برآورد و بررسی سرانه پارک‌ها و فضای سبز شهر خمین با استفاده از سنجش از دور و تصاویر ماهواره‌ای

مقاله پژوهشی

علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره بیست و چهارم، شماره سه، خرداد ماه 1401(85-98)

برآورد و بررسی سرانه پارک­ها و فضای سبز شهر خمین با استفاده از سنجش از دور و تصاویر ماهواره­ای

مهشاد باقری[1]

امیر انصاری[2]

آزاده کاظمی²

محمود بیات [3]  ^*

Mbayat@rifr-ac.ir

سحر حیدری مستعلی[4]

فاطمه احمدلو³

چکیده

زمینه و هدف: فضای سبز شهری نقش بسیار مهمی در پایداری شهر داشته و بررسی و تعیین سرانه فضای سبز از عناصر اصلی برنامه­ریزی و مدیریت یک شهر است. بدین منظور در مطالعه حاضر به برآورد سرانه فضای سبز شهر خمین اقدام شده است.

روش بررسی: به منظور بررسی سرانه پارک­ها و فضای سبز از سنجش از دورو تصاویر ماهواره­ای استفاده شد.در سال 1398، به این منظور ابتدا با استفاده از تصاویر Sentinel2 نقشه کاربری سرزمین در چهار کلاس شامل: اراضی بایر، سکونتگاه، پارک شهری و اراضی کشاورزی تهیه و لایه پارک شهری استخراج و بالایه نواحی چهار­گانه شهر خمین تلفیق و سرانه فضای سبز هر ناحیه محاسبه شد.

یافته­ها: بررسی وضعیت سرانه با استفاده از رویکرد سنجش از دور نشان از کمبود شدید فضای سبز شهری در این شهر می­دهد، به ویژه ناحیه 3 در جنوب شرقی شهر با سرانه 66/1 متر مربع، که علاوه بر داشتن پایین­ترین میزان سرانه فضای سبز، دارای توزیع نامناسب و نامتوازن آن هم می­باشد و بیشترین سرانه هم 43/3 در ناحیه 1 بود. نواحی 2 و 4 هم به ترتیب دارای سرانه ای معادل 22/3 و 27/3 متر مربع بود.

بحث و نتیجه­گیری: این نتایج نشان می­دهد سرانه فضای سبز این شهر نسبت به استانداردها به شدت پایین بوده و نیازمند توجه خاص تصمیم گیران جهت افزایش و گسترش فضای سبز در این شهر است تا در آینده­ای نزدیک تحلیل کامل و جامعی از فضای سبز این منطقه و دلایل کمبود آن ارائه شود.

واژه­های کلیدی: شهر خمین، سنجش از دور، Sentinel2، فضای سبز شهری.

Estimation and survey of parks and green spaces per capita in Khomein city using remote sensing and satellite imagery

Mahshad Bagheri [5]

Amir Ansari[6]

Azadeh Kazemi²

Mahmoud Bayat[7] ^*

Mbayat@rifr-ac.ir

Sahar Heidari Masteali[8]

Fateme Ahmadloo³

Abstract

Background and Objective: Urban green space has a very important role in the sustainability of the city. Green space per capita is one of the main factors to planning and management of a city. In this study, green space per capita estimation of Khomein city was investigated.

Material and Methodology: Satellite imagery was used to measure green space and parks per capita. For this purpose, using Sentinel-2 imagery, land use map was developed in four classes including: Bare lands, habitat, urban parks and farmlands. The urban park layer was extracted and combined to the four district of Khomein city layer. Then, the green space per capita of each area was calculated.

Findings: Green space per capita survey using remote sensing approach shows a severe shortage of urban green space in this city, especially zone 3 in the southeast of the city with 1.66 m² per capita, meanwhile, this zone had the lowest value among all zones. In this city, green space has an inappropriate distribution and the highest green space per capita value was 3.43 in zone 1. Zones 2 and 4 had an average of 3.22 and 3.27 m², respectively.

Discussion and Conclusion: the results show that the green space per capita of the city is very low compared to the standards and requires special attention of decision makers to increase and expand the green space in the city. So in the near future, a comprehensive analysis of the green space and the reasons for this shortage should be addressed.

Key words: Khomein, Remote sensing, Sentinle-2, Urban green space.

