مقایسه‌ی روش‌های ارزشگذاری مشروط و هزینه سفر در برآورد ارزش تفرجی کارکردهای تفریحی، گردشگری و زیبائی‌شناختی پارک ملی بمو

علوم و تکنولوژی محیط زیست، دورهبیست و دوم، شماره نه، آذر  ماه 99

مقایسه‌ روش‌های ارزش‌گذاری مشروط و هزینه سفر در برآورد ارزش تفرجی کارکردهای تفریحی، گردشگری و زیبایی‌شناختی پارک ملی بمو

حمید امیرنژاد[1] ^*

Hamidamirnejad@yahoo.com

کمال عطایی سلوط^[2]

اردوان زرندیان^[3]

چکیده

زمینه و هدف: ارزش‌گذاری اقتصادی کارکردها و خدمات غیر بازاری محیط زیست به دلایل زیادی از جمله شناخت و فهم منافع محیط­زیستی و اکولوژیکی توسط انسان‌ها، ارایه مسایل محیطی کشور به تصمیم­گیرندگان و برنامه‌ریزان، فراهم آوردن ارتباط میان سیاست­های اقتصادی و درآمدهای طبیعی، سنجش نقش و اهمیت منابع محیط­زیستی در حمایت از رفاه انسانی و توسعه پایدار مهم است.

روش بررسی: در این مطالعه، ارزش کارکردهای تفریحی، گردشگری و زیبایی‌شناختی پارک ملی بمو واقع در استان فارس ایران از دو روش ارزش‌گذاری مشروط و هزینه سفر با تکمیل کردن 315 عدد پرسش‌نامه به صورت میدانی از میان بازدیدکنندگان این پارک جهت استخراج داده‌های مورد نیاز برآورد شده است.

یافته­ها: بر اساس نتایج برآوردهای صورت‌گرفته، متغیرهای بومی بودن، فاصله تا پارک، بازدید برای اولین بار، تعداد دفعات بازدید، اخلاق‌گرایی، سطح تحصیلات، هزینه سفر، درآمد بازدیدکنندگان، وجود موزه و نیز وجود گونه‌های جانوری شامل آهو، گرگ، قوچ وحشی و دال سیاه از متغیرهای تأثیرگذار بر تمایل به پرداخت (WTP) بازدیدکنندگان از پارک ملی بمو در سال 1390 بوده‌ است. نتایج بیان‌گر آن است که WTP انتظاری ماهانه بازدیدکنندگان پیامدگرا و اخلاق‌گرا برای بازدید از پارک ملی بمو، به­ترتیب 51397 و 61028 ریال برآورد شده است. در نهایت، ارزش تفرجی این پارک، به روش ارزش‌گذاری مشروط و هزینه سفر به ترتیب معادل 085/1 و 975/1 میلیارد ریال در سال 1390 برآورد شده است.

بحث و نتیجه‌گیری: با توجه به این ­که روش هزینه سفر از اطلاعات قیمت بازار و تمایل به پرداخت آشکارشده، بهره می‌برد و نیز 7/90 % از بازدیدکنندگان پارک بومی منطقه بوده‌اند و تابع هزینه سفر به لحاظ نظری اقتصادسنجی ایده‌آل بوده، استفاده از روش هزینه سفر به جای روش ارزش‌گذاری مشروط در ارزش‌گذاری پارک ملی بمو در سال 1390 ترجیح داده شده است.

واژه‌های کلیدی: ارزش تفرجی، پارک ملی بمو، روش ارزش‌گذاری مشروط، روش هزینه سفر، گزینش دوگانه دوبعدی.

Comparison of Contingent Valuation and Travel Cost Methods to Estimate Outdoor Recreation Value of Recreation, Tourism and Aesthetic Function of Bamou National Park

Hamid Amirnejad^*[4]

Hamidamirnejad@yahoo.com

Kamal Ataie Solout^[5]

Ardavan Zarandian^[6]

Abstract

Background and Objective: Valuation of functions and Non-Market services of environment are important for many reasons such as identifying and understanding the environmental and ecological benefits by humans, presentation of environmental issues to decision makers and planners, providing link between economic policies and natural revenues and assess the role and importance of environmental resources in support of human welfare and sustainable development.

Methods: In this study, recreational value of Bamou Park is estimated and measured with using two methods of contingent value and travel cost. For this purpose, 315 questionnaires from visitor to extract the required data have been matched.

Findings: Based on estimated results, variables: inhabitance, distance from park, first visit, number of visit, Deontologist, education, travel cost, visitors income, museum existence, and existence of Animal species such as deer, wolf, wild ram and cinereous vulture is effective variable on willingness to pay of visitor in 2011. Results show that monthly expected willingness to pay of consequentialist and deontologist visitors is 51397 and 61028 Rial respectively. Finally, recreational value of Bamou Park estimated in 2 methods is 1.085 and 1.975 Billion Rial respectively in 2011.

Discussion and Conclusion:  Since that travel cost method used market price information and revealed willingness to pay and also 90.7 percentages of visitors are Zone inhabitance and travel cost function was ideal form econometrics theoretical aspect, preferred using travel cost method instead of contingent value method to valuating the Bamou National Park in 2011.

