شناسائی عوامل کلیدی موثر بر ارتقای توانایی‌های نوآوری سبز در صنعت خودرو

علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره بیست و سوم، شماره دو، اردیبهشت ماه 1400

شناسائی عوامل کلیدی موثر بر ارتقای توانایی‌های نوآوری سبز در صنعت خودرو

رحیم شیخی[1]

مهرداد حسینی شکیب[2]^*

Mehrdad.shakib@kiau.ac.ir

سعید شوال پور[3]

عباس خمسه[4]

چکیده

زمینه و هدف: امروزه به دلیل آگاهی‌های رو به افزایش محیط زیستی، اغلب تولید کنندگان صنایع مختلف، از جمله صنعت خودرو توسط مصرف کنندگان، قوانین و الگوهای رقابت جهانی صنایع در سرتاسر جهان تحت فشار قرار گرفته اند و به دلیل افزایش این محرک ها، نوآوری سبز به یکی از ابزارهای استراتژیک مهم در جهت کسب توسعه پایدار در این صنعت تبدیل شده است. این امر در صنعت خودرو مستلزم تمرکز بر شناسائی و چگونگی توسعه توانایی های نوآوری‌های سبز و اجرای ابتکارات و شیوه های نوآورانه سبز است. از این رو هدف از انجام این پژوهش شناسایی عوامل و شاخص‌های کلیدی مؤثر بر ارتقای توانایی‌های نوآوری سبز در صنعت خودرو است.

روش بررسی: پژوهش حاضر که در سال 1399 انجام گرفته، از حیث هدف کاربردی بوده و در پژوهش‌های کیفی- کمی دسته‌بندی می‌گردد. جهت شناسایی عوامل کلیدی موثر بر ارتقای توانایی نوآوری سبز در صنعت خودرو با استفاده از مرور جامع ادبیات و پیشینه پژوهش و روش دلفی، از نظرات اساتید دانشگاه حوزه مدیریت تکنولوژی و نوآوری، مدیران و کارشناسان خبره صنعت خودروسازی کشور استفاده شده است. همچنین برای بررسی برازش مدل نظری پژوهش، روش مدل‌سازی معادلات ساختاری با نرم‌افزار AMOS مورد استفاده ‌قرار گرفته است.

یافته ها: در این پژوهش 47 شاخص در قالب 12 عامل کلیدی در زمینه ارتقای توانایی‌های نوآوری سبز در صنعت خودرو شناسائی و تأیید گردید.

بحث و نتیجه گیری: نتایج نشان‌دهنده آن است که عوامل کلیدی فشار ذینفعان و الزامات قانونی، تحقیق و توسعه سبز، نوآوری محصول سبز و همکاری‌های شبکه‌ای پایدار به ترتیب بیشترین تاثیر را در ارتقای توانایی های نوآوری سبز در صنعت خودرو داشته که مدیران ارشد و سیاست گذاران صنعت خودرو می بایست به این دسته از توانایی ها توجه ویژه ای نمایند و در جهت تقویت این عوامل بکوشند.

واژه‎های کلیدی: نوآوری، توانایی نوآوری، نوآوری سبز، توانایی نوآوری سبز، توسعه پایدار.

Identifying the Key Factors Affecting on Enhancing Green Innovation Capabilities in the Automotive Industry 

Rahim Sheikhi[5]

Mehrdad Hosseini Shakib[6] ^*

Mehrdad.shakib@kiau.ac.ir

Saeed Shavalpoor[7]

Abbas Khamseh[8]

Abstract

Background and Objective: These days, due to increasing environmental awareness, most manufacturers in various industries, such as the automotive industry, are under pressure by consumers, the rules and patterns of industrial competition around the world, and because of these increasing drivers, green innovation has become one of the most important strategic tools for achieving sustainable development in this industry. In the automotive industry, this issue requires focusing on identifying and developing green innovation capabilities and implementing innovative green initiatives and practices. Therefore, the purpose of this study is to identify the key factors and indicators affecting the promotion of green innovation capabilities in the automotive industry.

Method: This study which has been conducted in 1399, is applied in terms of purpose and is classified in the qualitative-quantitative researches. In order to identify the key factors affecting the promotion of green innovation capability in the automotive industry, the opinions of university professors in the field of technology and innovation management, managers, and experts in the automotive industry have been used via comprehensive review of theoretical bases, research background, and Delphi method. Also, to test the fitting of the theoretical model of the research, the structural equation model method has been used by AMOS software.

Findings: In this study, 47 indicators in the form of 12 key factors were identified and approved in the field of promoting green innovation capabilities in the automotive industry.

Discussion and Conclusion: The results show that the key factors of stakeholder pressure and legal requirements, green R&D, green product innovation, and sustainable networking partnerships, respectively, have had the greatest impact on promoting green innovation capabilities in the automotive industry, that senior executives and policymakers in the automotive industry have to pay special attention to these capabilities, and should try to strengthen these factors.

Keywords: Innovation, Innovation Capability, Green Innovation, Green Innovation Capability, Sustainable development.

