بررسی اصول مکان‌یابی پروژه‌های‌ محرک توسعه شهری در بافت های تاریخی (نمونه موردی: منطقه 12 شهر تهران)

مستخرج از پایان نامه

علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره بیست و چهارم، شماره یک، فروردین ماه 1401 (69-53)

بررسی اصول مکان‌یابی پروژه‌های‌ محرک توسعه شهری در بافت های تاریخی         (نمونه موردی: منطقه 12 شهر تهران)[1]

ایل ناز فتح العلومی[2]

خشایار کاشانی جو[3] ^*

kashanijou@gmail.com

چکیده

زمینه و هدف: توسعه بی‌رویه شهر، تغییرات ساختار اقتصادی_اجتماعی، عدم تطبیق و همخوانی بافت‌های مجاور و بی‌توجهی مدیریت شهری به مناطق تاریخی از یک‌سو و فرصت توسعه و سرمایه‌گذاری مناسب در پیرامون شهر از سوی دیگر، باعث افت کیفیت زندگی در این محلات و کنار گذاشته شدن آن‌ها از فرآیند توسعه شهری شده است. در مقابل، بازگشت به اصل توسعه درون‌زا و حیات‌بخشی مجدد به فضاهای شهری از دست رفته با ایجاد جذابیت در بافت‌های تاریخی، می‌تواند محرکی برای توسعه آن‌ها باشد. در این راستا اجرای پروژه‌های محرک توسعه در بافت‌های تاریخی شهری امری اجتناب‌ناپذیر به شمار می‌رود. این پژوهش کاربردی در صدد تبیین و اولویت‌بندی معیارهای مکان‌یابی پروژه محرک توسعه شهری در بافت‌های تاریخی است. بدین منظور بافت تاریخی منطقه ۱۲ شهر تهران با وجود پتانسیل‌های ارزشمند تاریخی در مرکز شهر قدیم تهران انتخاب شد.

روش بررسی: پژوهش حاضر که در سال 1398 انجام شده، از نوع توصیفی- تحلیلی است و از روش تحلیل شبکه‌ای فازی (FANP) جهت اولویت‌بندی معیارها بهره گرفته است. بدین منظور، پس از مطالعه مبانی نظری پژوهش به روش اسنادی- کتابخانه‌ای، معیارهای مناسب مکان‌یابی پروژه محرک توسعه شهری به روش تحلیل عاملی وزن‌دهی شده و جهت ارزیابی در نرم‌افزار Super Decisions وارد شد.

بحث و نتیجه گیری: می‌توان نتیجه گرفت که در مکان‌یابی پروژه محرک توسعه در بافت تاریخی، تسهیل حرکت پیاده و ایجاد اشتغال نقشی اساسی ایفا می‌نمایند. و برخلاف تصور رایج که احیای میراث فرهنگی و تاریخی مهمترین عامل در تحریک بافت تاریخی به شمار می‌رود، این معیار در جایگاه کم اهمیت‌ترین‌ معیارها قرار گرفت.

واژه‌های کلیدی: پروژه محرک توسعه شهری، توسعه درون‌زا، منطقه 12 تهران، بافت تاریخی، روش FANP.

Investigating Lay Outing Criteria of urban catalyst projects in Historical Areas (Case study: Region 12 of Tehran)

Ilnaz Fathololoomi[4]

Khashayar Kashani Jou[5]^*

kashanijou@gmail.com

Abstract

Background and Objective: Improper development of city, changes in socio-economic structure, mismatch of adjacent areas and inattention of urban management to historical areas on one hand and the opportunity for proper development and investment around the city on the other hand, have led to declining quality of life in historical neighborhoods and excluding from urban development process. Versus, returning to infill development principle and revitalization of lost urban spaces by creating attractiveness in historical contexts could be a stimulus for development of these areas. In this regard, implementation of urban catalyst projects in urban historical contexts is inevitable. This applied research seeks to explain and prioritize lay outing criteria of urban catalyst project in historical contexts. For this purpose, historical context of region 12 of Tehran despite of its valuable historical potential was selected in the center of old city of Tehran.

Material and Methodology: This research is descriptive-analytical and uses Fuzzy Network Analysis (FANP) method to prioritize criteria. Thus, after studying the theoretical fundamental of research by documentary-library method, appropriate criteria for lay outing urban catalyst project were weighted by factor analysis method and entered in the Super Decisions software for evaluation.

Findings: findings show that pedestrian priority, job creation and capital attraction are the most important criterion among the criteria for lay outing urban catalyst projects in the historical context of region 12 of Tehran. Also, the least importance was given to improving public transportation, reviving cultural and historical heritage and environmental quality criteria.

Discussion and Conclusion: It could be concluded that facilitating pedestrian movement and creating employment play a significant role in lay outing urban catalyst project in historical context. Unlike popular belief that revitalization of cultural and historical heritage is the most important factor in stimulating the historical area, this criterion was ranked among the least important criteria.

Keywords: Urban Catalyst Project, Infill Development, Region 12 of Tehran, Historical Area, FANP method.

مقدمه

شهرنشینی شتابان و حرکت به طرف شهری شدن جهان با حرکت انفجاری جمعیت و افزایش تعداد، ابعاد و تنوع الگوی توسعه شهرها، همسو شده است (1)؛ لزوم پاسخ­گویی به نیازهای جمعیت شهرنشین و نیز ارائه خدمات شهری، با وجود مسایل و مشکلات اقتصادی و اجتماعی روز افزون، به کارگیری تمام توان­ها و ظرفیت­های موجود شهر را بیش از پیش می‌طلبد.