Keyword: Bamou National Park, Contingent Valuation Method, Double Bounded Dichotomous Choice, Outdoor Recreation Value, Travel Cost Method

مقدمه

ارزش‌گذاری کارکردها و خدمات غیر بازاری محیط زیست به دلایل زیادی از جمله شناخت و فهم منافع محیط­زیستی و اکولوژیکی توسط انسان‌ها، ارایه مسایل محیطی کشور به تصمیم­گیرندگان و برنامه‌ریزان، فراهم آوردن ارتباط میان سیاست­های اقتصادی و درآمدهای طبیعی، سنجش نقش و اهمیت منابع محیط­زیستی در حمایت از رفاه انسانی و توسعه پایدار مهم است (2، 1). امروزه کشورهایی که بیش‌تر به توسعه اقتصادی خود می‌اندیشند به صنعت گردشگری به عنوان یک ضرورت می‌نگرند و از آنجا که طبیعت­گردی از شاخه‌های مهم گردشگری است از این روی به آن توجه جدی می‌نمایند (3). با وجود نبود بازارها و قیمت­های بازاری برای بسیاری از خدمات محیط­زیستی، یک حقیقت قابل مشاهده مبنی بر این که خدمات دارای ارزشند و برای آن‌ها ارزش­های اقتصادی و مالی منظور می­شود، وجود دارد (4). درک این ارزش اقتصادی برای سیاست‌گذاری‌های محلی، ملی و جهانی و تصمیم­گیری بسیار مهم است (5). تاکنون مطالعات گسترده‌ای پیرامون منافع حاصل از بازدید مناطق تفریحی با استفاده از روش­های ارزش‌گذاری مشروط[7] و هزینه سفر[8] انجام شده است (6، 7). Nillesen و همکاران (2005) با انتخاب فرم معکوس تابع تولید سفر، ارزش تفریحی کوهنوردی را در پارک ملی بلندن کر[9] استرالیا با استفاده از روش هزینه سفر منطقه‌ای 250825 دلار در سال برآورد کردند (8). از سایر مطالعات می‌توان بهJabarin  و Damhoureyeh (2006)؛ Rafiq  و Bangash (2007)؛Rolfe  و Prayaga(2007)؛Fleming  و Cook (2008)؛ Gurluk و Rehber (2008) اشاره کرد (13، 12، 11، 10، 9). در مطالعات داخلی صورت‌گرفته در خصوص تعیین ارزش تفریحی نیز استفاده از روش ارزش‌گذاری مشروط و هزینه سفر مرسوم بوده که به برخی از آن‌ها اشاره
می­شود. صبوحی و عطائی سلوط (1393) در تحقیق خود به استفاده از گزینش دوگانۀ یک و نیم حدی [10](OOHB) در ارزش‌گذاری مشروط برای تعیین مازاد مصرف‌کنندۀ گردشگران پارک جنگلی سی‌سنگان پرداختند. آن‌ها ارزش تفرجی این پارک با استفاده از گزینش دوگانۀ یک و نیم حدی در روش ارزش‌گذاری مشروط را 32/11 میلیارد ریال در سال 1391 برآورد کردند (14). از سایر مطالعات می­توان به، نیکویی و زیبایی (1391) و حیاتی و همکاران (1390) اشاره داشت (16، 15).

تا به حال مطالعات معدودی پیرامون مقایسه روش‌های به کار رفته در ارزش‌گذاری صورت گرفته است که از آن جمله می­توان به مطالعه امیرنژاد و اژدری (1390) با عنوان مقایسه‌ی کاربرد لاجیت، پروبیت و توبیت در ارزش‌گذاری اقتصادی منابع محیط­زیستی در برآورد ارزش گردشی منطقه‌ی بهشت گمشده‌ی استان فارس اشاره داشت (17). با وجود این، دو روش هزینه‌ی سفر و ارزش‌گذاری مشروط برای ارزش‌گذاری مطبوعیت محیط­زیستی و گردشگاهی در هوای آزاد، بیش‌تر به کار رفته است (5). اما در تحقیق پیش‌رو، تلاش شد تا دو روش جداگانه ارزش‌گذاری یعنی روش ارزش‌گذاری مشروط (بررسی و برآورد یا تمایل به پرداخت بیان‌شده^[11]) و هزینه سفر (از روش‌های قیمت بازار یا تمایل به پرداخت آشکارشده^[12]) به­صورت هم‌زمان با استفاده از یک سری داده‌های معین جهت تعیین ارزش زیبایی‌شناختی پارک ملی بمو مورد استفاده قرار گیرد؛ به عبارت دیگر نوآوری پژوهش حاضر، از سویی مقایسه نتایج دو روش متفاوت ارزش‌گذاری برای یک کارکرد محیط­زیستی و از سوی دیگر پرداختن به کارکرد زیبایی‌شناختی است که در سایر تحقیقات به آن پرداخته نشده است.  

روش تحقیق

منطقه مورد مطالعه در این پژوهش، پارک ملی بمو در شمال شهرستان شیراز است. وسعت فعلی آن در اثر تعارضات صورت‌ گرفته به 48000 هکتار تقلیل یافته است (3). پارک ملی بمو با دارا بودن جذابیت­های مختلف در گستره خود، واجد توان گردشگری است. برای تعیین ارزش تفرجی کارکردهای اکوسیستمی منابع محیط­زیستی، استفاده از روش ترجیحات اظهارشده (روش ارزش‌گذاری مشروط) و قیمت بازار (روش هزینه سفر) مرسوم است. روش ارزش‌گذاری مشروط تلاش می‌کند که WTP افراد را تحت سناریوهای بازار فرضی معین، تعیین کند. الگوی ارزش‌گذاری مشروط بر پایه ترجیحات اظهارشده افراد شکل گرفته و ارزش حاصل بر مبنای پاسخ به پرسش‌هایی در شرایط فرضی به دست می‌آید. (18 و 19).

