015, Geospatial and AHP-multicriteria analyses to locate and rank suitable sites for groundwater recharge with reclaimed water Resources, Conservation and Recycling,vol .104, pp. 19–30 .
20. Purevtseren. M, M. Buyandelger, and S. Anders Brandt, 2017, Implications of a Spatial Multicriteria Decision Analysis for Urban Development in Ulaanbaatar, Mongolia, Mathematical Problems in Engineering,  Vol. 201, 16 pages.
21. Sen Li, L. Juh_asz-Horv_ath, S. Pedde, L_aszl_o Pint_er, M. D.A. Rounsevell , P. A. Harrison , 2017, Integrated modelling of urban spatial development under uncertain climate futures: A case study in Hungary, Environmental Modelling & Software, vol. 96,pp. 251-264.
22. Xu, J., Chen, Z., Xue, J., Chen, Y., & Liu, Z (2016). A review of experimental results of steel reinforced recycled aggregate concrete members and structures in china. 6th international workshop on performance & strengthening of structures under extreme loading, Guangzhou, China, pp. 109–119.
23.  Maher. M A, S. HO Abdullah, M. F Ramli , Z. H Asha’ari, 2017, Land suitability analysis of urban growth in Seremban Malaysia, using GIS based Analytical Hierarchy Process, Procedia Engineering ,vol. 198 ,pp.1128 – 1136 .
24. Renzhi Liu, Ke Zhang, Zhijiao Zhang, Alistair G.L. Borthwick, 2014, Land-use suitability analysis for urban development in Beijing , Journal of Environmental Management , vol. 145, pp.170- 179.
25. Lin, H., Kao, J., Li, K., and et al, 1996, Fuzzy GIS assisted landfill siting analysis, Proceeding of international conference on Solid Waste Technology and Management, 322_324.
26. Valizadeh, K., and Shababi, H, 2009, Necessities of GIS usage in urban water management at the time of Natural accidents (case study: Saqqez city). 4th International Conference on Geographic, Paris, France, 10-19.
27. Ronald Eastman, J, 2012, IDRISI Selva manual. Clark University. Sitio web: www. clarklabs. org.