مقدمه

حدود سه دهه قبل، برنامه ها و اقدامات رایج بسیاری از بنگاه ها به منظور ارتقای موقعیت رقابت پذیری خودشان بدون در نظر گرفتن جنبه های مهم محیط‌زیستی بود. اما، شکل گیری سه جنبه پایداری (یعنی محیط زیستی، اقتصادی و اجتماعی) جامعه جهانی را ملزم نمود، که از طریق آیین نامه ها و پروتکل­ها به بنگاه ها کمک کنند تا رویکردها و شیوه های نوآورانه‌ای را که بار دیگر محیط زیست را حفظ می کند، در نظر بگیرند (1). سازمان ملل آرمان ها، اهداف و شاخص های توسعه پایدار را ارائه کرده ‌است که یکی از آن‌ها (هدف نهم) مربوط به صنعت، نوآوری و زیرساخت است و این امر نشان دهنده آن است که صنایع از طریق استفاده موثر از منابع و اتخاذ تکنولوژی‌های پاک و سازگار با محیط‌زیست و فرایندهای صنعتی، بایستی پایدار گردند (2). با توجه به منابع محدود موجود برای حل چالش های آینده، نوآوری بسیار حیاتی است (3). نوآوری غالبا از طریق ارتباط آن با افزایش رشد اقتصادی و مصرف، سهم عمده ای در تخریب محیط زیست دارد. با این حال، نوآوری می تواند بخش بزرگی از راه حل های بالقوه برای طیف وسیعی از مسائل و موضوعات محیط‌زیستی باشد (4). سازگار بودن نوآوری با ملاحظات محیط‌زیستی بسیار حائز اهمیت است. به موجب این ضرورت مفهوم جدیدی با عنوان نوآوری سبز پدید آمد (5). در عصر جدید محیط‌زیستی، شیوه ها و ابتکارات نوآورانه سبز به عنوان اقدامات اجتناب ناپذیر پدید آمده اند (6). بنابراین یکی از چالش های عصر حاضر، چگونگی دستیابی به استاندارها و توانمندی های موثر برای پایداری محیط زیست است (7). در گذشته، بخش حمل و نقل مسئولیت 27 درصد از کل مصرف انرژی جهانی و 7/33 درصد از کل انتشار گازهای گلخانه ای را بر عهده داشت (8). این روندها در آینده، به دلیل کمبود سوخت های فسیلی و افزایش فشارهای محیط‌زیستی در حال تغییر است (9). چرا که استفاده از خودرو به دلیل مصرف مقدار قابل توجهی از سوخت‌های فسیلی، به عنوان منبع مهم آلودگی محسوب می‌شود (7). بسیاری از تولیدکنندگان خودرو در پاسخ به مقررات تدریجی سخت‌گیرانه‌تر و نیاز بازار، به دنبال توسعه نوآوری ها در احتراق داخلی موتور و طراحی و تولید خودروهای هیبریدی میباشند، که سبب افزایش بهره‌وری انرژی و کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای و دیگر گازهای سمی شده است (10). شرکت های خودروسازی مجبور به مواجهه با چالش سبز، پیاده سازی و توسعه نوآوری های سبز هستند (11). به عنوان نمونه شرکت BMW با توسعه و تولید خودرو‌های دوستدار محیط زیست، انتشار دی اکسید کربن را کاهش میدهد. شرکت تویوتا موتور برای کاهش تأثیرات محیط‌زیستی فعالیت های خود، رویکرد "چالش رسیدن به نقطه آلایندگی صفر و فراتر از آن" را برای "چالش های محیط‌زیستی تویوتا تا سال 2050" ایجاد کرده است (10). در خصوص وضعیت روند تولید خودروهای برقی، طبق پیش بینی های بلومبرگ، تا سال ۲۰۴۰ حدود ۵۴ درصد از فروش ماشین‌های جدید و ۳۳ درصد از ناوگان جهانی خودرو، برقی خواهد بود (12). بنابراین براساس بررسی‌های صورت گرفته این سوال مطرح میشود که چگونه میتوان، عملکرد شرکت های خودرو ساز داخلی را در پاسخ به چالش­های محیط‌زیستی موجود و تحقق اهداف توسعه پایدار با طرح ریزی و اجرای ابتکارات و شیوه های نوآورانه سبز ارتقا بخشید به نحوی که موجب رقابت پذیری شرکت های خودرو ساز گردد؟

نوآوری سبز به نوآوری هایی که به منظور هدایت محصولات و فرایندهای صنعت به سطوح بالاتر پایداری محیط‌زیستی، به کار گرفته می‌شوند، اشاره دارد. (13). نوآوری سبز یا نوآوری پایدار، اغلب برای شناسایی آن دسته از نوآوری‌هایی که از طریق توسعه پیشرفت های محیط‌زیستی به حفظ محیط زیست پایدار کمک می کنند، استفاده می‌شود (14). نوآوری سبز بیانگر فرآیندهای جدید، تجهیزات، سیستم‌ها، شیوه‌ها، محصولات و روش‌هایی است که ارزش کسب و کارها را از طریق به حداقل رساندن تأثیرات منفی بر محیط‌زیست و ترویج اهداف پایدار بالا میبرند (15). به طور کلی هدف از نوآوری سبز، کم کردن اثرات نامطلوب محیط‌زیستی است (16). توانایی خلق نوآوری و ارزیابی مناسب یک تکنولوژی در شایستگی های سازمانی یک بنگاه نهفته است. علاوه براین خلاقیت، فرهنگ، درک و شناختی از بازار و مدل کسب و کار، دیگر عناصر کلیدی از توانمندی سازمان به منظور ارزیابی موثر یک تکنولوژی را شکل می دهند (17). توانایی یادگیری بر ابعاد بالقوه و بالفعل ظرفیت جذب و عملکرد نوآورانه، تأثیرگذار بوده و نقش مهمی در افزایش احتمال موفقیت فرایند نوآوری دارد (18). توانایی نوآوری سبز، ترکیبی است از توانایی‌ها و دانش‌هایی که باعث تولید نوآوری های تجاری بدون آسیب رساندن به محیط زیست میگردد (15). شرکت ‌هایی که با ایجاد توانایی‌های سازمانی در زمینه‌هایی مانند کنترل آلودگی، تأمین منابع سبز، طراحی محصول سبز و استفاده کارا از انرژی فعالیت دارند به احتمال زیاد به نوآوری‌های سبز دست می‌زنند (19). همچنین سرمایه‌گذاری بر روی تحقیق و توسعه سبز میتواند به یک شرکت کمک کند تا منابع و توانایی‌های منحصر به فردی را ایجاد کند (20). در ادامه این بخش به برخی از مطالعات پیشین این حوزه اشاره می شود:

ملاندر[9] و همکاران (2020) در پژوهش خود، عوامل کلی موفقیت برای نوآوری محصولات سبز و پایدار را 8 مولفه: محرک ها و مشوق ها، شناسایی و تعریف مزایا، جذب دانش، پذیرش نوآوری، دیده‌بانی تکنولوژی‌های سبز، همکاری‌های خارجی، شایستگی‌های داخلی و همکاری‌های میان‌واحدی معرفی نمودند (3). سلیم[10] و همکاران (2019)، در پژوهشی توانایی های داخلی نوآوری سبز را در قالب 4 بعد عملیات، استراتژی، ساختار و فرهنگ معرفی نمودند (21). لی[11] و همکاران (2019)، در پژوهش خود نشان دادند، توانایی نوآوری تکنولوژیکی سبز یک شرکت تأثیر مثبتی بر رقابت پذیری شرکت دارد (22). سمان[12] و همکاران (2019) طی مطالعه ای نشان دادند که بین مدیریت زنجیره تأمین سبز و نوآوری سبز و عملکرد محیط زیستی رابطه معنی داری وجود دارد (23). وانگ[13] و همکاران (2019)، در پژوهش خود بر اهمیت جهت‌گیری یادگیری سبز در زمینه توسعه پایدار پرداختند (28). گوپتا[14] و باروا[15] (2018)، نشان دادند که موانع اجرای مناسب تر نوآوری های سبز شامل؛ تکنولوژی‌های سبز، مالی و اقتصادی، بازار و مشتری، دانش و اطلاعات ناکافی در مورد شیوه های سبز، عدم حمایت دولت از طرح های سبز، مدیریت و نیروی انسانی و ضعف شرکا خارجی و مشارکت ذینفعان میباشند (24). پاپاداس[16] و همکاران (2018)، در پژوهشی به شفاف سازی و اصلاح رابطه‌ی بازاریابی سبز استراتژیک و بازاریابی سبز داخلی با رقابت پذیری شرکت و ارزیابی عملکرد ارکان سه گانه‌ی توسعه‌ی پایدار پرداختند (25). طارق[17] و همکاران (2017)، در مطالعه ای به بررسی سیستماتیک نوآوری‌های سبز، با هدف تقویت شفافیت و استحکام مفاهیم و در نتیجه پیشبرد نظریه ها و تحقیقات نوآوری سبز پرداختند و یک چارچوب مفهومی از نوآوری محصول و فرآیند سبز ارائه دادند (26). جوی وو[18] و همکاران (2016)، در پژوهشی که با عنوان اکتشاف نوآوری های سازگار با محیط زیست در توانایی سازمانی پویا انجام دادند، بیان میدارند که توانایی‌های سازمانی پویا و نوآوری سازگار برای توسعه پایدار ضروری است (27). همچنین هوانگ[19] و همکاران (2016)، طی پژوهش خود نشان دادند که فشار قانون‌گذاران و مشتری، پاسخ های سازمانی سبز و عملکرد نوآوری سبز را ارتقا می بخشد (29). در پژوهشی دیگر لی[20] و مین[21] (2015)، بر ارتباط مثبت تحقیق و توسعه سبز با عملکرد مالی و محیط‌زیستی سازمان تاکید نمودند (20). مرادیان و آقاجانی (1398)، طی پژوهشی نشان دادند، عوامل درونی سازمانی شامل تعهد محیط‌زیستی، الگوبرداری محیط‌زیستی، یکپارچگی وظیفه ای و توانایی واحد تحقیق و توسعه بر موفقیت محصول جدید سبز تاثیر مثبت دارد (30). ولیان و همکاران (1397)، معیارهای مهم بر کارکردهای نوآورانه‌ی محیط‌زیستی شرکت ها را در قالب 5 معیار تولید، تحقیق و توسعه، مدیریت منابع انسانی، بازاریابی و مالی ارائه کردند(31). نتایج بررسی مطالعات پژوهش‌های پیشین نشان‌دهنده آن است که علی رغم تاکید بر اهمیت توانایی نوآوری سبز در ارتقا عملکرد محصولات و خدمات سازمان، در زمینه چگونگی توسعه نوآوری‌های سبز پژوهش برجسته ای انجام نشده است و خلأ تحقیقاتی در خصوص شناسائی و ارتقای توانایی های کلیدی موثر بر نوآوری سبز به خوبی احساس می شود که این مقاله با هدف پرکردن این شکاف تحقیقاتی شکل گرفته است. لذا، این پژوهش بدنبال پاسخ به این سوال اصلی می باشد که عوامل و شاخص های کلیدی موثر بر ارتقای توانایی های نوآوری سبز در صنعت خودرو کدامند؟