 در نظریه‌های اقتصادی، تغییر در رفاه مصرف‌کنندگان از طریق برآورد مازاد مصرف‌کننده و تغییرات جبرانی که بیا‌ن‌کننده تمایل به پرداخت برای کالاها نیز است، اندازه‌گیری می‌شود (20). این اندازه‌گیری در چارچوب روش‌های برآورد گسسته¹، با به‌کارگیری داده‌های گزینش دوگانه دو بعدی (DBDC)² که پاسخ‌دهنده با چند مبلغ پیشنهادی مواجه است، از الگوی تفاضلی مطلوبی³ استفاده می‌شود (21). در یک ارزیابی با استفاده از گزینش DBDC، پاسخ­های اول و دوم به پیشنهادهای قیمتی برای هر پاسخ‌گو می­تواند متفاوت باشد. بنابراین این پاسخ­ها دارای کوواریانس متفاوت و یا همسان ولی با بردارهای پاسخ و جزء تصادفی مختلف، است. به این ترتیب با فرض این که میانگین WTP برای همه­ی افراد یکی است، مشاهده­ی حقیقی یا بیشینه به­صورت الگوی اقتصادسنجی عمومی زیر توصیف می­شود (22):

               (1)

 در اینجا؛  بیان­کننده­ی تمایل به پرداخت j امین پاسخ‌گو است و i (i=1,2) پاسخ­های اول و دوم را نشان می­دهد. همچنین x برداری از ویژگی­های اقتصادی- اجتماعی و تمایلات تفرجی پاسخ‌گویان،  یک بردار ضریب تخمین زده شده و  جزء خطای تصادفی است. با در نظر گرفتن  و  به ترتیب به عنوان پیشنهاد اولیه و دنباله­رو داده شده به پاسخ‌گویان، محدوده­های تعیین شده برای WTP به صورت روابط (2) تا (5) است:

                                                                      (2)

                                                                      (3)

                                                                      (4)

                                                                         (5)

 با استخراج احتمال مشاهده پاسخ­های متناوب ممکن (روابط 2
تا 5)، j امین توزیع تابع راستنمایی[13] به­صورت رابطه (6)، مشخص می­شود (17):

 و ، میانگین پاسخ­ها به پرسش­های اولیه و ثانویه است. YY برای پاسخ­های {بله- بله} برابر یک و اگر نه[14] برابر صفر، NY برای پاسخ­ {خیر- بله} برابر یک و اگر نه برابر صفر و به همین ترتیب برای YN و NN در نظر گرفته می­شود. این رابطه به الگوی گزینش محدود برمی‌گردد. اگر فرض شود جزء خطا دارای یک توزیع نرمال به­صورت  است، یک الگوی پروبیت دوگانه، فرم عمومی محاسباتی و پارامتریک پیمایش دو پاسخ و j امین توزیع تابع راستنمایی پروبیت دوگانه، است (22). در نهایت، بر اساس نظریات اقتصادسنجی، الگوی لگاریتمی- خطی برای داده­های دوگانه­ی دوبعدی به­صورت رابطه­ی (8) است:

   (8)                       

عوامل الگوی توصیف‌شده با به‌کارگیری روش بیش‌ترین راست­نمایی موجود در بسته نرم‌افزاری Shazam برآورد خواهد شد.

روش هزینه سفر (TCM) با استفاده از رویداد سفر به محیط­های طبیعی و بهره­مندی از زیبایی­های محیط­زیستی، برای برآورد ارزش‌های استفاده­ای اقتصادی برای اکوسیستم یا مکان‌هایی که برای تفریح مورد استفاده قرار می‌گیرند، به­کار می‌رود. روش هزینه سفر بر این اساس است که زمان و هزینه‌های سفری که مردم متحمل می‌شوند تا مکانی را بازدید نمایند، ارزش تفریحی آن مکان را نشان می‌دهد (18). منحنی تقاضا نشان می­دهد که برای یک بازدیدکننده مشخص، با در نظر گرفتن یک قیمت معین برای بازدید، چه تعداد بازدید صورت خواهد گرفت، که به­صورت رابطه (9) نشان داده می­شود:

 (9)                                       

که  تعداد بازدید در هر سال به­وسیله فرد  به مکان ،  هزینه سفر فرد  برای بازدید از مکان ، و  تمام عوامل اجتماعی- اقتصادی فرد  مانند درآمد، زمان، جنس، تحصیلات و غیره است. ارزش کالا یا خدمات مورد نظر از مازاد مصرف‌کننده قابل محاسبه خواهد بود که عبارت است از سطح زیر منحنی تقاضا و بالاتر از خط قیمت پرداختی و مازاد مصرف‌کنندگان برای کارکرد مورد نظر به وسیله ضرب کردن سطح زیر منحنی  در تعداد بازدیدکنندگان سالانه­ی مکان تفریحی به دست می‌آید که  تعداد بازدیدهای سالیانه بازدیدکنندگان از مکان تفریحی است:

(10)

داده‌های مورد نیاز در پژوهش حاضر به صورت پیمایشی و تکمیل پرسشنامه توسط محققان این پژوهش از میان بازدیدکنندگان منطقه تفرج متمرکز پارک ملی بمو گردآوری شده است. روش نمونه‎گیری مورد استفاده در این پژوهش، روش نمونه‎گیری تصادفی ساده بوده و برای محاسبه تعداد نمونه لازم در روش نمونه‌گیری تصادفی ساده از فرمول کوکران استفاده شد که به استناد اداره کل حفاظت محیط زیست استان فارس، متوسط بازدید از منطقه حدود 6000 نفر در سال بوده که با توجه واریانس صفت مشخصه و خطای مورد نظر، تعداد 323 پرسش‌نامه تعیین شد (23).