توسعه پراکنده شهری در اراضی پیرامونی به صورت لکه­های توسعه جدید و نادیده گرفتن اراضی درون­بافتی ناکارآمد و نیاز به توسعه مجدد، از مشکلات مهم برنامه­های شهری می­باشد (2). این روند توسعه شهری، سبب بازماندن نواحی مرکزی شهرها از جریان توسعه می­شود (3). بدین منظور لازم است تا به جای توسعه و رشد بی رویه شهر به صورت افقی، از طریق پر­کردن بافت موجود شهر، افزایش متعادل تراکم و تغییر کاربری بناهای قدیمی و آلوده­کننده، به رشد و توسعه پایدار شهر دست یافت. در پیاده­سازی این توسعه انتخاب نقاط مناسب و مطلوب برای توسعه از اهمیت بالایی برخوردار است و شناسایی این نقاط مستلزم درک صحیح عوامل و مولفه­های مرتبط و موثر در توسعه میان­افزا است (4). در واقع نگرش به محل­های قدیمی نه­تنها یادمان فرهنگ و تاریخ گذشته قلمداد می­شود، بلکه سرمایه­ای محلی است که می­تواند پاسخگوی نیازهای حال و آینده ساکنان باشد. این نگرش محله­ها را دارای قابلیت­ها و پتانسیل­هایی همچون ورود زیرساخت­ها و اراضی داخل شهری اعم از بایر یا دایر یا دارای قابلیت استفاده مجدد می­داند که می­توانند بستر توسعه باشند (5).

این بافت­ها اگر چه اکنون در روند توسعه به عنوان معضل شناخته می­شوند، اما با استفاده از مفهوم توسعه­های درونی به نوعی فرصت تبدیل شده و می­توانند روح توسعه­ را به مراکز شهرها وارد نموده و در توسعه درونی محلات شهری نقش موثری داشته باشند (6). بازآفرینی، نیروهای محرکه و دست‌آویزهای متنوعی را به عنوان محور یا هدف خود برگزیده و یا به تعبیری با استفاده از رویکردهای گوناگون، فرصت­های متنوع توسعه­ای را فرا روی خود قرار داده است (7).

در حال حاضر به دلیل افت شدید کیفیت زندگی در بافت­های مرکزی و تاریخی شهرهای کشور با طی روند بالا عمدتا از جمعیت ساکن تهی گردیده و تبدیل به مناطق اداری-تجاری و شب مرده گردیده­اند. از جمله در تهران به عنوان پایتخت و بزرگترین شهر کشور، بافت تاریخی دارای معضلات متعدد کالبدی، اجتماعی و زیست­محیطی می­باشد که از این­رو، انجام فعالیت­هایی هدفمند جهت بهسازی این بافت­ها ضروری می­باشد. اما بدیهی است که به جهت گستردگی مسائل موجود در این محدوده­ها، ساماندهی آن­ها نیازمند هزینه بسیاری است که هیچگاه توسط دولت به تنهایی ممکن نخواهد گردید. در این میان، رویکرد جدیدی که در حدود سه دهه در دنیا تحت عنوان پروژه­های محرک توسعه مطرح و اجرا شده و به لحاظ نظری هنوز در کشورمان آنچنان شناخته شده نیست، می­تواند به عنوان راهکار اصلی احیای بافت تاریخی تهران مورد توجه قرار گیرد. در واقع، پروژه­های محرک توسعه، پروژه­های مطالعه شده­ای هستند که سبب تحریک توسعه درونی بافت می­گردند. بدین منظور این پژوهش با هدف بررسی اصول مکان‌یابی پروژه‌های محرک توسعه در بافت‌های تاریخی شهری به دنبال شناخت معیارهای مکان‌یابی این نوع پروژه‌ها بوده و اصول یاد شده را با مطالعه ادبیات نظری و نمونه‌های مشابه خارجی و داخلی و همچنین، نظر متخصصان و کارشناسان مورد ارزیابی قرار داده و در پی پاسخ به این پرسش است که اصول مکان­یابی پروژه­های محرک توسعه در بافت­های تاریخی چیست؟ در این راستا، منطقه 12 شهر تهران به عنوان نمونه مطالعاتی انتخاب شده است.

روش بررسی

این پژوهش از حیث هدف، کاربردی و از نظر ماهیت کیفی به شمار می‌رود و به روش توصیفی به نگارش در آمده است. جمع‌آوری داده‌های نظری به روش اسنادی- کتابخانه‌ای و مطالعات میدانی به روش پیمایشی با ابزار پرسشنامه، مصاحبه و مشاهده و عکاسی انجام گرفته است. جامعه آماری مورد مطالعه در این پژوهش، کارشناسان شهری و شهروندان هستند. به منظور تعیین حجم نمونه، با توجه به نامحدود و غیر قابل شمارش بودن جامعه آماری، 350 پرسشنامه از روش کوکران محاسبه گردید که از این تعداد 50 پرسشنامه از متخصصان شهری و 300 پرسشنامه از شهروندان تکمیل شد. روش تحلیل شبکه‌ای فازی(FANP) نیز برای تحلیل داده‌ها انتخاب گردید. این روش در سال 2013 توسط دکتر اسفندیار زبردست برای سنجش شاخص مرکب آسیب‌پذیری اجتماعی در مقابل زلزله و در راستای به حداقل رساندن کاستی‌ها ارائه شد (8). تلاش شـده است تا با به‌کارگیری مزیت‌های ذاتی تحلیل شبکه‌ای فازی، در مدل روش تحلیل عاملی، ابتدا موضوع مورد بررسی به ابعاد تشکیل‌دهنده این مدل تجزیه شوند و سپس با استفاده از روش ابعاد (خوشه‌ها)، عناصر آنها، ارتباط و وابستگی‌های بیــن عناصر و خوشـه‌ها به شکل شبکه‌ای مشخص شوند تا بتوان اهمیت نسبی عناصر تشکیل دهنده موضوع مــورد بررسی را محاسبه کرد (8).

• مبانی نظری پژوهش

در گذشته ناحیه مرکزی شهرها بر پایه مقیاس­های انسانی و حرکت پیاده و اقتصاد پیشه­وری شکل می­گرفته­اند، در حالی که اساس توسعه­های جدید، بر پایه تولید صنعتی و گسترش شبکه سواره است (9). بدین ترتیب، مشکلات و محدودیت­هایی چون ناهمخوانی کالبد و فعالیت، وجود عناصر ناهمخوان شهری، کمی سرانه برخی کاربری­ها مانند فضاهای فراغتی، فرهنگی و پارکینگ، فقدان سلسله مراتب مناسب در شبکه ارتباطی، کاربری­های ناسازگار، کمبود فضاهای عمومی مناسب، قرارگیری برخی قسمت­های بافت در حریم آثار با ارزش، خروج تدریجی سرمایه و فعالیت و جایگزینی کارکرد سکونتی با کیفیت نازل (10)، از مسائل پیش­روی بافت‌های مرکزی و تاریخی است. بافت تاریخی از مهم­ترین بخش­های هویتی هر جامعه محسوب می­شود و پیدایش آن پیرو اطاعت از ساختارهای اقلیمی و فرهنگی است (11). این پدیده اهمیت برنامه‌ریزی برای بافت‌های تاریخی ناکارآمد را مشخص می‌نماید. از عمده­ترین رویکردها در زمینه حل مسائل این بافت‌ها، پروژه‌های محرک توسعه با تاکید بر رویکرد بازآفرینی است که در ادامه به مفاهیم مرتبط با آن اشاره می‌شود.