روش پژوهش

این مقاله برای نخستین بار با رویکردی کیفی-کمی به شناسایی عوامل موثر بر ارتقای توانایی های نوآوری سبز در صنعت خودرو پرداخته و با استفاده از روش کیفی دلفی جهت شناسائی، غربالگری و تأیید شاخص ها و همچنین روش تحلیل عاملی با مدل سازی معادلات ساختاری و نرم افزار AMOS جهت بررسی صحت مدل نظری پژوهش و انطباق آن با معیارهای نظری و پیشینه تجربی، بهره گرفته، که از این حیث دارای نوآوری است. همچنین این پژوهش از نظر موضوعیت، با تمرکز ویژه بر روی ارتقای توانایی‌های کلیدی نوآوری سبز برای اولین بار در صنعت خودرو انجام می گردد و از این حیث نیز، دارای نوآوری است. از آنجا که نتایج پژوهش حاضر می تواند مورد استفاده صنایع خودرو قرارگیرد، پژوهش از حیث هدف کاربردی بوده و با توجه به این که جهت گردآوری داده ها در سال 1399، از مدیران و کارشناسان شرکت های خودروساز از پرسشنامه و مصاحبه استفاده شده است، لذا پژوهش از حیث روش توصیفی- پیمایشی است. از سوی دیگر از آنجا که برخی داده ها با نظر خبرگان و نیز از پژوهش های سایر محققان گردآوری شده و سپس تحلیل عاملی صورت گرفته است، لذا پژوهش از نوع کیفی-کمی می باشد. به منظور شناسایی، غربالگری و تأیید روایی عوامل کلیدی ارتقای توانایی‌های نوآوری سبز در صنعت خودرو با رویکرد توسعه پایدار از روش پژوهش دلفی استفاده شده است. مشارکت کنندگان پژوهش در بخش کیفی (پانل دلفی) به صورت نمونه گیری غیر احتمالی و ترکیبی از روش های هدفدار و قضاوتی برگزیده شدند. با توجه به میان رشته ای بودن این پژوهش، در مجموع اعضای پانل به تعداد 19 نفر از خبرگان شامل اساتید دانشگاه حوزه مدیریت تکنولوژی و نوآوری، حوزه محیط زیست و توسعه پایدار دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه علم و صنعت و دانشگاه صنعتی شریف و همچنین مدیران، کارشناسان ارشد فعال و مشاوران در پروژه های تحقیق و توسعه، مسئولیت اجتماعی شرکتی و برنامه ریزی استراتژیک چهار شرکت فعال در حوزه صنعت خودروسازی کشور انتخاب شدند. بر اساس نتایج پانل خبرگان دلفی، روایی شاخص های نهائی پرسشنامه در 12 دسته و 53 شاخص تائید گردید. همچنین پایایی پرسشنامه با ضریب آلفای کرونباخ و نرم افزار SPSS بررسی شد که پایایی هر 12 عامل ارتقای توانایی نوآوری سبز، با آلفای کرونباخ بالاتر از 7/0مورد تایید قرار گرفت. در بخش کمی جهت تحلیل عاملی، از نظرات 391 نفر از مدیران و کارشناسان چهار شرکت فعال در حوزه صنعت خودروسازی کشور با تحصیلات لیسانس و بالاتر با میانگین سابقه کاری 11 سال جهت تکمیل پرسشنامه ها بهره گرفته شده است. به منظور تعیین حجم جامعه آماری در بخش کمی از طریق جدول مورگان 384 نفر شناسایی شد که به دلیل احتمال ریزش پرسشنامه ها، به تعداد 403 نفر پرسشنامه توزیع گردید که تعداد 391 پرسشنامه در نهایت تکمیل و جمع آوری گردید.

یافته های پژوهش

به منظور طراحی و آماده سازی پرسشنامه جهت توزیع دور اول و جمع آوری نظرات و پیشنهادهای اعضای پانل دلفی، با استفاده از مرور جامع مبانی نظری و پیشینه پژوهش، مولفه های کلیدی موثر بر ارتقای توانایی نوآوری سبز مطابق با جدول 1 توسط متخصصان موضوع شناسائی، دسته بندی، پالایش و به صورت اولیه در قالب 12 مولفه و 64 شاخص تدوین گردیده و در اختیار اعضای پانل قرارگرفت و از ایشان خواسته شد تا میزان ارتباط هر یک از مولفه ها و شاخص ها را با توانایی‌های نوآوری سبز در صنعت خودرو بر مبنای طیف لیکرت اعلام نموده و چنانچه مولفه ها و شاخص های بومی دیگری مد نظرشان بود اعلام کنند که در نهایت از این تعداد، نظرات 15 نفر جمع آوری و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

جدول 1- عوامل کلیدی موثر بر ارتقای توانایی‌های نوآوری سبز

Table1. Key factors affecting enhancing green innovation capabilities

بر اساس نظرات دور اول پانل، تعداد 21 شاخص که دارای توافق و اهمیتی پایین تر از میانگین بودند، کنار گذاشته شده و حذف شدند و با توجه به پیشنهاد خبرگان تعداد 5 شاخص بومی جدید اضافه گردیدند. به منظور توزیع در مرحله دوم پانل دلفی، پرسشنامه دوم بر اساس شاخص های بومی پیشنهادی جدید و تائید شده در دو بخش تنظیم و در اختیار 15 نفر از اعضای پانل دلفی قرار گرفت. در بخش اول مجموعه عوامل و شاخص هائی ارائه شده بودند که از منظر اعضای پانل، به عنوان مولفه های موثر بر ارتقای توانایی نوآوری سبز در صنعت خودرو اعلام کرده بودند. در این بخش پاسخگو مجددا نظر خود را در رابطه با مولفه ها و شاخص های ارائه شده اعلام نمود. بخش دوم پرسشنامه به شاخص های بومی اختصاص داشت که توسط اعضای پانل در دور اول اضافه شده بودند. بر اساس نظرات دور دوم پانل، تعداد 4 شاخص که دارای توافق پایین بودند، حذف شدند. در پژوهش حاضر برای تعیین مقیاس اتفاق نظر میان اعضای پانل، از ضریب هماهنگی کندال استفاده شد. ضریب هماهنگی کندال نشان میدهد، افراد چند مقوله را بر اساس اهمیت هر یک از مقوله ها به کار برده اند و از این لحاظ با یکدیگر اتفاق نظر دارند (44). آماره آزمون کندال در مرحله اول دلفی مطابق با جدول 2 برابر 162/0 و سطح معناداری 00۰/۰ محاسبه شد. بدلیل پایین بودن ضریب هماهنگی کندال در مرحله اول، دور دوم دلفی انجام پذیرفت. در مرحله دوم دلفی مقدار آماره آزمون کندال مطابق با جدول 3 با تغییر ناچیزی نسبت به دور اول برابر با 168/0 و سطح معناداری نیز 00۰/۰ محاسبه شده است که نشان می‌دهد ضریب هماهنگی مشاهده شده معنادار است. براساس مقدار آماره دبلیو کندال میتوان نتیجه گرفت که پاسخ افراد همگرا است، لذا پس از دور دوم ارسال پرسشنامه ها، این هدف تحقق یافته و در این مرحله فرآیند دلفی خاتمه یافته است. دلیل توقف روش دلفی پس از دو مرحله این بود که ضریب کندال در دو مرحله نسبت به یکدیگر تغییر چندانی نکرده بود. چنانچه در دو دور متوالی از ارسال پرسشنامه‌ها افزایش معناداری در همگرایی نظرات خبرگان ایجاد نشود، فرآیند دلفی باید متوقف گردد (45).