نتایج و یافته‌ها

بر اساس اطلاعات استخراج شده از نمونه‌ها، 227 نفر از پاسخ‌دهندگان در زمان بازدید از پارک ملی بمو، در تعطیلات به سر می‌برده‌اند و 96 نفر از آن‌ها به منظور بازدید از پارک، مرخصی گرفته بودند. همچنین، 293 نفر از پاسخ‌گویان ساکن استان فارس بوده‌اند و 30 نفر از آن‌ها از سایر استان‌ها به منظور تفریح به این پارک مراجعه کرده بودند. همچنین 84 نفر از پاسخ‌گویان در سازمان‌های غیر دولتی (NGOs) عضویت داشتند.

به منظور تشخیص علل تمایلات بازدیدکنندگان به­منظور حفاظت از پارک ملی بمو دو گزاره پرسیده شد که عبارت‌اند از: 1) به دلیل منافع سرشاری که محیط­زیست برای انسان­ها دارد، باید مبلغی را برای حفاظت از محیط­زیست پرداخت نمود؛ 2) حفاظت از محیط­زیست وظیفه اخلاقی تمام انسان­هاست و باید برای حفظ آن مبلغی را پرداخت کنند، حتی اگر منفعتی برای انسان نداشته باشد. به گروهی که گزاره اول را انتخاب می‌کنند، اصطلاحاً پیامدگرا (هدف‌گرا) و گروهی که گزاره­ی دوم را برمی‌گزینند اصطلاحاً اخلاق‌گرا می‌گویند (24). بر اساس نتایج حاصل، 31 % پیامدگرا و 69 % اخلاق‌گرا بوده‌اند. در این پژوهش، بر اساس اطلاعات به­دست آمده از پرسش‌نامه‌های اولیه، 3 مبلغ پیشنهادی برای تعیین ارزش تفرجی پارک ملی بمو تعیین شده است. بر این اساس پیشنهادهای ارائه شده به پاسخ‌گویان عبارت‌اند از: 1) پیشنهاد اول (یا پیشنهاد میانی) (برابر 20000 ریال)؛ 2) پیشنهاد دوم که خود شامل پیشنهاد بالایی (برابر 40000 ریال) و پیشنهاد پایینی (10000 ریال). بر اساس یافته‌های پژوهش در جدول (1)، 132 نفر از بازدیدکنندگان فقط پیشنهاد اول را پذیرفتند که 15 نفر نیز علاوه بر پذیرش پیشنهاد اول، پیشنهاد دوم (40000 ریال) را نیز پذیرفتند که تعدادشان به 147 نفر می‌رسد. از بین 44 نفری که پیشنهاد اول (20000 ریال) را نپذیرفتند، 42 نفر پیشنهاد پایینی را پذیرفتند و 2 نفر نیز حتی پیشنهاد پایینی را نپذیرفتند.

جدول1- آماره توصیفی پاسخ به مبالغ پیشنهاد شده جهت تعیین ارزش تفرجی پارک ملی بمو

Table 1- Descriptive statistics response for bids to determine recreational value Bamou National Park

                  منبع: یافته‌های تحقیق

نتایج برآورد الگوی لاجیت جهت تعیین عوامل مؤثر بر WTP گردشگران با استفاده از CVM در جدول (2) نشان داده شده است. متغیر پیشنهاد قیمت، در سطح معنی­داری یک درصد معنی­دار شده و نحوه اثر این متغیر بر احتمال WTP مطابق با قانون تقاضا منفی است. این نکته بیان‌گر آن است که افزایش یک درصدی در متغیر مبلغ پیشنهادی، احتمال پذیرش مبالغ پیشنهادی را به اندازه 14/0 درصد کاهش خواهد داد. همچنین طبق آماره اثر نهایی برآوردشده برای این متغیر، همراه با افزایش یک واحدی (10 ریالی) در میزان مبالغ پیشنهادی، احتمال پذیرش این مبالغ به اندازه 0000482/0 واحد کاسته می­شود.

جدول 2- نتایج برآورد مدل لاجیت برای تعیین عوامل مؤثر بر WTP بازدیدکنندگان.

Table 2- Results of Logit model estimated to determine the factors affecting WTP

         منبع: یافته­های مطالعه؛  ***، ** و * به­ترتیب معنی­داری در سطوح اطمینان 99، 95 و 90 را نشان می­دهد.