مقدمه

فضای سبز شهری، نوعی از سطوح کاربری زمین شهری با پوشش­های گیاهی تحت مدیریت انسان است که هم واجد بازدهی اجتماعی و هم بازدهی اکولوژیک می­باشد. بازدهی اجتماعی به معنای امکان بهره­برداری و برخورداری تمامی شهروندان از مواهب آن است. بازدهی اکولوژیک شامل: زیباسازی محیط شهری، تعدیل دمای محیط، تولید اکسیژن و افزایش نفوذپذیری خاک در مقابل انواع بارش­ها می­باشد. سرانه فضای سبز عبارت است از میزان فضای سبز هر شهر یا منطقه مورد بررسی، تقسیم بر جمعیت آن شهر یا منطقه که پراکنش مناسب انواع فضاهای سبز در سطح شهر،از موضوعات مهم مدیریت فضاهای سبز شهری محسوب شده و توجه به عملکرد و خدمات فضاهای سبز شهری و توزیع سهم آنها با توجه به جمعیت شهر و توزیع آن در مناطق مختلف، همچنین تعیین نسبی مساحت شهر و مناطق از فضاهای سبز، رویکرد مناسبی برای محاسبه میزان فضاهای سبز شهری است (1). فضاهای سبز شهری بخش جدایی­ناپذیر از هر منطقه شهری بوده و اهمیت زیادی در حفظ کیفیت و پایداری محیط­زیست دارند (2). این فضاها، همچنین می­توانند مزایـای اجتمـاعی قابل ملاحضه­ای مانند ایجاد محیط­های آرام برای فراغت و کاهش استرس­های کار بـه انسان ارائه دهند (3). در واقع،امروزه مفهوم شهرها بدون وجود فضای سبز مؤثر در اشکال گوناگون آن دیگر قابل تصور نیست. پیامدهای توسعه شهری و پیچیدگی معضلات زیست­محیطی آنها، موجودیت فضای سبز و گسترش آن را برای همیشه اجتناب ناپذیر کرده است (4). با توجه به ساختار و اهمیت، فضاهای سبز شهری به چند دسته تقسیم می­شوند که شامل فضاهای سبز عمومی (پارکها، حاشیه خیابان، جنگل­کاری­ها)، نیمه­خصوصی (فضای سبز دانشگاه­ها، پادگان­ها و مراکز دولتی)، خصوصی (باغ­های شخصی و فضای سبز منازل) هستند (5). درواقع، فضاهای سبز شهری و پارکها به دلیل نقش اجتماعی، اقتصادی و اکولوژیکی­شان با مزایایی چون درمان بیماریهای روحی، محیطی مطلوب برای پرورش کودکان، یکپارچگی اجتماعی، حفظ آسایش و مانند اینها مورد توجهی ویژه قرار گرفته است که در عین حال معیاری برای ارتقای کیفیت فضای زندگی و توسعه جامعه محسوب می­شوند (6). توزیع عادلانه فضاهای سبز با کارکرد اجتماعی و چگالی مناسب این فضاها در کالبد شهر، به طور مستقیم با فرایند برنامه­ریزی و مدیریت پایدار شهری مرتبط است (7).