در بخش کمی پژوهش، پرسشنامه نهایی بین جامعه آماری توزیع و جمع آوری شد و به‌ منظور بررسی صحت مدل نظری پژوهش با معادلات ساختاری و نرم افزار AMOS تحلیل گردید. برای ماندن هر سؤال در مدل، سؤالات حتماً باید دو شرط را دارا باشند: شرط اول بارهای عاملی آن‌ها بالای 5/0 باشد؛ و شرط دوم علاوه بر شرط اول آنکه باید معنادار هم باشند. یعنی مقدار T-Value بزرگتر از قدر مطلق 96/1 باشد (46). در این پژوهش 6 شاخص دارای بار عاملی زیر 5/0 بوده و شرط دوم برای کلیه شاخص‌ها برقرار است. لذا 6 شاخصGOI1 ، ACG1،GRD7 ،GRD5 ، GLS4 و GSC3 از مدل  حذف شده و مدل مجددا در نرم افزار اجرا گردید. جدول 4 نیز نشانگر شاخص های برازش مدل اصلاحی می باشد که همه آنها در محدوده مجاز می باشند. برای تایید برازش مدل از سه شاخص اول X2/df وRmsea وPnfi که "شاخص‌های مقتصد" نام دارد، استفاده شد، که میبایستی دو شاخص از آنها در محدوده مقدار مجاز قرار گیرد. در شاخص چهارم و پنجم Gfi و Agfi که به "شاخص های مطلق" معروف هستند حداقل یکی از آنها باید در محدوده مقدار مجاز قرار گیرد و در بقیه شاخص های باقی مانده Nfi,Tli,Rfi,Cfi,Ifi که "شاخص های مقایسه‌ای" نام دارند، حداقل میبایستی دو شاخص از آنها در محدوده مقدار مجاز قرار گیرد. باتوجه به نتایج جدول 4 مشاهده می شود که مدل اندازه گیری پژوهش از برازش مناسبی برخوردار است.

جدول 4- شاخص های برازش مدل

Table 4. Indicators fitness of the model

همچنین نتایج جدول 5 نشان دهنده آن است که مدل دارای روایی سازه و پایایی ترکیبی مناسبی نیز است.

جدول 5-  تست روایی و پایایی متغیرهای توانایی های نوآوری سبز

Table 5. Validity and reliability testing of variables green innovation capabilities

شکل 1 مدل اندازه گیری اصلاحی در حالت تخمین ضرائب استاندارد را نشان می دهد.

شکل 1- مدل اندازه گیری اصلاحی در حالت تخمین ضرائب استاندارد

Figure 1. The Measurement Model in the case of of path coefficients (standard)

پس از بررسی مدل اندازه گیری به بررسی مدل ساختاری پژوهش مطابق با شکل 2و 3 پرداخته و برای تاییدات روابط بین متغییرهای مکنون نیز از آزمون tvalue مطابق جدول 6 استفاده گردید. باتوجه به جدول 6 مشاهده می شود که روابط بین متغییر های مکنون با سطح اطمینان 99% معنادار بوده است و با توجه به ضرایب تعیین (R²) به دست آمده مشاهده می شود که این رابطه در سطح قوی است.

جدول6- تاییدات روابط و معناداری توانایی های نوآوری سبز

Table 6. Confirmations relationships and significance of green innovation capabilities