ضریب متغیر سکونت در استان فارس مثبت بوده؛ طبق اثر نهایی برآوردشده، احتمال پذیرش مبالغ پیشنهادی در بین ساکنان استان، به اندازه 232/0 واحد بیش‌تر از غیرساکنان است. نتایج نشان داد که چنان­چه افراد در خانوار عضو NGO (سازمان­های مردم­نهاد) باشند، WTP آن‌ها برای استفاده تفرجی از پارک ملی بمو افزایش خواهد یافت. طبق آماره اثر نهایی خانوارهای عضو NGO، احتمال پذیرش بیش‌تری به میزان 0633/0 واحد داشتند. ضریب متغیر فاصله تا پارک، منفی بوده که طبق آماره کشش در میانگین، با افزایش یک درصدی در فاصله بازدیدکنندگان از پارک، احتمال پذیرش مبالغ پیشنهادی 081/0 درصد کاهش خواهد یافت. برآورد اثر نهایی بیان‌گر آن است که به افزایش یک واحدی (کیلومتر) به فاصله بازدیدکنندگان از پارک، احتمال پذیرش مبالغ پیشنهادی 00139/0 واحد کاهش خواهد یافت.

طبق ضریب متغیر اولین بازدید، در واقع خانوارهایی که برای اولین بار از پارک ملی بمو بازدید می­کنند، تمایل بیش‌تری برای پرداخت بابت آن خواهند داشت. نتیجه برآورد آماره اثر نهایی بیان‌گر آن است که این خانوارها احتمال پذیرش مبالغ پیشنهادی در مورد آن‌ها، 0489/0 واحد بیش‌تر از سایرین است. متغیر تعداد دفعات بازدید هر فرد نیز اثر منفی بر WTP فرد خواهد داشت. طبق کشش برآوردشده با یک درصد افزایش در تعداد بازدید، احتمال پذیرش مبالغ پیشنهادی 03/0 درصد کاهش خواهد یافت. همچنین، با افزایش هر بار بازدید از پارک، احتمال پذیرش مبالغ پیشنهادی به­اندازه 00809/0 واحد کاهش می­یابد.

در مورد دلایل بازدید خانوارها از پارک، خانوارهایی که دلیل بازدید خود را تنها بازدید از حیات وحش دانسته­اند، نسبت به خانوارهایی که مجموعه­ای از اهداف را برای بازدید داشتند، WTP بیش‌تری داشتند. طبق آماره اثر نهایی این خانوارها به اندازه 0565/0 واحد تمایل بیش‌تری برای پرداخت داشتند. همچنین، خانوارهایی که دلیل بازدید خود را تنها بازدید از موزه دانسته­اند، نسبت به خانوارهایی که مجموعه­ای از اهداف را برای بازدید داشتند، WTP کم‌تری داشتند. طبق آماره اثر نهایی، این خانوارها به­اندازه 0458/0 واحد تمایل کم‌تری برای پرداخت داشتند. خانوارهایی که از بین پستانداران، آهو برای آنها جذابیت بیش‌تری داشته، نسبت به خانوارهایی که به کل حیات وحش اهمیت یکسانی می­دادند، WTP بیش‌تری داشتند. طبق آماره اثر نهایی این خانوارها احتمال پذیرش مبالغ پیشنهادی در مورد آن‌ها، 0627/0 واحد بیش‌تر خواهد بود. برای خانوارهایی که گونه­های گرگ، قوچ وحشی و دال سیاه را جذاب‌تر ­می­دانستند تفسیر به­همین نحو است. متغیر اخلاق­گرایی با ضریب منفی در سطح اطمینان 95 درصد معنی­دار شده است (کد یک به خانوار پیامدگرا و صفر به اخلاق‌گرا تخصیص داده شده است. این نتیجه بیان‌گر آن است که خانوارهایی که اخلاق‌گرا بودند تمایل بیش‌تری برای پرداخت بابت استفاده تفرجی از پارک ملی بمو داشتند. مطالعه آماره اثر نهایی در این مورد بیان‌گر آن است که خانوارهای پیامدگرا احتمال پذیرش مبالغ پیشنهادی در مورد آن‌ها به اندازه 0465/0 واحد کم‌تر از خانوارهای اخلاق‌گرا خواهد بود. ضریب متغیر تحصیلات مثبت به­دست آمده که مطابق با مقدار کشش در میانگین با افزایش یک درصدی در میزان تحصیلات سرپرست خانوار، احتمال پذیرش مبالغ پیشنهادی به اندازه 08/0 درصد افزایش خواهد یافت. همچنین، با افزایش یک واحدی در میزان تحصیلات افراد، احتمال پذیرش مبالغ 0340/0 واحد افزایش خواهد یافت.

در نهایت، نتایج نشان داد که هزینه سفر نیز اثر منفی بر پذیرش مبالغ پیشنهادی داشته است. کشش برآوردشده نشان می­دهد که با افزایش یک درصدی در میزان هزینه سفر به پارک ملی بمو، احتمال پذیرش مبالغ پیشنهادی به اندازه 06/0 درصد کاهش خواهد یافت. همچنین، با افزایش 10 ریالی (و یا 1000 ریالی) در میزان درآمد موردانتظار خانوار، احتمال پذیرش مبالغ ^5-10×274/0 (و یا ^3-10×274/0) واحد کاهش خواهد یافت. ضریب تعیین مک­فادن و مادّالا در کنار آماره نسبت درست­نمایی با معنی­داری در سطح اطمینان 99 درصد حاکی از قدرت توضیح­دهندگی بالای مدل برآورد شده است. درصد پیش­بینی صحیح در مدل برآوردی 8/93 درصد است؛ بنابراین، مدل برآورد شده توانسته است درصد قابل قبولی از مقادیر وابسته را با توجه به متغیرهای توضیحی پیش­بینی نماید؛ به عبارتی دیگر، 8/93 درصد پاسخ‌گویان، WTP پیش‌بینی‌شده بله یا خیر را با ارایه نسبتی کاملاً مناسب با اطلاعات، به­ درستی اختصاص داده­اند. در نهایت، پس از محاسبه انتگرال از معادله برآورد شده در رابطه (8)، میانگین WTP ماهانه هر فرد برای هر بار بازدید از پارک ملی بمو 58 هزار ریال و ارزش کل تفرجی پارک ملی بمو با استفاده از روش ارزش‌گذاری مشروط 085/1 میلیارد ریال در سال 1390 برآورد شد.