در زمینه ارزیابی سرانه فضای سبز و پارکها با استفاده از رویکرد سنجش از دور در شهر ها مطالعاتی صورت گرفته است. پریور (8) در مطالعه­ای به بررسی تغییرات زمانی جهت ارزیابی روند رشد شهری و شناسایی اراضی دارای توان برای احیا و گسترش فضاهای سبز با استفاده از سنجه­های سیمای سرزمین، پرداخته است. در این تحقیق از نقشه­های پوشش اراضی حاصل از تصاویر ماهواره­ای لندست سالهای 1367 و 1381 و نقشه کاربری اراضی 1:2000 استفاده شده و سنجه­های سیمای سرزمین (شامل CAP, ENN, MN, MPS, NP) مورد ارزیابی قرار گرفت. تیموری (9) با استفاده از تصاویر ماهواره Ikonos و عکس­های هوایی در مقیاس 1:8000 و 1:10000 به کسب اطلاع از وضعیت پوشش گیاهی در منطقه­ای واقع در شمال غرب تهران و محاسبه سرانه فضای سبز پرداخته است. حیدری و همکاران (10) بررسی سرانه و عوامل تاثیرگذار در دست­یابی به فضای سبز مطلوب در شهرهای کوچک پرداختند. نتایج پژوهش روشن ساخت که وضعیت موجود فضای سبز منطقه مورد مطالعه (شهر زیارتعلی)، پراکنش و توزیع در منطقه از استانداردهای معمول در شهرهای کوچک به دور بوده و ساکنین آن را با مشکلاتی رو به رو کرده است. گنجی پور (11) ارزیابی سرانه فضای سبز منطقه هشت تهران را با استفاده از سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی انجام داد. دومیری گنجی و همکاران (11) ارزیابی تغییرات فضای سبز منطقه 2 تهران با استفاده از عکسهای هوایی و داده­های ماهواره­ای انجام دادند. محرم­نژاد و همکاران (12) به بررسی اثرات توسعه شهری بر فضای سبز شهر تهران پرداخته و اعلام نموده که توسعه فضای سبز در شهر تهران از میزان رو به رشدی برخوردار است به نحوی که تعداد پارک­ها در مقیاس همسایگی، محله­ای و منطقه­ای افزایش یافته و لیکن نکته قابل توجه پراکنش نامناسب فضاهای سبز عمومی در سطح شهر تهران به طوری که مناطق 14، 7، 8، 12، 11، 10، 9 و 17 دچار کمبود سرانه فضای سبز (کمتر از 1 متر مربع) می­باشند. لطفی و همکاران (13) به مطالعه و تعیین سرانه فضای سبز در منطقه یک شهر قم پرداختند. نتیجه تحقیق نشان میدهد که وضعیت موجود فضای سبز، پراکنش و توزیع آن در منطقه هیچ سنخیتی بـا استانداردهای معمول بویژه جمعیت ندارد. کرم و حجه­فروش نیا (14) فضای سبز شهری منطقه 6 شهر اصفهان را با استفاده از تصویر  و سیستم اطلاعات جغرافیایی مورد بررسی قرار داده و از قابلیت سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی در بررسی سرانه و پراکنش فضای سبز شهری در نتایج تحقیق خود یاد کردند. لایقی و همکاران (15) در تحقیقی د شهرکرد وضعیت کمی و کیفی فضای سبز شهری را با استفاده از تصویر Quic Bird انجام داده و به این نتیجه رسیدند که سرانه کل فضای سبز عموی و غیر عموی و نیز سرانه پارک برای هر نفر به ترتیب برابر با 13/87 و 12/18 است.  Kyushik و  Jeong (16) با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی، توزیع فضای سبز را در شهر سئول در کره جنوبی مورد بررسی قرار دادند.  Kong و Nakagoshi  (17) یک روش برای بیان کمیت و به دست آوردن تغییرات در الگوی فضای سبز شهری در ناحیه مورد مطالعه در شهر جینان چین در طی سالهای 1989 تا 2004 ارائه می­دهند که توسط GIS و سنجش از دور پوشش داده می­شود. روشی که شامل تعیین کمیت فضای سبز نواحی محلی به وسیله فن «پنجره متحرک» (استفاده از fragstats) و یک آنالیز تغییرات شامل نمونه­برداری از مرکز شهر به سمت حاشیه است.  Kongو همکاران (18) کاربرد مدل قیمت هدونیک را برای ارزیابی سازگاری فضای سبز شهری در سرزمین چین پیشنهاد داد که سنجه های سیمای سرزمین و GIS در تعیین متغیرهای مدلهای قیمت هدونیک استفاده شده­اند.  Zhou و Wang  (19) در مطالعه­ای تغییرات مکانی - زمانی فضاهای سبز شهری در پاسخ به سیاست­های شهرنشینی را مورد بررسی قرار دادند. این مطالعه در دو دوره زمانی 2000-1992 و 2009-2000 انجام شد. نتایج این مطالعه نشان داد رشد شهرنشینی اثرات منفی بر فضاهای سبز داشته و بیشترین تغییرات در بین لکه­های سبز مربوط به اراضی کشاورزی است.