• پروژه‌های محرک توسعه شهری:

ﻣﺤﺮک­های ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮی ﻣﺎﻫﯿﺘﺎ ﭘﻮﯾﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﯿﻂ و ﺑﺴﺘﺮ اﻃﺮاف ﺧﻮد ﺷﮑﻞ ﻣﯽ­دﻫند. ﻫﺪف از ﻃﺮاﺣﯽ و ﺟﺎﻧﻤﺎﯾﯽ آن‌ها در ﺣﻮزه ﻃﺮاﺣﯽ، ﺗﺸﺪﯾﺪ روﻧﺪ و ﺗﺪاوم ﻧﻮزاﯾﯽ در ﺑﺎﻓﺖ­ﻫﺎی ﺷﻬﺮی از ﻃﺮﯾﻖ اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻌﺪاد اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن از ﻓﻀﺎ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﮏ ﻣﺤﺼﻮل ﻧﻬﺎﯾﯽ ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﻃﺮاﺣﯽ ﻗﻠﻤﺪاد ﻧﻤﯽ‌ﺷﻮد؛ ﺑﻠﮑﻪ ﭼﺎرﭼﻮﺑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ­ﻫﺎی آﺗﯽ را ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﯽ­ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ آن­ها ﻧﯿﺮو ﻣﯽ­ﺑﺨﺸﺪ. ﻣﺤﺮک ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﻬﺒﻮد ﺷﺮاﯾﻂ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﻣﺤﯿﻂ ﻧﻤﯽﮔﺮدد؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺑﺎﯾﺪ ﺷﺮاﯾﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ، اﻗﺘﺼﺎدی و ﺿﻮاﺑﻂ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ بافت خود را ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻗﺮار دﻫﺪ (12). کاتالیست یا محرک شهری نیز عنصری است که می­تواند تغییر ساختار شهر و توسعه و بازآفرینی محلات آن را تسریع بخشد. در واقع در حوزه برنامه­ریزی و طراحی شهری، کاتالیست یا محرک شهری، تاثیر مثبت یک پروژه یا  اقدام بر تحولات بعدی و در نهایت بر شکل و کیفیت محیط شهری است. ویژگی‌های اصلی پروژه‌های محرک توسعه را در چهار ویژگی تحریک توسعه کالبدی، بازسازی تصویر ذهنی، تولید فعالیت، رشد اقتصادی است. با ایجاد یک چارچوب مشخص بومی برای مداخله هوشمند مدیریت شهری، ابزار عملیاتی مناسبی را برای هدایت پروژه‌ها در راستای اهداف توسعه پایدار و همچنین تشویق و حمایت هدفمند از سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در اختیار مدیران و سیاستگذاران شهر قرار می‌دهد (13). در تصویر 1، نقش کاتالیزور در توسعه بافت‌های تاریخی شهری به نمایش در آمده است.

تصویر 1- نقش کاتالیزور در نوسازی بافت­های تاریخی شهرها

Figure 1. The role of catalyst in renovation of historical areas of cities

• بازآفرینی شهری:

بازآفرینی شهری به دنبال حل مشکلات فرسودگی شهری از طریق بهسازی مناطق محروم و در حال اضمحلال در شهرهاست. این رویکرد تنها به دنبال باززنده­سازی مناطق متروکه نیست، بلکه با مباحث گسترده­تری همچون اقتصاد رقابتی و کیفیت زندگی سروکار دارد (10). واژه بازآفرینی در لغت به معنای "بازتولید یا ترمیم طبیعی بخشی از یک تمامیت زنده که در معرض نابودی قرار گرفته " است (7). سیاستی جامع و در برگیرنده ابعاد کلیدی پنج­گانه موضوعات مالی و اقتصادی، دیدگاه­های فیزیکی و محیطی، موضوعات اجتماعی و وابسته به مردم (اشتغال، آموزش و تربیت) و مسکن است (14).

بازآفرینی از طریق بهبود حیات محیطی، اقتصادی و اجتماعی شهر به دست می­آید و طیف وسیعی از فعالیت­ها را توصیف می­کند که زندگی جدیدی به مناطق فرسوده و کهن شهر می­بخشند و بدین لحاظ باعث تجدید حیات ساختمان­ها، زیرساخت­ها، تاسیسات شهری و محیط ساخته شده می­شود و منجر به توسعه مجدد ساختارهایی می­گردد که پایان عمر مفیدشان فرا رسیده است. در حالت کلی بازآفرینی سعی دارد با بررسی موقعیت، شرایط محیطی، اجتماعی-فرهنگی و اقتصادی به تجدید حیات مکان­هایی بپردازد که به مرور زمان فرسوده شده و کارایی لازم را ندارند، همچنین به نحوی که احیای کالبدی و عملکردی توامان به وقوع بپیوندد، باعث افزایش کیفیت­های محیطی می­گردد (15).

بر اساس ماهیت اهداف بازآفرینی شهری را می­توان شامل اهداف اقتصادی، اجتماعی، محیطی و کالبدی دانست(16):

• توسعه میان­افزا:

 توسعه میان­افزا به مجموعه برنامه­ها و اقداماتی هدفمند اطلاق می­شود که به بازیابی خلاقانه زمین­هایی می­پردازد که در حال حاضر درون شهرها به صورت خالی رها شده یا قبلاً مورد استفاده­ بوده و در حال حاضر از کارآمدی لازم برخوردار نیستند؛ همچنین به توسعه جدید در مناطق اولویت­دار سرمایه­گذاری و در زمین­های خالی و متروکه درون نواحی ساخته شده جوامع موجود و در جایی که زیرساخت­ها در آن مکان موجود هستند، اشاره دارد و بر توسعه درون­زا برای احیا و توسعه مجدد قطعات زمین در این گونه نواحی نیز تأکید می­کند (12). می­توان گفت که توسعه میان­افزا، در استفاده از ظرفیت­های موجود شهر و محافظت از زمین­های بکر و جلوگیری از توسعه پراکنده شهری نقشی حیاتی دارد. این نوع توسعه با استفاده از زیرساخت­های موجود و ایجاد گزینه­های جدید برای ایجاد نواحی دارای کاربری مختلط و پدید آوردن صرفه اقتصادی در نواحی خاص، ارزش اقتصادی فضا و جامعه را افزایش می­دهد و موجب ارتقای سرزندگی و پایداری جوامع می­شود.