به موازات بهره‌گیری از روش ارزش‌گذاری مشروط در تعیین ارزش تفرجی از روش هزینه سفر (TCM) نیز استفاده شده است. جدول (3) نتایج حاصل از برآورد مدل حداقل مربعات معمولی (OLS)¹ جهت تعیین عوامل مؤثر بر تعداد دفعات بازدید از پارک ملی بمو را نشان می‌دهد. بر اساس یافته‌های تحقیق، ضریب متغیر بومی بودن بازدیدکننده، نشان‌دهنده آن است که افراد غیربومی بازدیدهای بیش‌تری از پارک ملی بمو داشتند. ضریب متغیر هزینه سفر جهت بازدید از محل، برابر 00023/0- و سطح اطمینان 99 درصد به­دست آمده که نشان‌دهنده آن است که با افزایش هر 100 هزار ریال در هزینه سفر، تعداد بازدید حدود 2 مرتبه کاهش می‌یابد که علامت ضریب مورد نظر نیز منطبق با اصول نظری علم اقتصاد است. ضریب مثبت و معنی­دار متغیر اخلاق­گرایی بیان‌گر آن است که خانوارهایی که اخلاق‌گرا بودند تمایل بیش‌تری برای بازدید از پارک ملی بمو داشتند. در مقابل خانوارهایی که پیامدگرا بوده­اند، تمایل کم‌تری برای بازدید داشتند.

متغیر تحصیلات با ضریب منفی در سطح اطمینان 90 درصد معنی‌دار شده است؛ به این معنی که افرادی که تحصیلات بالاتری داشتند تعداد دفعات کم‌تری را صرف بازدید نموده­اند و اکثراً هم به دلایل تحقیقاتی- آموزشی به پارک آمده­اند و در سایر موارد کم‌تر به پارک رجوع کرده­اند. با افزایش هر سال تحصیل افراد به­طور متوسط 2 بار از تعداد دفعات بازدید افراد کاسته شده است. بر اساس ضریب به دست آمده متغیر درآمد پاسخ‌گو، با افزایش 10 ریال (و یا یک میلیون ریال) در درآمد پاسخ‌گو، میزان بازدید از پارک ملی بمو 00002/0 واحد (و یا 2

بار) افزایش می‌یابد. مقدار آماره ضریب تعیین 71/0 به­دست آمده که نشان‌دهنده آن است متغیرهای لحاظ شده در مدل، 71 درصد از تغییرات متغیر وابسته ( تعداد دفعات بازدید از پارک) را توضیح می­دهند.

جدول 3- برآورد الگوی OLS جهت تعیین عوامل مؤثر بر دفعات بازدید گردشگران پارک ملی بمو در سال 1390

Table 3- Estimated OLS model to determine the factors affecting the number of tourists visiting the Bamou National Park in 2011

                        منبع: یافته­های مطالعه؛ ***، ** و * به­ترتیب معنی­داری در سطوح اطمینان 99، 95 و 90 درصد است.

رابطه (14) معادله برآورد شده هزینه سفر بر اساس یافته‌‌های تحقیق در جدول (3) است:

N=36.351 - 0.00022831×TC                      (14)

که TC هزینه سفر و N تعداد بازدید است. با استفاده از محاسبه انتگرال از رابطه برآوردشده در بازه هزینه صفر تا بیش‌ترین هزینه سفر پاسخ‌گویان (159218 ریال) مازاد رفاه هر بازدید‌کننده 97545 ریال به دست آمده است.

در سال 1389 تعداد کل بازدید (5955 نفر) و متوسط تعداد دفعات بازدید (14/3 نفر) بوده است، بنابراین ارزش تفرجی کل
پارک ملی بمو با استفاده از روش هزینه سفر (از طریق ضرب تعداد بازدیدکنندگان در متوسط تعداد دفعات بازدید سالانه و مازاد رفاه هر بازدیدکننده) برابر 975/1 میلیارد ریال برآورد شده است. با توجه به این که ارزش تفرجی پارک ملی بمو با استفاده از روش ارزش‌گذاری مشروط (CVM)، 085/1 میلیارد ریال و با استفاده از روش هزینه سفر (TCM) 975/1 میلیارد ریال برآورد شده، روش هزینه سفر ارزش تفرجی (تفریحی، گردشگری و زیبایی‌شناختی) پارک ملی بمو، را 82/1 برابر بیش‌تر از روش ارزش‌گذاری مشروط (CVM) در سال 1390 برآورد کرده است. با توجه به این که مدل‌های برآوردشده به لحاظ نظری متفاوت هستند، امکان مقایسه آن‌ها از طریق روش‌های اقتصادسنجی وجود ندارد؛ اما با توجه به ویژگی‌های هر یک از مدل‌ها می­توان اظهار داشت که مدل هزینه سفر مناسب‌تر است چرا که بر پایه قیمت‌های بازار و WTP آشکارشده افراد تعیین شده است که کاملاً واقعی بوده است. همچنین، روش هزینه سفر زمانی نتایج دقیق‌تری را حاصل می‌نماید که هدف از سفر، تنها منطقه مورد مطالعه باشد و بازدیدکننده اهداف مختلفی را برای سفر مد نظر قرار نداده باشد که با توجه به یافته‌های تحقیق، 7/90 درصد از بازدیدکنندگان پارک ملی بمو، بومی منطقه بوده‌اند و تنها پارک ملی بمو را جهت تفرج انتخاب کرده‌اند. همچنین، سطح معنی‌داری و ضریب تعیین مدل هزینه سفر و سایر آماره‌های برآورد شده در آن گویای آن است که مدل برآورد شده به لحاظ مبانی نظری اقتصادسنجی، ایده‌آل است.