بحث و نتیجه گیری

پژوهش حاضر با هدف شناسایی عوامل کلیدی ارتقای توانایی های تأثیرگذار در موفقیت نوآوری سبز در صنعت خودرو در راستای سهیم شدن اهداف توسعه پایدار شکل گرفت. ارتقای توانایی های نوآوری سبز در صنعت خودرو با موانع بسیاری روبرو است. از طرف دیگر، این صنعت تحت فشارهای اجتماعی و نظارتی زیادی قرار گرفته است، که می‌تواند پایداری محصولات و روش‌های تولیدات خود را بهبود ببخشد. نتایج بررسی مطالعات پژوهش‌های پیشین داخلی و خارجی نشان داد که بیشتر مطالعات قبلی در مورد نوآوری‌های سبز، غالباً بدنبال تعریف ویژگی‌های خاص متمایز از نوآوری‌های سبز از موارد عمومی، تأثیر سیاست‌های محیط زیستی و یا تقویت این دسته از فعالیت‌های نوآوری یا محرک‌های نوآوری‌های سبز و تأثیر آن بر رقابت‌پذیری شرکت‌ها متمرکز شده‌اند. به نحوی که، بهترین دانش موجود در اکثر مطالعات به اینکه "چه کسی" نوآوری‌های سبز را تحت فشار قرار داده است، و "چرا" آنها رخ داده و نتایج شان چگونه ‌است توجه می کنند بدون آنکه به "چگونگی" توسعه و ارتقای توانایی های نوآوری‌های سبز تمرکز کنند. بر این اساس در تحقیق حاضر، توانایی های یاد شده با استفاده از مطالعه ادبیات و پژوهش های موجود و دریافت نقطه نظرات خبرگان صنعت خودرو و دانشگاه، استخراج و جمع آوری گردید و در نهایت عوامل و شاخص ها با استفاده از پانل خبرگان دلفی در دو دور متوالی دلفی غربالگری شدند و با توجه به پیشنهاد اعضای پانل دلفی تعداد 5 شاخص بومی جدید به پرسشنامه اضافه گردیده و روایی عوامل و شاخص ها تائید شدند و پرسشنامه نهائی بین جامعه آماری توزیع و گردآوری شده و جهت بررسی صحت مدل نظری پژوهش و انطباق آن با معیارهای نظری و پیشینه تجربی، از تحلیل عاملی با مدل سازی معادلات ساختاری و نرم افزارAMOS  استفاده گردید. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که 47 شاخص در 12 عامل بر ارتقای توانایی‌های نوآوری سبز در صنعت خودرو تأثیرگذار هستند و میزان تأثیرگذاری هر 12 عامل در سطح معنا‌داری می‌باشد که اساسی ترین نتیجه این پژوهش است. نتایج حاصل از تحلیل عاملی با مدل سازی معادلات ساختاری بر اساس ضرایب تعیین آن‌ها مطابق با جدول 6، مقدار ضریب تعیین R² نشان‌دهنده آن است که عامل فشار ذینفعان و الزامات قانونی با مقدار  924/0 بیشترین تاثیر و اهمیت را در زمینه ارتقای توانایی های نوآوری سبز دارا بوده و محرک اصلی موفقیت آمیز بودن نوآوری های سبز در این صنعت است. همچنین توانایی‌های تحقیق و توسعه سبز، توانایی‌های نوآوری محصول سبز و نیز همکاری های شبکه ای پایدار در رتبه‌های دوم، سوم و چهارم قرار گرفتند. نتایج این تحقیق در رابطه با مولفه الزامات قانونی محیط زیستی با نتایج تحقیقات پاپاداس و همکاران (2018)، طارق و همکاران (2017)، هوانگ و همکاران (2016) و عبداله (2016) هماهنگ بوده و نتایج تحقیقات ایشان را تائید مینماید. نتایج تحقیق نشان داد دسترسی به یارانه ها و مشوق های مالی برای تولید محصولات سبز و همچنین کمک های فنی دولتی در جهت تسهیل دسترسی به دانش پیچیده تکنولوژی های سبز، سهم عمده ای در ارتقای توانمندی های نوآوری سبز در صنعت خودرو را فراهم میکند. در رابطه با مولفه تحقیق و توسعه سبز، نتایج تحقیق همراستا با نتایج تحقیقات لی و همکاران (2019)، ولیان (2018)، طارق و همکاران (2017) ولی و همکاران (2015) است. نتایج پژوهش نشان داد، توانایی بکارگیری روش های طراحی خودرو های سازگار با محیط زیست و توانایی توسعه دانش فنی جهت دستیابی سریعتر به تکنولوژی پیشرفته طراحی، توسعه و تولید محصولات سبز از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در رابطه با مولفه توانایی‌های نوآوری محصول سبز نتایج تحقیق با نتایج تحقیقات ملاندر (2020)، سلیم (2019)، خای (2019)، رودریگوئز (2017) و آرفی (2017) هماهنگ بوده و نتایج تحقیقات ایشان را تأیید میکند. در رابطه با مولفه همکاری های شبکه ای پایدار، نتایج تحقیق حاضر همسو با نتایج تحقیقات وانگ (2020)، ملاندر (2020)، ابوالمجد (2019)، رودریگوئز (2017) و مورانت (2016) بوده و موکد یافته های تحقیقات ایشان است. یافته ها حاکی از آن است که به دلیل پیچیدگی نوآوری در محصولات سبز و پایدار در صنعت خودرو، افزایش دانش و توان طراحی و توسعه محصولات سبز از طریق سرمایه گذاری، هدایت تحقیقات و همکاری های مشترک با دانشگاه ها، مؤسسات تحقیقاتی و شرکت های دانش بنیان در زمینه نوآوری های سبز بالاخص نوآوری های محصولی سبز منجر به بهبود مدیریت موثر و کاهش مصرف منابع و انرژی، کاهش هزینه های طراحی و تولید و در نتیجه کاهش آلایندگی های محیط زیستی و انتشار گازهای کربن می گردد و در عین حال منجر به توسعه فرصت ها و بازارهای جدید و ایجاد مزیت رقابتی و بهبود عملکرد اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی و سهیم شدن در تحقق اهداف توسعه پایدار شرکت های خودرو سازی با ایجاد یک رابطه برنده- برنده با جامعه می گردد. با توجه به شرایط موجود تحریم و کاستی های فنی و تکنولوژیکی موجود، پیشنهاد می گردد به منظور ارتقای شایستگی‌های فنی و تکنولوژیکی شرکت های خودرو ساز برای طراحی اتومبیل‌های برقی و قطعات های تک این خودروها، جهت‌گیری این شرکت ها بر استمرار و همکاری های چند جانبه جهت استفاده از دارایی های مکمل، ظرفیت و منابع دانشی بیرونی موجود در داخل کشور خصوصا شرکت ها و صنایع با تکنولوژی های پیشرفته و شرکت های دانش بنیان و همچنین ایجاد کانال های تجاری سازی و انتقال تکنولوژی های بخش صنایع دفاعی کشور به صنعت خودرو متمرکز گردد. در جهت تکمیل اثربخشی این پژوهش به محققان پیشنهاد می‌گردد با توجه به نقش مهم قوانین محیط زیستی و نیازمندی های ذینفعان و همچنین توانایی تحقیق و توسعه سبز در موفقیت نوآوری سبز در صنعت خودرو، در پژوهش‌های آتی به بررسی و تبیین نظام مند قوانین تسهیل کننده و الزام آور و نیازها و انتظارات ذینفعان کلیدی از محصولات سبز  در این صنعت متمرکز شده و از طرفی دیگر به بررسی چگونگی ارتقای توانایی‌های تحقیق و توسعه محصولات سبز در صنعت مورد مطالعه بپردازند. همچنین بررسی و ارائه مدل های بومی همکاری های تکنولوژیکی صنایع تجاری پیشرفته داخلی، شرکت های دانش بنیان و بخش دفاعی با شرکت های خودرو ساز در زمینه تببین توسعه نوآوری های سبز در این صنعت راهگشا است.