• بافت‌های تاریخی شهری:

مجموعه­ای منسجم از معماری، فرهنگ، اقتصاد و تبادلات اجتماعی یک ساختار شهری با پیشینه تاریخی باعث می­شود که بافت­های تاریخی به مرور زمان پدید آیند. لازمه این پیدایش اهمیت بخشیدن به اقلیم و توجه به فرهنگ های بومی منطقه است (17). بافت تاریخی شهرها دارای مشخصاتی چون قدمت تاریخی، بافت فشرده و در هم تنیده است. وجود بافت تاریخی متمایز از سایر بافت­های شهر بر اهمیت و جذابیت آن شهر می­افزاید و کل بافت تاریخی شهر را به عنوان یک جاذبه مطرح می­کند (18). این بافت­ها سند عینی و ماندگاری هستند که به صورت امانتی ارزشمند از هنر و فرهنگ گذشتگان برای استفاده آیندگان از نسلی به نسل دیگر منتقل شده­اند. بافت­های تاریخی با رشد و گسترش شهرها در معرض نابودی قرار گرفته­اند و نوگرایی افراطی در معماری و شهرسازی باعث انهدام و تخریب محله­های قدیمی شهر شده است. جایگزینی ساختمان­های جدید به جای ساختمان­ها و بناهای تاریخی، شکاف بین هویت جمعی حاضر و ارزش­های تاریخی را عمیق­تر کرده است. مدیریت، حفظ و احیای بافت­های تاریخی شهرها، مدیریت بخشی از منابع فرهنگی با هدف تعمیق روابط معنوی و ذهنی و نیز هویت­بخشی به زندگی شهری است (19).

• چارچوب مفهومی:

یکی از سیاست­های نوین در توسعه پایدار شهری به طور عام و در بازآفرینی بافت­های تاریخی شهری به طور خاص، به کارگیری اقدامات و پروژه­های محرک توسعه با اهداف تسریع و تسهیل فرآیند تحول در این بافت­ها با بهره­گیری از مشارکت و توان اجتماعی ساکنان و استفاده از ظرفیت­های محلی است. در این رویکرد، توسعه بدون نیاز به مداخلات و سرمایه‌گذاری‌های وسیع، قابلیت تاثیر بر اجزای موجود را دارد. بدین ترتیب اصول مکان‌یابی پروژه‌های محرک توسعه شهری در ادبیات نظری بحث و همچنین نمونه‌های عملی موفق مورد بررسی قرار گرفته و در انتها با جمع‌بندی نظرات کارشناسان، چارچوب مفهومی ارائه گردید.

بررسی اصول مکان‌یابی پروژه‌های محرک توسعه شهری مبتنی بر ادبیات نظری

بر اساس ویژگی­هایی که برای پروژه محرک توسعه شهری بر­شمرده شد، می­توان معیارهایی از قبیل: معنادار بودن مکان، ایجاد رفت­وآمد و حضور شهروندان، ارتقاء دادن نقش محله یا سایت طراحی، انعطاف­پذیری، جذب سرمایه و در نهایت هم­افزائی را مطرح کرد. گرچه حضور هر یک از معیارهای کاتالیزورهای شهری به تنهایی یا چندتایی دارای تاثیر مثبت در تسهیل فرایند بازآفرینی خواهند بود، اما با حضور همه این عوامل در کنار هم است که دستیابی به یک مرکز شهری موفق در بهترین شرایط و با حداقل صرف انرژی و هزینه قابل دستیابی است (20). برای دستیابی به معیارهای اصلی پژوهش، ابتدا به بررسی شاخص‌های تعیین شده در آرای نظریه پردازانی که به طور مستقیم و غیرمستقیم به شاخص‌های مربوط به محرک توسعه شهری اشاره کرده­اند، در قالب جدول 1 اشاره می‌گردد.

جدول 1- معیارهای محرک توسعه شهری برگرفته از مبانی نظری

Table 1. Criteria of urban development catalyst derived from theoretical foundations

بررسی شاخص­های نظریه‌پردازان در جدول فوق نشان می‌دهد که عمده‌ترین شاخص‌های اشاره شده در زمینه محرک توسعه توسط صاحب‌نظران؛ گسترش فضاهای عمومی، توسعه شبکه ارتباطی، جذب سرمایه، مشارکت، دسترسی به زیرساخت­ها و تبدیل عملکردها است. همچنین شاخص‌های احیای میراث تاریخی و فرهنگی، جذب الگوی متنوع حرکتی و امنیت اجتماعی کمترین میزان اشاره را در آرای صاحب نظران به خود اختصاص داده‌اند.