بحث و نتیجه‌گیری

بر اساس نتایج تحقیق حاضر، متغیرهای بومی بودن، فاصله محل سکونت بازدیدکننده تا پارک، بازدید برای اولین بار، تعداد دفعات بازدید، اخلاق‌گرایی پاسخ‌گویان، تحصیلات، هزینه سفر، وجود موزه و نیز وجود گونه‌های جانوری شامل آهو، گرگ، قوچ وحشی و دال سیاه از متغیرهای تأثیرگذار بر WTP بازدیدکنندگان از پارک ملی بمو در سال 1390 در روش ارزش‌گذاری مشروط بوده‌ است. همان‌گونه که از برآورد ارزش تفرجی پارک ملی بمو پیداست، رقم به­دست آمده برای هر بازدیدکننده جهت استفاده تفرجی از پارک ملی بمو بسیار قابل توجه است (حدود 58 هزار ریال)، اما از آنجا که متأسفانه پارک ملی بمو، بازدیدکننده کمی دارد، بنابراین ارزش تفرجی کل پارک رقم ناچیزی خواهد شد. این نکته لزوم توجه به این کارکرد پارک ملی بمو را روشن خواهد کرد؛ به عنوان مثال، چنان‌چه تنها تعداد یک درصد از تعداد کل خانوارهای ایرانی (207040) از پارک ملی بمو دیدن نمایند، آنگاه ارزش تفرجی این پارک معادل 734/37 میلیارد ریال (773/3 میلیارد تومان) خواهد بود؛ بنابراین توجه به سیاست­های جلب بازدیدکنندگان و گردشگران منافع بسیار ارزش‌مندی را در بر خواهد داشت. بر این اساس، پیشنهاد می‌شود تا با تجهیز منطقه تفرجِ متمرکز پارک به امکانات رفاهی و اقامتی؛ و نیز ارائه تسهیلات ایاب و ذهاب شهروندان اطراف پارک جهت تسهیل در دسترسی به پارک، امکان بازدیدهای ارزان را برای آن‌ها فراهم سازند. به­منظور توسعه فرهنگ گردشگری و ایجاد افزایش علاقه­مندی در بین گردشگرانی که از راه دور به این پارک می­آیند و به­ویژه برای گردشگران خارجی، احداث استراحت­گاه­های مناسب برای اقامت در مدت زمان کوتاه (روزانه) و همچنین استراحت­گاه­های مناسب برای اقامت شبانه، اثر بسیار مطلوبی جهت استفاده تفرجی از پارک ملی بمو و جذب تعداد بیش‌تری از گردشگران خواهد داشت.

یکی از نکاتی که مورد توجه پارک ملی بمو، آن است که جهت حضور در این پارک لازم است تا مجوزهای لازم از اداره کل حفاظت محیط زیست استان فارس اخذ گردد. این فرایند اخذ مجوز، به ­عنوان مانعی در مقابل استقبال گسترده مردم جهت استفاده از پارک ملی بمو خواهد بود. پیشنهاد می­گردد جهت بهبود فرایند اداری مجوز ورود، در پاسگاه­های محیط­بانی ارایه گردد و همچنین برای گردشگرانی که به‌طور مداوم از پارک ملی بمو استفاده می­نماید، ضمن در نظر گرفتن تخفیف، کارت­های ویژه گردشگری مدت­دار طراحی و در اختیار آن‌ها قرار گیرد. همچنین، با توجه به این ­که بازدیدکنندگان علاقه‌مندی خاص خود را به گونه‌های جانوری در WTP خود اظهار داشتند، پیشنهاد می‌شود تا با ایجاد محیط‌های محصوری در منطقه تفرج متمرکز یا منطقه سِپَر که گونه‌های جانوری در آن نگهداری می‌‌شود، امکان بازدید از گونه‌های جانوری را به­منظور ایجاد تقویت انگیزه بازدیدکنندگان جهت مراجعات بعدی از پارک ملی بمو، فراهم شود. متغیر تحصیلات در هر دو روش ارزش‌گذاری مشروط و هزینه سفر از متغیرهای تأثیرگذار بوده است، لذا پیشنهاد می‌شود تا با گسترش فعالیت‌های نهادهای مردمی (غیردولتی) و نیز استفاده از رسانه‌های ارتباط‌جمعی مانند رادیو و تلویزیون، در جهت افزایش آگاهی افراد جامعه پیرامون حفظ و احیای کارکردهای محیط­زیستی منابع طبیعی کشور تلاش شود.