Reference

1. Aboelmaged, M., & Hashem, G. (2019). Absorptive capacity and green innovation adoption in SMEs: The mediating effects of sustainable organisational capabilities. Journal of Cleaner Production, 220, 853-863.
2. United Nations. (2015) Introduction to UNIDO- inclusive and sustainable industrial development. In: Organization, available at https:// www. Unido .org/sites/default/files/2017-11/DG_Brochure_ February_2015_Web_0_0.pdf.
3. Melander, L. (2020). Success factors for environmentally sustainable product innovation. In Innovation Strategies in Environmental Science (pp. 33-67). Elsevier.
4. Tidd, J., & Bessant, J. R. (2018). Managing innovation: integrating technological, market and organizational change, 6th Edition. John Wiley & Sons.
5. Ar, I. M. (2012). The impact of green product innovation on firm performance and competitive capability: the moderating role of managerial environmental concern. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 62, 854-864.
6. Cheng, C. C., Yang, C. L., & Sheu, C. (2014). The link between eco-innovation and business performance: a Taiwanese industry context. Journal of Cleaner Production, 64, 81-90.
7. Golińska, P., & Kawa, A. (Eds.). (2015). Technology management for sustainable production and logistic, 1th Edition. Springer.
8. Tie, S. F., & Tan, C. W. (2013). A review of energy sources and energy management system in electric vehicles. Renewable and sustainable energy reviews, 20, 82-102.
9. Lin, W. L., Cheah, J. H., Azali, M., Ho, J. A., & Yip, N. (2019). Does firm size matter? Evidence on the impact of the green innovation strategy on corporate financial performance in the automotive sector. Journal of Cleaner Production, 229, 974-988.
10. Daniel, M. N., & Abraham, M. R. E. (2019). Green initiatives and sustainable development in automotive industry. Journal of the Gujarat Research Society, 21(8), 317-321.
11. Calza, F., Parmentola, A., & Tutore, I. (2017). Types of green innovations: Ways of implementation in a non-green industry. Sustainability, 9(8), 1301.
12. https://www.zistonline.com/news/80799/share/do. 28 Ordibehesht 2019.
13. Habash, R. (2017). Green Engineering: Innovation, Entrepreneurship and Design, 1th Edition. CRC Press LLC.
14. Leal-Rodríguez, A. L., Ariza-Montes, A. J., Morales-Fernández, E., & Albort-Morant, G. (2018). Green innovation, indeed a cornerstone in linking market requests and business performance. Evidence from the Spanish automotive components industry. Technological Forecasting and Social Change, 129, 185-193.
15. Albort-Morant, G., Leal-Millán, A., & Cepeda-Carrión, G. (2016). The antecedents of green innovation performance: A model of learning and capabilities. Journal of Business Research, 69 (11), 4912-4917.
16. Tseng, M. L., Wang, R., Chiu, A. S., Geng, Y., & Lin, Y. H. (2013). Improving performance of green innovation practices under uncertainty. Journal of cleaner production, 40, 71-82.
17. Khamseh, A., Marei, P.,(2020), "Designing a model developed to assess the capabilities of technological innovation in Iranian construction of power plant equipment industries", Journal of Engineering, Design and Technology, Volume 18 Issue 5, DOI 10.1108/JEDT-10-2019-0276.
18. Forouzanmehr, M., hosseini shakib, M., shavvalpour, S., Khamseh, A. (2020). Investigating the effect of innovation capacity on the innovative performance of FinTech start-ups. Interdisciplinary Journal of Studies in the Humanities, doi: 10.22035/isih.2020.4053.4131.
19. Kemp, R., & Foxon, T. (2007). Eco-innovation from an innovation dynamics perspective: Deliverable 1 of MEI project (D1). Project Report, available at http://www. merit. unu. edu/MEI.
20. Lee, K. H., & Min, B. (2015). Green R&D for eco-innovation and its impact on carbon emissions and firm performance. Journal of Cleaner Production, 108, 534-542.
21. Salim, N., Ab Rahman, M. N., & Abd Wahab, D. (2019). A systematic literature review of internal capabilities for enhancing eco-innovation performance of manufacturing firms. Journal of cleaner production, 209, 1445-1460.
22. Li, G., Wang, X., Su, S., & Su, Y. (2019). How green technological innovation ability influences enterprise competitiveness. Technology in Society, 59, 101136.
23. Seman, N. A. A., Govindan, K., Mardani, A., Zakuan, N., Saman, M. Z. M., Hooker, R. E., & Ozkul, S. (2019). The mediating effect of green innovation on the relationship between green supply chain management and environmental performance. Journal of cleaner production, 229, 115-127.
24. Gupta, H., & Barua, M. K. (2018). A framework to overcome barriers to green innovation in SMEs using BWM and Fuzzy TOPSIS. Science of the Total Environment, 633, 122-139.
25. Papadas, K. K., Avlonitis, G. J., Carrigan, M., & Piha, L. (2019). The interplay of strategic and internal green marketing orientation on competitive advantage. Journal of Business Research, 104, 632-643.
26. Tariq, A., Badir, Y. F., Tariq, W., & Bhutta, U. S. (2017). Drivers and consequences of green product and process innovation: A systematic review, conceptual framework, and future outlook. Technology in Society, 51, 8-23.
27. Wu, K. J., Liao, C. J., Chen, C. C., Lin, Y., & Tsai, C. F. (2016). Exploring eco-innovation in dynamic organizational capability under incomplete information in the Taiwanese lighting industry. International Journal of Production Economics, 181, 419-440.