بررسی اصول مکانیابی پروژه‌های محرک توسعه شهری براساس نمونه های مشابه

بررسی تجارب خارجی و داخلی محرک توسعه، شاخص‌های مربوط به نمونه‌های اجرایی موضوع مورد بحث را مشخص می‌سازد. برخی از نمونه‌های شاخص عبارتند از پروژه مرکز ملی هنر و فرهنگ ژورژ پمپیدو در بافت فرسوده شهر پاریس که در آن ساختارهای جدید به عنوان عامل محرک توسعه در راستاى بهسازى و نوسازى بافت و حوزه مجاور آن مطرح شد. پروژه پارک سد تیمز در لندن که با هدف احیای لنگرگاه شهر و تحول در بافت فرسوده جنوب لندن ساخته شد. پیاده‌راه استروگت که نتیجه­اى موفق از برنامه­ریزى و ساماندهى در بافت­هاى کهن شهرى با قدمتى 50 ساله است و در همین مدت زمان یک الگو محرک و منبع الهام براى بیش از 100 پایتخت و کلان‌شهرهاى جهان به شمار می­رود. پروژه بازآفرینی و توسعه مجدد لیورپول در تمام ابعاد و عملکرد آن در واقع یک مدل توسعه برای رسیدن به چشم­انداز جهانی شدن و توسعه پایدار است و پروژه پارک فرهنگی کودکان قاهره که یک پروژه موفق در سطح جهانی با بسط حضور خود در خیابان­های مجاور است، توانست حس اجتماعی تازه­ای را در میان مردم تقویت کند. ساکنین به این پارک و به محله خود افتخار می­کنند. همچنین، پروژه‌های داخلی نیز برگرفته از رویکرد محرک توسعه شهری مورد کنکاش قرار گرفت که در تمامی این پروژه‌ها تزریق فعالیت­های جدید در آمیزه‌ای از استفاده­های ساختارهای کالبدی قدیم و جدید، ایجاد فضاهای متنوع برای استفاده متنوع­تر شهروندان، حفاظت از کلیت تاریخی_­مفهومی شهر قابل بازیابی است. معیارهای پروژه‌های فوق در جدول زیر به نمایش در آمده است.

جدول 2- معیارهای محرک توسعه شهری برگرفته از تجارب داخلی و خارجی

Table 2. Criteria of urban development catalyst derived from domestic and foreign experiences

همان‌طور که در جدول 2 مشخص است، در اجرای پروژه‌های محرک توسعه شهری، معیارهای مشارکت مردمی و سازمان‌ها، احیای فرهنگی-تاریخی، کیفیت فضای عمومی و احیای بافت فرسوده و منظر شهر بیشترین میزان اهمیت را دارا بوده و در پروژه‌های مورد بررسی، از اهداف و دستاوردهای اصلی محرک توسعه به شمار می‌روند. این بدین‌معناست که توجه به‌ جنبه های کالبدی و اجتماعی در نمونه‌ها و تجارب مشابه داخلی و خارجی نسبت به سایر ابعاد زیست محیطی، اقتصادی و مدیریتی-حقوقی در اولویت قرار داشته اند.

اصول پیشنهادی مکان‌یابی پروژه‌های محرک توسعه شهری توسط سازمان‌های حرفه‌ای

پس از بررسی معیارهای محرک توسعه شهری برگرفته از مبانی نظری و نمونه های مشابه داخلی و خارجی، معیارهای پیشنهادی محرک توسعه شهری توسط سازمان‌های حرفه‌ای در جدول 3 فهرست شده‌اند. در میان سازمان‌ها می‌توان به شهرداری شهر همدان و دفتر مطالعات کاربردی و امور ترویجی شرکت بازآفرینی شهری تهران اشاره نمود. هدف از تشکیل شرکت بازآفرینی شهری، راهبری و ساماندهی فعالیت ها و اقدامات لازم در زمینه احیا بهسازی و نوسازی بافت های قدیمی و فرسوده و ناکارآمد شهری و سکونتگاه‌های غیر رسمی در چارچوب برنامه‌های عملیاتی بازآفرینی شهری به منظور ارتقای کیفیت محیط زندگی شهروندان در چارچوب سیاست‌های وزارت راه و شهرسازی و شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران و توسعه و ترویج فعالیت‌های یاد شده بالا از طریق مشارکت شهرداری‌ها، ساکنان و مالکان، اشخاص حقیقی و حقوقی ذی‌نفع و نهادهای محلی است. همچنین، شرکت بین المللی معماری منظر و مطالعات محیطی (EDAW) در طرح جامع توسعه مجدد مرکز شهر منچستر به راه‌حلی برای تحریک و نوسازی بافت آسیب‌دیده ناشی از بمب اشاره کردند که منجر به لطافت و جذابیت بین المللی می‌شود. شرکت آلستوم (تأسیس ۱۹۲۸)، نیز یک شرکت فعال فرانسوی و چندملیتی است که در زمینه صنعت انرژی و صنعت ترابری فعالیت می‌کند. با جمع بندی معیارهای مطرح شده توسط انجمن‌ها و سازمانهای حرفه ای داخلی و خارجی می توان نتیجه گرفت که توجه به جنبه‌های کالبدی (احیای بافت شهری، تسهیل دسترسی) و اقتصادی (اشتغال) و زیست محیطی از بیشترین تاکید برخوردار بوده اند.

جدول 3- معیارهای پیشنهادی محرک توسعه شهری توسط سازمان‌های حرفه ای

   Table 3. Proposed criteria of urban development catalyst by professional organizations

با ارزیابی فصل مشترک‌ها و جمع‌بندی صورت گرفته از بررسی ادبیات نظری، نمونه‌های عملی موفق محرک توسعه شهری در بافت‌های تاریخی شهری و معیارهای پیشنهادی توسط سازمانهای حرفه‌ای، در نهایت، 14 معیار برای اولویت‌سنجی مکان‌یابی پروژه‌های محرک توسعه شهری پژوهش تدوین شد که می توان آنها را در چهار بعد؛ کالبدی (اولویت حرکت پیاده، انسجام بافت، دسترسی، احیای میراث فرهنگی و تاریخی، گسترش فضاهای عمومی، توسعه شبکه ارتباطی، بهبود حمل و نقل)، اقتصادی-اجتماعی (ایجاد اشتغال، مشارکت شهروندان، امنیت، جذب سرمایه، عدم مهاجرت)،  زیست محیطی (احیای کیفیت زیست محیطی)، مدیریتی-حقوقی (مشارکت سازمانها و نهادها) دسته بندی نمود. بررسی کمی معیارها بیانگر آن است که ابعاد کالبدی و اقتصادی-اجتماعی از بیشترین تعداد معیارها و جنبه‌های زیست محیطی و مدیریتی-حقوقی از کمترین تعداد معیارها در این زمینه برخوردار هستند.