بنابراین، بررسی و تحلیل سرانه فضای سبز شهری به عنوان یکی از عناصر زیست محیطی در برنامه ریزی شهری بوده و پراکندگی نامناسب کاربری فضای سبز شهری و کمبود سرانه آن با توجه به نقشهای مهم فضای سبز در محیط شهر، سبب بروز مشکلات عدیده­ای می شود. با توجه به اهمیت فضای سبز و نقش آن در کاهش آلودگی­ها و به عنوان یکی از عوامل موثر در شکل دهی پایداری اجتماعی در شهر، تحقیق حاضر به بررسی و تعیین میزان اصلی و واقعی سرانه فضای سبز که یک شاخص مهم ارزیابی شهری می­باشد، در شهر خمین پرداخته است.

روش بررسی

منطقه مورد مطالعه: شهر خمین براساس آخرین سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال 1396 ، تعداد 74253 نفر جمعیت شهری آن، می­باشد (20). شهر خمین از شمال شرقی، غرب و قسمتی از جنوب به زمین­های کشاورزی و باغات محدود می­شود و تنها قسمتی که در آن بافت شهر به اراضی بایر ختم می­شود؛ (21). شکل 1 موقعیت شهر خمین را در کشور نمایش می­دهد.

توزیع فضایی کانون­های جمعیتی در ناحیه خمین نشان می­دهد که این توزیع و تمرکز بیشتر در قسمت دشتی ناحیه صورت گرفته است به صورتی که بیشتر سکونتگاه­های انسانی ناحیه خمین در این قسمت استقرار یافته­اند. عمده دلیل استقرار در این قسمت عبور رودخانه خمین از این قسمت و وجود سطحی هموار و دشتی است. به دلیل واقع شدن شهرستان خمین بین دو استان لرستان و اصفهان و قطب صنعتی کشور شهرستان اراک موجب شده است که برخی از راه­های ارتباطی شهرستان عملکردی منطقه­ای و بین استانی داشته باشند. همین امر بر تمرکز جمعیت در این قسمت مؤثر بوده است. کانون­های مرکزی ناحیه خمین روستاهایی هستند که همه به نوعی مرکز دهستان است (22).

شکل 1- موقعیت شهر خمین در کشور

Figure 1. Location of Khomein city in the country

شکل 2 مراحل انجام این تحقیق را به طور خلاصه نشان می دهد.

شکل 2- نمودار مراحل انجام تحقیق

Figure 2. Flowchart of all Stages of research

پردازش و طبقه­بندی تصویر ماهواره­ای: در این پژوهش از تصاویر Sentinel2  در سال 1398 استفاده شده است. ویژگی­های منحصر به فرد این تصاویر عبارتند از: توان تفکیک مکانی بالا، توان تفکیک طیفی بالا، توان تفکیک رادیومتریک بالا و توان تفکیک زمانی بالا (توانایی دو تصویربرداری متوالی از یک منطقه مشخص در کمترین فاصله زمانی ممکن (23) پس از پردازش تصاویر ماهواره­ای مربوطه، نخستین گام طبقه­­بندی، برای استخراج عوارض از تصاویر ماهواره­ای  است. بر این اساس، ابتدا شاخص های گوناگونی برای هر کدام از قطعات تصویر تعریف شد و سپس با استفاده از روش نظارت شده، با لحاظ کردن داده­های تعلیمی، طبقه­ بندی تصاویر انجام گرفت. پس از طبقه بندی تصاویر در چهار کلاس اصلی شامل اراضی کشاورزی، اراضی بایر، پارک شهری و سکونتگاه. و در نهایت مرحله نهایی، بررسی صحت کلی و ضریب کاپا بود.

استخراج لایه پاک شهری: به منظور بهبود نتایج طبقه­بندی از روش بصری استفاده شد. در این روش سعی شد تا با مروری بر نتایج طبق­ بندی و انطباق آنها با تصاویر، خطاهای احتمالی اصلاح شود. برای ارزیابی دقت نتایج طبقه­بندی تصاویر ماهواره­ای، از  نرم­افزار Google Earth استفاده شد. پس از تهیه این نقشه که نقشه اصلی و اساس آنالیزهای این مطالعه می­باشد، لایه پارک شهری با لایه نواحی چهار­گانه شهر خمین، تلفیق شده و میزان پارک شهری (به متر مربع) در هر ناحیه به دست آمد. نکته بسیار مهمی که ذکر آن در اینجا بسیار حائز اهمیت است این است که در این مطالعه فقط و فقط پارکهای شهری که توسط شهرداری و به منظور استفاده عمومی شهروندان در نظر گرفته شده به عنوان فضای سبز شهری تلقی شده و سایر فضاهای سبز مانند کمربندهای سبز اطراف شهر و یا باغ­های خصوصی و غیره در این طبقه­بندی لحاظ نشده­اند.