تقدیر و تشکر

نگارش حاضر، بخشی از نتایج طرح ملی پژوهشی ارزشگذاری اقتصادی منابع محیط­زیستی پارک ملی بمو مابین سازمان حفاظت محیط زیست و دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری بوده که از محل اعتبارات طرح ارزش­گذاری اقتصادی منابع محیط­زیستی سازمان حفاظت محیط­زیست به شماره 40408007 تأمین شده است.

فهرست منابع

1. Ashim, G.B., (2000). Green national accounting: Why and How? Environment and Development Economics, 5: 25-48.
2. Guo, Z., Xiao, X., Gan, Y. and Zheng, Y., (2001). Ecosystem functions, services and their values a case study in Xingshan country of china. Ecological Economics, 38: 141-154.
3. Abdollahie, A., (2009). Ecotourism compatible with environmental protection and sustainability of natural resources. 6^th conference of Agricultural economics of Iran. Ferdosie University of Mashhad, Iran [In Persian].
4. Brouwer, R., (2010). Payments for Ecosystem Services: Making Money Talk: IVM, Vrije University Amsterdam.
5. Turner, R., Morse-Jones, S. and Fisher, B., (2010). Ecosystem valuation. Annals of the New York Academy of Sciences, 1185 (1): 79-101.
6. Hashemi, A., (2011). Detecting Outdoor Recreation Value of Tourism using by Contingent Valuation Method. American Journal of Scientific Research, 13: 41-46.
7. Yamazaki, S., Rust, S., Jennings, S., Jeremy, L. and Sven. F., (2011). A Contingent Valuation of Recreational Fishing in Tasmania. Institute for Marine and Antarctic Studies University of Tasmania.
8. Nillesen, E., Wesseler, J. and Averil. C., (2005). Estimating the recreational-use value for hiking in Bellenden Ker national park, Australia. Journal of Environmental Management, 36: 311-316.
9. Jabarin, A.S. and Damhoureyeh, S.A., (2006). Estimating the recreational benefits of Dibeen National Park in Jordan using contingent valuation and travel cost methods. Pakistan Journal of Biological Sciences, 9: 2198-2206.
10. Rafiq, M. and Shafiqullah, M. and Malik, A., (2007). Demand analysis of recreation visits to Chitral valley: A natural resource management perspective. The Pakistan Development Review, 46 (4): 971-984.
11. Rolfe, J. and Prabha, P., (2007). Estimating values for recreational fishing at freshwater dams in Queensland. The Australian Journal of Agricultural and Resource Economics, 51: 157-174.
12. Fleming, Ch.M. and Averil, C., (2008). The recreational value of Lake McKenzie, Fraser Island: An application of the travel cost method. Tourism Management, 29: 1197-1205.
13. Gurluk, S. and Erkan. R., (2008). A Travel Cost Study to Estimate recreational value for a bird refuge at Lake Manyas, Turkey. Journal of Environmental Management, 88: 1350-1360.
14. Sabuhie, M. and Ataie Solout, K., (2014). The Application of One and One-Half Bound (OOHB) Choices in the Contingent Valuation to Determine Tourists Consumer Surplus of Sisangan Forest Park. Environmental Studies, 40 (2): 439-450 [In Persian].
15. Nikouei, A. and Zibaie, M., (2012). Recreation and environmental value of Zayanderud river flow in Esfahan City: A double bounded discrete choice approach. Agricultural Economics, 6 (2): 121-151 [In Persian].
16. Haytie, B.A., Salehniya, M., Hoseinzad Firouzi, J. and Dashti, Gh., (2011). Estimation of recreational value of Fadak park by individual cost method in Khoy Township. 8^th conference of Agricultural Economics of Iran, Shiraz, Iran [In Persian].
17. Amirnejad, H. and Ajhdarie, S., (2011). Comparing the Application of Logit, Probit and Tobit method in Economic Valuation of Environmental Resources: The Case Study of Behesht-e-Gomshode in Fars Province. Agricultural Economics, 5 (3): 95-119 [In Persian].
18. Amirnejad, H. and Ataie Solout, K., (2011). Economic valuation of environmental resources. Avay Masi Pub., Iran, 432p.
19. Amirnejad, H., Khalilian, S. and Assareh, M., (2006). Estimating the existence value of north forests of Iran by using a contingent valuation method. Ecological Economics. 58: 665-675.
20. Bocksteal, N.E. and McConnell, K.E., (2007). Environmental and Natural Resource Valuation with Revealed Preferences (A Theoretical Guide to Empirical Models). Springer, Hardcover, 374 p.
21. Hanemann, M., (1984). Welfare Evaluation in Contingent Valuation Experiments with Discrete Responses. American Journal of Agricultural Economics, 66: 332-341.
22. Haab Timothy, C. and McConnell, K.E., (2002). Valuing environmental and natural resources: the econometrics of non-market valuation. Cheltenham, UK: Edward Elgar.
23. Anonymous, (2011). Environmental Administration of Fars province, National park department, Iran [In Persian].
24. Salamie, H.A. and Rafiei, H., (2011). Estimation of Preservation Value of Anzali International Wetland Based on Deontological Point view. Natural Environment (Iranian Journal of Natural Resources), 64 (2): 89-100 [In Persian].