2-محدوده مورد مطالعه

منطقه 12 گسترده‌ترین بافت ارزشمند و بیشترین بناها و فضاهای شاخص و ممتاز تاریخی تهران را در خود جای داده است. این منطقه در مرکز تاریخی شهر تهران، در سال 1390 دارای جمیعتی معادل 239611 نفر بوده است که حدود 8/2 درصد جمعیت کلان شهر تهران را شامل شده است. علی‌رغم برخورداری از ویژگی‌هایی چون قدمت و ارزش تاریخی، واقع شدن در مرکز ثقل ارتباطات درون شهری و در برگرفتن قلب تجارت شهر یعنی بازار قدیم تهران، دارای مشکلاتی از قبیل تراکم ترافیک، غیرگازسوز بودن وسایل حرارتی در برخی محله‌ها و تعداد زیاد واحدهای کارگاهی است که باعث آلودگی هوا در منطقه شده است. قدمت 27 درصد از محدوده منطقه 12 (داخل باروی اول ) بیش از 400 سال است(تصویر 2). بر اساس اطلاعات دریافتی از شرکت مطالعات جامع حمل و نقل و ترافیک تهران، بیش از 875 هزار سفر از دیگر مناطق تهران به منطقه 12 صورت گرفته و بالغ بر 260 هزار سفر از منطقه به سایر مناطق براورد شده است. پیش بینی می شود به این سفرها در سال 1400 بیش از 30 درصد افزوده شود (21).

یافته‌ها

این گام از پژوهش حاصل تاویل و تفسیر گام­های پیشین است. پس از بررسی چهارچوب نظری، روش تحقیق و شناسایی معیارهای اصلی پژوهش، در این بخش ابتدا با توجه به مبانی و چارچوب نظری، با استفاده از روش FANP به وزن‌دهی معیارها پرداخته شد و بر اساس آن اولویت معیارها به ترتیب وزن‌دهی مشخص شده است. مراحل انجام روش تحلیل شبکه فازی شامل دو بخش است:

تصویر 2- محدوده منطقه 12 در شهر تهران

Figure 2. Area of Region12 in Tehran city

• مرحله اول تحلیل عاملی (FA)

در این مرحله، پــس از مرور بــر متون نظری مرتبط و تدویــن چارچوب نظری تحقیق، شــاخص های تبیین کننده موضوع مورد بررســی شناسایی و انتخاب می‌شوند. سپس تحلیل عاملی با شاخص های منتخب انجام می‌شود تا ابعاد نشانگر موضوع مورد بررسی شناسایی و استخراج شوند. پس از استخراج ابعاد تبیین کننده موضوع مورد بررسی، شاخصهای تشکیل دهنده هریک از این ابعاد نیز شناسایی می‌شوند. این مرحله بــه طور معمول برای ایجاد یک الگوی تغییرات میان متغیرها یا تقلیل مجموعه داده‌های بزرگ به تعداد اندکی عامل، که هریک از این عامل‌ها قابل تعبیر و تفسـیر باشند، انجام می‌شود (22).

• مرحله دوم تحلیل شبکه‌ای (ANP)

در مرحله دوم، از روش تحلیل شـبکه‌ای اســتفاده می‌شــود تا نتایج بدســت آمده از تحلیل عاملی در مرحله اول، به یک ضریب ANP مـدل شـبکه‌ای تبدیل شــود و بــا انجام روش، شـاخص‌های تببیــن‌کننده موضوع مورد بررســی، بــا در نظــر گرفتن ارتباط بین شــاخص‌های تبیین کننده موضوع، محاسبه شوند. فرآینــد تحلیــل شــبکه‌ای هــر موضــوع و مســئله‌ای را بــه مثابه شبکه‌ای از معیارها، زیرمعیارها و گزینه ها (یا عناصر) که با یکدیگر در خوشــه‌هایی جمع شــده‌اند، درنظر می‌گیــرد. تمامی عناصر در یــک شــبکه می‌توانند بــا یکدیگــر دارای ارتبــاط باشــند. به عبارت دیگر، در یک شبکه، بازخورد و ارتباط متقابل بین و میان خوشه‌ها را می‌توان متشکل از دو قسمت ANP امکان‌پذیر دانســت؛ سلسـله مراتب کنترلی و ارتباط شــبکه‌ای. سلسله مراتب کنترلی ارتباط بین هدف، معیارها، و زیرمعیارها را شامل شده و بر ارتباط درونی سیســتم تاثیرگذار است و ارتباط شبکه‌ای وابستگی بین عناصر و خوشه‌ها را شامل می‌شود. این قابلیت در نظــر گرفتن وابســتگی‌های متقابــل بین عناصـر را فراهم آورده و در نتیجــه نگــرش دقیق‌تری به مســایل پیچیده شهرســازی ارایه می‌نماید. تأثیر عناصر بر عناصر دیگر در یک شــبکه توسط یک سوپرماتریس در نظر گرفته می‌شود (8).

شناسایی معیارها، زیرمعیارها و یا گزینه های پژوهش

در این گام معیارها و زیرمعیارها می‌بایست از طریق روش‌هایی همچون ادبیات پژوهش و یا نظرات خبرگان استخراج شوند. یکی از تکنیک‌هایی که در این گام می‌توان از آن بهره جست، توزیع پرسشنامه در بین متخصصان و تکمیل آنها است. بدین ترتیب در این بخش تعداد 350 پرسشنامه توزیع و تکمیل گردید تا معیارهای پژوهش تدقیق شوند. پرسشنامه‌های توزیع شده با بهره‌گیری از حداکثر توان نویسندگان و باتوجه به محدودیت‌های پژوهشی تکمیل و مورد بررسی قرار گرفت.

یکی از گام‌های روش ANP فازی این است که روابط درونی بدست آید. این امر از طریق روشی همچون دیمتل فازی یا نظرات جمعی خبرگان حاصل می‌شود. روش دیمتل فازی از تکنیک‌های پر کاربرد تصمیم‌گیری چند معیاره است که هدف آن بررسی تاثیرگذاری و تاثیرپذیری عوامل و تعیین روابط درونی بین معیارها است. در روش دیمتل فازی ماتریس با استفاده از طیف زیر شکل می‌گیرد (جدول 4).

جدول 4- ماتریس روش FANP

Table 4. FANP method matrix

تشکیل جداول مقایسه زوجی و محاسبه اوزان

با توجه به نمودار معیارهای پژوهش، جداول مقایسه زوجی را تشکیل داده و وزن معیارها و زیرمعیارها به‌دست می‌آید. مقایسه زوجی اصولاً بر اساس طیف 9 تایی فازی تکمیل می‌شود. فرآیند به این صورت انجام می‌گیرد که ابتدا مقایسات زوجی فازی در اختیار خبرگان قرار گرفته، پس از پاسخگویی، نرخ ناسازگاری ANP فازی محاسبه شده و با استفاده از روش میانگین هندسی، مقایسات را ادغام نموده، پس از فرایند ادغام سازی، با استفاده از یکی از تکنیک های محاسبه وزن، اوزان محاسبه خواهد شد (تصویر 3).