استخراج اطلاعات جمعیتی نواحی چهارگانه شهر خمین: واحدهای مطالعاتی این تحقیق، نواحی چهار­گانه شهر خمین می­باشد (شکل 3) که میزان سرانه فضای سبز در این نواحی مورد بررسی قرار گرفت. جمعیت هر یک از نواحی چهارگانه با مراجعه به آمار و داده­های مرکز بهداشت شهرستان به دست آمد که این آمار جدید و مربوط به سال 1396 می­باشد.

شکل 3- نقشه نواحی 4 گانه شهر خمین

Figure 3. Map of the 4 regions of Khomein city

برآورد سرانه فضای سبز: در نهایت و پس از تلفیق لایه پارک شهری و لایه نواحی چهارگانه شهر، مساحت پارک شهری در هر ناحیه به دست آمد، و سرانه فضای سبز شهری در هر یک از این نواحی، با استفاده از نرم­افزار Exell در هر ناحیه و با تقسیم جمعیت آن بر مساحت کل پارک شهری در هر ناحیه، به دست آمد.

یافته­ها

شکل 4 نقشه کاربری اراضی بدست آمده از پردازش تصویر ماهواره ای Sentinel2 را نشان می­دهد. لازم به ذکر است که صحت کلی 80/89% و ضریب کاپا 84/0 بود.

شکل 4- نقشه کاربری اراضی تهیه شده از تصاویر ماهواه­ای (نویسندگان مقاله)

Figure 4. Land use map derived from satellite imagery (Auothors)

در جدول زیر وسعت سکونتگاه­ها و سرانه آنها در هر ناحیه شهری آورده شده است:

جدول 1- جمعیت و وسعت و سرانه سکونتگاه در نواحی مورد مطالعه (نویسندگان مقاله)

Table 1. Population, area and per capita of the settlements in the study areas (Auothors)

در جدول 2 هم وسعت و سرانه فضای سبز در نواحی چهارگانه شهر خمین آمده است:

جدول 2- وسعت و سرانه فضای سبز در نواحی مورد مطالعه(نویسندگان مقاله)

Table 2. Area and capitation of green space in the study area (Auothors)

همان­گونه که اطلاعات نقشه­ها و جداول نشان می­دهد، ناحیه 1 که در جنوبی­ترین قسمت شهر خمین واقع شده است، بیشترین جمعیت و ناحیه 3 در قسمت جنوب شرقی شهر خمین، کمترین جمعیت را به خود اختصاص داده است. بیشترین وسعت سکونتگاه هم بنابراین در ناحیه 1 متمرکز شده و کمترین وسعت سکونتگاه مربوط به ناحیه 3 است.

شکل 5- سرانه فضای سبز در نواحی مورد مطالعه(نویسندگان مقاله)

Figure 5.Green space per capita in the study areas (Auothors)

همان­گونه که در جدول2 نشان داده شده است، وسعت کل فضای سبز عمومی (پارک شهری) در شهر خمین 224800 متر مربع یا 48/22 هکتار است که در این بین بیشترین وسعت پارک شهری را ناحیه 1 به خود اختصاص می­دهد و پس از آن ناحیه 4و ناحیه 2 و ناحیه 3 با اختلاف بسیار زیادی از سایر نواحی تنها 23300 متر مربع پارک شهری را در بر می­گیرد که کمترین میزان را به خود اختصاص داده است.  با تقسیم مساحت پارک شهری بر جمعیت هر ناحیه و به دست آوردن سرانه فضای سبز که در ستون آخر جدول 2 و شکل 3 مشاهده می­شود، ناحیه 1 با سرانه 43/3 بیشترین مقدار، سپس ناحیه 4 با سرانه 37/3، ناحیه 2 با سرانه 22/3 و در نهایت ناحیه 3 همان­گونه که ذکر شد با اختلاف فاحشی با سیار نواحی و تنها با داشتن سرانه 66/1 کمترین مقدار را به خود اختصاص داده­اند  (شکل 5).