28. Wang, J., Xue, Y., Sun, X., & Yang, J. (2020). Green learning orientation, green knowledge acquisition and ambidextrous green innovation. Journal of Cleaner Production, 250, 119475.
29. Huang, X. X., Hu, Z. P., Liu, C. S., Yu, D. J., & Yu, L. F. (2016). The relationships between regulatory and customer pressure, green organizational responses, and green innovation performance. Journal of Cleaner Production, 112, 3423-3433.
30. Moradian, M., Aghajani, Hassan A. (2019). Investigating the role of organizational factors and the mediating effects of new green product development on the financial performance of Iranian nanotechnology companies. Journal of Environmental Science and Technology, doi: 10.22034 / jest.2019.15346.2396.
31. Valian, H., Abdoli, M., Karimi, Sh. (2018). Designing a model of innovative environmental practices for the development of business practices with a fuzzy approach (Case study: Pharmaceutical companies of Tehran Stock Exchange). Management Accounting, 11 (37), 59-75.
32. Gholami, S.,  Nazeri, A. (2018). Green Supply Chain Management and Organization Performance; The role of the ISO certification modifier. Standard and Quality Management, 8, 6-25.
33. Budalai, H., Gholizadeh Jorab, N., Fakhraee, Reza. (2017). The Impact of Dynamic Capabilities on Green Innovation Performance Considering the Role of Relational Learning Capability, 3rd International on Management, Dynamic. Accounting and Auditing, Tehran, https://civilica.com/doc/826501.
34. Mohammadlu, H., Fazli, S., Mohammadnejad Modardi, S. (2017). Selection of clean technology and green innovation, a solution to improve the environmental performance of small and medium industries (Case study: Eshtehard industrial town). Journal of Industrial Technology Development, 15 (30), 5-12.
35. Pilevari, N., and Tarytan, A. (2016). Investigating the Relationship between Different Dimensions of Green Innovations in Improving Organizational Performance in the Construction Industry, Tehran International Conference of Management Elites, https://civilica.com/doc/528983
36. Marwati Sharifabadi, A., Jahromi Namakshenas, M., and Ziaei Bideh, A. (2014). Study of the effect of green innovation dimensions on organizational performance, Journal of Industrial Management Studies,  12 (33), 25-42.
37. Kiefer, C. P., Del Río González, P., & Carrillo‐Hermosilla, J. (2019). Drivers and barriers of eco‐innovation types for sustainable transitions: A quantitative perspective. Business Strategy and the Environment, 28(1), 155-172.
38. Singh, S. K., Del Giudice, M., Chierici, R., & Graziano, D. (2020). Green innovation and environmental performance: The role of green transformational leadership and green human resource management. Technological Forecasting and Social Change, 150, 119762.
39. Xie, X., Huo, J., & Zou, H. (2019). Green process innovation, green product innovation, and corporate financial performance: A content analysis method. Journal of Business Research, 101, 697-706.
40. Arfi, W. B., Hikkerova, L., & Sahut, J. M. (2018). External knowledge sources, green innovation and performance. Technological Forecasting and Social Change, 129, 210-220.
41. Conding, J., Zubir, M., Fadzlin, A., Hashim, S. A., Lanang, S., & Ain, N. (2012). A proposed of green practices and green innovation model in Malaysian automotive industry. Environmental Management and Sustainable Development, 1(2), 90-100.
42. Zhen, H. (2011). Research on the evaluation of China's provincial Eco-innovation capability. Energy Procedia, 5, 647-653.
43. Abdullah, M., Zailani, S., Iranmanesh, M., & Jayaraman, K. (2016). Barriers to green innovation initiatives among manufacturers: the Malaysian case. Review of Managerial Science, 10(4), 683-709.
44. Mashayekhi, A.N., Farhangi, A.A., Alidousti, S. & Momeni, M. (2005). Investigation of Factors Affecting the Use of information Technology in Iran’s Public Organizations: Application of Delphi Method. Human Sciences MODARES, 42(3): 191- 232.
45. Imanipour, N., and Kanaani, M., (2009). Provide a model for selecting an exit strategy from the perspective of venture capital funds supporting high technology. New Economy and Trade. (17), 48-66.
46. Hair, J.F., Black, W.C., Babin, B.J., Anderson, R.E., Tatham, R. (2006)."Multivariate Analysis (6th edition.)", New Jersey: Pearson Education Inc.

1- دانشجوی دکتری رشته مدیریت تکنولوژی، گروه مدیریت تکنولوژی، دانشکده مدیریت و اقتصاد، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2- استادیار، گروه مدیریت صنعتی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران * (مسئول مکاتبات)

3- استادیار، دانشکده مدیریت، اقتصاد و مهندسی پیشرفت، دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران، ایران

4- دانشیار، گروه مدیریت صنعتی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران

1-Ph.D., Student of Technology Management, Department of Technology Management, Faculty of Management and Economics, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran

2-Assistant Professor, Department of Industrial Management, Karaj Branch, Islamic Azad University, Karaj, Iran * (Corresponding Author)

3-Assistant Professor, Faculty of Management, Economics and Progress Engineering, Iran University of Science and Technology, Tehran, Iran

4-Associate Professor, Department of Industrial Management, Karaj Branch, Islamic Azad University, Karaj, Iran

[9]- Melander

[10]- Salim

[11]- Li

[12]- Seman

[13]- Wang

[14]- Gupta

[15]- Barua

[16]- Papadas

[17]- Tariq

[18]- Wu

[19]- Huang

[20]- Lee

[21]- Min