تصویر 3- مقایسه زوجی معیارها

Figure 3. Binary comparison of criteria

تصویر 4- ارزیابی نهایی معیارها

Figure 4.  Final evaluation of criteria

با توجه به اوزان به‌دست آمده در مرحله سوم، سوپر ماتریس اولیه ANP ایجاد می‌گردد. این سوپرماتریس در واقع همان اوزان نسبی هست که در گام قبل محاسبه شده است. در گام بعد سوپر ماتریس موزون محاسبه می‌گردد.. سپس از به توان رساندن ماتریس موزون، ماتریس حدی حاصل می‌شود که همان وزن نهایی معیارها و زیرمعیار و یا گزینه‌های پژوهش است (تصویر 4). با توجه به پاسخ متخصصان و شهروندان این حوزه وزن هریک از معیارها به دست آمد که در آن معیار اولویت‌دهی به پیاده به عنوان اولین معیار در بین 14 معیار شناخته شد. در جدول 5 معیارهای مکان‌یابی پروژه‌های محرک توسعه به ترتیب اولویت‌گذاری شده‌اند. همچنین، ایجاد اشتغال و جذب سرمایه نیز در رده‌های دوم و سوم قرار می‌گیرند.

در میان معیارهای یاد شده، بهبود حمل و نقل عمومی در رده آخر و در جایگاه کم اهمیت ترین معیار قرار گرفت. همچنین، احیای میراث فرهنگی و تاریخی پس از آن در جایگاه معیارهای کم اهمیت قرار دارند. با مشاهده پراهمیت‌ترین و کم اهمیت ترین معیار در مکان‌یابی پروژه‌های محرک توسعه می‌توان دریافت که توجه به پیاده در بافت‌های تاریخی شهری با وجود پتانسیل‌های گردشگری فراوان در سطح بافت عامل جذابیت و محرک در بافت تاریخی قلمداد می شود.

جدول 5- اولویت معیارها

Table 5. Priority of criteria

مکان یابی پروژه های محرک توسعه شهری و به ویژه در کشورهایی همچون ایران که با گستره وسیعی از محدوده های تاریخی مواجه هستند و به لحاظ اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و مدیریتی امکان اقدام یکپارچه و کامل  در این محدوده ها وجود ندارد، از اهمیت به سزایی برخوردار است؛ زیرا با اجرای پروژه های محرک توسعه، زمینه جهت باززنده سازی کل محدوده با مشارکت بخش خصوصی و ساکنان فراهم گردیده و انگیزه ها و مشوق های لازم برای سایر کنشگران جهت سرمایه گذاری و اقدامدر محدوده فراهم خواهد شد.

بحث و نتیجه‌گیری

بافت‌های تاریخی شهری به دلیل برخی ویژگی‌های ماهوی، شامل معضلات دسترسی، کالبد با کیفیت تخریبی، تراکم جمعیتی بالا، سکونت قشر آسیب‌پذیر و کم‌توان اجتماعی و اقتصادی و ...، نیازمند در نظرگیری رویکرد نوسازی شهری متناسب با زمینه هستند. نوسازی و بهسازی بافت‌های فرسوده و ناکارآمد شهری که بسیار آسیب‌پذیرتر از سایر نواحی شهر هستند، به دلایل مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و غیره با روند بسیار کندی پیش می‌رود. امری که با تحریک شهروندان و کنشگران تسهیل می‌گردد.

از این‌رو، ارائه مدلی برای مکان‌یابی پروژه‌های محرک توسعه در بافت‌های تاریخی شهری، هدف پژوهش حاضر قرار گرفت و به عنوان نمونه مورد مطالعه، منطقه ۱۲ شهر تهران انتخاب گردید. پس از آن به شناخت جزئی­تری نسبت به معیارهای برگرفته از مبانی نظری پرداخته شد. سپس با استفاده از روش FANP، پرسشنامه­‌های تکمیل شده تحلیل گردید. با توجه به پاسخ متخصصان و شهروندان این حوزه، وزن هریک از معیارها به دست آمد که در این میان، معیار اولویت دهی به پیاده به عنوان مهمترین معیار در بین معیارهای پژوهش شناخته شد. بدین معنا که مهمترین شاخص در مکانیابی پروژه‌های محرک توسعه در بافت تاریخی منطقه 12 شهر تهران، اولویت پیاده تلقی می‌گردد. بر مبنای مبانی نظری بررسی شده، این معیار در کنار دیگر معیارهای مکان‌یابی پروژه‌های محرک توسعه در بافت‌های تاریخی شهری از اهمیت فراوان برخوردار است. همچنین، معیارهای ایجاد اشتغال در بافت و جذب سرمایه در رده‌های بعدی قرار گرفتند. نکته قابل تامل در این اولویت‌سنجی، جایگاه معیار احیای میراث فرهنگی و تاریخی است که برخلاف نظر رایج، این عامل در پروژه‌‌های محرک توسعه شهری نقش چندان پر اهمیتی ندارد. این امر در مورد معیارهای بهبود حمل و نقل عمومی و احیای کیفیت زیست محیطی نیز صادق است.

ایده استفاده از پروژه محرک توسعه در بافت‌های تاریخی، طبق تجارب جهانی از اقبال بسیاری به منظور تحریک بافت زمینه برخوردار است. بهره‌گیری از فضاهای شهری و ساختمان‌های عمومی در بافت‌های تاریخی شهری نیازمند مطالعه و بررسی دیدگاه‌های مختلف شهری است؛ چرا که با احداث یک ساختمان شاخص در بافت تاریخی، میزان حضور شهروندان در محیط به طرز چشمگیری افزایش یافته و در صورت عدم تطابق نیازها با محیط، مشکلات و مسائل بافت حادتر شده و اثرات جبران‌ناپذیری بر پیرامون می‌گذارد. از این‌رو، مطالعه مکان‌یابی در گام نخست و پیش‌بینی الزامات شهری در گام دوم پیش از هرگونه اقدام اجرایی، امکان بهره‌مندی موثر شهروندان و دستگاههای اجرایی را فراهم می‌آورد.