بحث و نتیجه­گیری

گسترش شهرنشینی، لزوم توجه به فضاهای سبز را به لحاظ عملکردهای اکولوژیک و اجتماعی، بیش از پیش مطرح می­نماید (24). در شهر خمین، به شکل خاص تاکنون به جز چندین طرح پراکنده و مقالات کلی، مطالعه جامع و قابل اتکایی در خصوص بررسی فضای سبز صورت نگرفته و پژوهش حاضر از این حیث منحصر به فرد است. نکته مهمی که پیش­تر به صوت جزئی اشاره شد این است که جنبه دیگر منحصر به فرد بودن این پژوهش این است که در آن تنها فضای سبز عمومی استخراج و بررسی و در محاسبه سرانه آورده شده است؛ چرا که فضاهای سبز عمومی، گستره­های سبزی هستند که بازدهی اجتماعی دارند و عموم مردم از آنها در گذران اوقات فراغت، تفریح و مصاحبت با دوستان و گردهمایی های اجتماعی و فرهنگی و مانند آن استفاده می­کنند و برای این منظور طراحی و تجهیز می­شوند (25) و بنابراین، یکی از مهمترین مواردی که در مورد محاسبه و اعلام نتایج سرانه فضاهای سبز سبب گمراهی و بعضا انحراف اذهان عمومی و تصمیم­گیران و مدیران می­گردد، این است که محققان به سهو یا عمد در استخراج و محاسبه فضای سبز کل فضاهای سبز اعم از پارکهای شهری، فضاهای سبز نیمه­خصوصی و خصوصی و حتی گاها فضاهای سبز و کمربندهای سبز حاشیه و خارج از شهرها و باغات و یا حتی فضای سبز کشاورزی حاشیه شهر را نیز وارد می­کنند که این خود عدد سرانه را تا حد زیادی بالاتر و منحرف از واقعیت موجود می­کند. تنها مورد بررسی فضای سبز در خمین را شاید بتوان تحقیق عباسی و همکاران در سال 1396 بیان کرد که بررسی سیر تحول و توسعه میزان و سرانه فضای سبز در شهر خمین را انجام دادند. آنها در مجموع اعلام داشتند که سرانه کاربری فضای سبز شهر خمین در طی زمان روندی افزایشی داشته بدین ترتیب که سرانه این کاربری بدون در نظر گرفتن باغات و درختکاری در سال 1377 برابر با 7/3 و با در نظر گرفتن آن برابر با3/9 مترمربع به ازای هر نفر، در سال 1387 بدون در نظر گرفتن باغات و درختکاری و پارک جنگلی شهر برابر 8/4 مترمربع به ازای هر نفر با احتساب فضاهای درختکاری، باغات و پارک جنگلی 44 هکتاری شخر و 8/5 متر مربع به ازای هر نفر بدون اختساب فضاهای مذکور جزء فضای سبز شهری می­باشد. افزایش سرانه فضای سبز شهر خمین در طی زمان بخشی به دلیل افزایش و توسعه میزان فضای سبز احداثی در شهر به عنوان مثال احداث میزان 11 هکتار فضای سبز شهری از سال 1387 به بعد شامل 12 پارک محله­ای، تعدادی میدان، میانه های بلواری و غیره بخشی به دلیل کاهش جمعیت شهر و مهاجرت جمعیت از شهر خمین در طی زمان می باشد (26). مناطق حاشیه­نشین شهر خمین تراکم زیاد جمعیتی در مناطق و خانوارها بوده دارد؛ همچنین استفاده از مصالح کم­دوام و فقدان فضاهای سبز و باز عمومی در سطح محله­های این مناطق و دسترسی سخت واحدهای مسکونی این مناطق به شبکه­های اصلی شهری از ویژگی­های کلی این مناطق است (27). در ارتباط با سنجش کیفیت زندگی در شهر خمین که یکی از پارامترهای اصلی آن تسهیلات و امکانات شهری مانند فضاهای سبز شهری بود، می­توان اظهار داشت کیفیت زندگی دارای نمره­ای کمتر از متوسط می­باشد که بدین معناست که این متغیر در شهر خمین در سطح مناسبی ارزبابی نشد (27). بنابراین همان­گونه که توضیح داده شد این محققان حتی باغات و فضای سبز کشاورزی را نیز در محاسبه فضای سبز شهری وارد کرده­اند که به نظر می­رسد در صورت محاسبه فضای سبز خالص شهری به اعدادی کاملا متفاوت و حتی به روندی معکوس در طی زمان دست می­یافتند.