References

1. Nazarian, Asqar. 2010. The role of air transport in the development of the tourism industry with emphasis on Urmia International Airport. Quarterly Journal of New Attitudes in Human Geography. No 3. (In Persian)
2. Mirkatooli, Jafar and Hosseini, Hassan. 2013. Assessing the appropriateness of interstate land in Gorgan for intermediate development using a combination of AHP & GIS, Quarterly Journal of Urban Studies (URBS), No 9. Pp 69-80. (In Persian)
3. Tabibian, Manoochehr and Qani, Farideh. 2015. Measuring the potential for mid-growth development in the central part of Tehran. Journal of Ecology. No 4. Pp 943-964. (In Persian)
4. Mirmoqtadaee, Mahta,. ND. Consideration of the concept of intermediate development and its necessity in urban areas, Journal of Shahrdariha No 98. pp 44-51. (In Persian)
5. Rafieian, Mojtaba and others. 2010. Consideration of the concept of intermediate development and its necessity in urban areas, Journal of Shahrdariha No 98. pp 44-51. (In Persian)
6. Dehkordi Ebrahimi. 2013. The role of cultural, religious and ecotourism factors in the development of Abarkuh tourism, Tourism Space Quarterly. No 9. pp. 1-16. (In Persian)
7. Lotfi, Sahand. 2010. Recreating a culture based on protection is a prerequisite for necessity. Haft Shahr Magazine, No 31. Pp 43. (In Persian)
8. Zebardast, E. 2013. Application of F’ANP model in urban planning, Journal of Fine Arts, No. 19, pp. 23-28. (In Persian)
9. Mohammadi, Jamal and Parizadi, Taher,. 2010. Applying an urban regeneration approach in central historical areas. Quarterly Journal of Iranian Geographical Society No 27. Pp 159-179. (In Persian)
10. PourAhmad and Colleagues,. 2010. An analysis of the physical-spatial expansion pattern of Gorgan city using Shannon and Heldren entropy models. Journal of Urban Research and Planning. No 3. Pp 1-18. (In Persian)
11. Flamaki, M M. 2005. Urban Renovation and Improvement, Samt Publications, Tehran. (In Persian)
12. Kienitz, R. 2001. Managing Maryland’s growth: models and guidelines for infill development, Maryland department of planning.
13. Negahdari, B. 2017. Identification of development stimulus projects in Tehran, ISNA Iranian Students News Agency, adapted from www.isna.ir/news/96041003866. (In Persian)
14. Izadi, M S. 2010. Creating Social and Economic Vitality through Equipping and Development of Public Space: Development Stimulus Projects, A Strategy for Realizing Reconstruction Programs in Neighborhoods and Urban Centers, Quarterly Journal of Urban Research, No. 32, pp. 22-28. (In Persian)
15. Andalib, A.R and others,. 2013. Comparison and adaptation of recreating worn-out urban tissues Khayyam Block & Liverpool project (Great Britain). Quarterly Journal of Planning and Environment 6(23). Pp. 79-104. (In Persian)
16. Nourian, F., Aryana, H. 2012. Analyzing how the law protects public participation in urban regeneration, a case study: Imam Ali (Atiq) Square, Isfahan. Journal of Fine Arts, No. 17, pp. 15-27. (In Persian)
17. Movahed, A. 2007. Urban Tourism, Shahid Chamran University Press, Ahvaz. (In Persian)
18. Dinari, A. 2005. Urban Tourism in Iran and the World, Vazheganeh Kherad Publications, Mashhad. (In Persian)
19. Taherkhani, H., Motusali, M M. 2006. Historical Texture Management of Iranian Cities (Challenges and Strategies), Urban Management Journal, No. 18, pp. 96-107. (In Persian)
20. Einolahi, K., Abedi, M. 2015. Approach to the use of urban catalysts in the revival of historical and valuable urban contexts. Shahrnegar, No. 73-74, pp. 31-42. (In Persian)
21. Bavand Consulting Engineers. 2006. Detailed Design of District 12, Reconstruction of Tehran Historical Center. (In Persian)
22. Everitt, B S., Dun, G. 1991. Applied multivariate data analysis, Edward Arnold, London.
23. Alpopi, C., Manole, C. 2013. Integrated urban regeneration-solution for city revitalize. Procrdia economics and finance.
24. Bohannon, L. 2004. The urban catalyst concept: toward successful urban revitalization. Master Thesis of landscape Architecture, VIRGINA.
25. Cowan, R. 2005. The Dictioanary of Urbanism, Streetwise Press, Britain.
26. EDAW Master 2002. http:/www.rudi.net/node/17478
27. Lang, J. 1994. Urban design: An American Experience, Van Nostrand Reinhold, New York.
28. Macdougall, D. 1993. Putting the heart back in the City, in 100 years: Town planning in Dundee, Duncan of Jordanstone College of Art, Dundee.
29. Sajjadzade, H. et al., 2017. Relationship between spatial configuration and environmental variables in informal settlements, study sample: Hesar neighborhood of Hamadan. Journal of Fine Arts, No. 22, pp. 19-28. (In Persian)
30. Sternberg, E. 2000. An Integrative theory of urban design. Journal of the American Planning Association.

1-  این مقاله برگرفته از رساله دکتری شهرسازی خانم ایل ناز فتح العلومی زیر عنوان "تدوین اصول مکان‌یابی خطوط تراموا در بافت های تاریخی شهری با رویکرد پروژه‌های محرک توسعه (نمونه موردی: بافت تاریخی منطقه 12) می باشد.

2- دانشجوی دکتری شهرسازی، دانشکده فنی و مهندسی، واحد شهر قدس، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.                       

[3]- دکتری شهرسازی، استادیار و  عضو هیأت علمی گروه معماری، دانشکده فنی و مهندسی، واحد شهر قدس، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. ^*(مسوول مکاتبات)

[4]- Ph.D. Student with the Department of Urbanism, College of Engineering, Shahr-e-Qods Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.

[5]- Ph.D in Urban Studies, Assistant Professor, Architecture Department, College of Engineering,  Shahr-e-Qods Branch, Islamic Azad University,  Tehran, Iran. *(Corresponding Author)