به طور کلی تفسیر و بررسی نتایج در نواحی چهارگانه شهر خمین، نشان از پایین بودن شدید سرانه فضای سبز شهری در این شهر می­دهد. بررسی لکه­های پارک شهری در نواحی چهارگانه شهر نشان می­دهد در ناحیه 1، که در قسمت جنوبی شهر واقع شده و با داشتن 23000 نفر جمعیت بیشترین جمعیت را در بین نواحی چهارگانه به خود اختصاص می­دهد. ناحیه 3 که در قسمت جنوب­شرقی شهر قرار دارد به لحاظ سنجه­های نام برده شده در بالا، بدترین و نامناسب­ترین وضعیت را در بین سایر نواحی دارد و این امر نشان می­دهد لازم است تا در آینده­ای نزدیک یک تحلیل کامل و جامع از فضای سبز این منطقه و دلایل کمبود آن ارائه شده و همچنین لزوم توجه اساسی به فضای سبز آن احساس می­شود و نیاز است تا پروژه­های مکان­یابی فضای سبز در صورت امکان به این ناحیه معطوف شده و توجه مسئولین و تصمیم­گیرندگان و برنامه­ریزان فضای سبز به آن بیشتر شود. نواحی 2 و 4 که به ترتیب در غرب و شمال شهر قرار دارند اگرچه از وضعیت چندان مطلوبی برخوردار نمی­باشند اما نسبت به ناحیه 3 وضعیت مطلوبتری به لحاظ غنای لکه­های فضای سبز، دارند. به طور کلی در کل شهر خمین میانگین متوسط فضای سبز شهری خالص (که قبلا توضیح داده شد) با عدد میانگین، حدود 3 مترمربع به ازای هر فرد، حکایت از کمبود شدید پارک شهری در این شهر می­دهد. دسترسی به فضای سبز شهری متناسب با نیازهای مردم می­تواند سهم زیادی در پایداری شهری بندی فضای سبز شهری داشته باشد (28). این نتایج در مقایسه با نتایج پژوهش حیدری و همکاران (10) در برآورد سرانه فضای سبز در شهر زیارتعلی، کمتر بوده چنان که آنها سرانه فضای سبز را برای این شهر 23/4 متر مربع اعلام کردند. همچنین در مقایسه با نتایج گنجی پور (11) در مورد سرانه فضای سبز منطقه هشت تهران نیز که عدد 38/4 متر مربع را اعلام کردند نیز، پایین تر می باشد و ابراهیم­زاده و عبادی جوکندان (29) که در مطالعه­ای به توزیع فضایی- مکانی کاربری فضای سبز شهری در منطقه سه شهری زاهدان پرداختند، بیان داشتند که با توجه به پایین بودن میزان سرانه فضای سبز منطقه (7/2 متر مربع) نسبت به استاندارد سرانه فضای سبز شهری (15 متر مربع) کمبود شدید فضای سبز در زاهدان و به خصوص منطقه سه شهری آن وجود داشته، در عین حال توزیع فضایی آن بسیار نامتعادل و نامتناسب است. همچنین لایقی و همکاران (15) و کرم و حجه فروش نیا (14) به ترتیب در منطقه یک شهری شهرکرد و منطقه شش شهر اصفهان برای بررسی کمی و کیفی فضای سبز شهری از تصاویر ماهواره­ای Quic Bird استفاده کردند که در مطالعه اول صحت کلی و ضریب کاپا به ترتیب 91% و 85/0 بود که اندکی از صحت و ضریب کاپای بدست آمده از تصاویر Sentinel2 در این تحقیق بالاتر می­باشد اما هر دو مطالعه به کارایی سنجش از دور و تصاویر ماهواره ای در تفکیک و بررسی فضای سبز شهری اذعان داشته­اند (29). استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی و تصاویر ماهواره­ای نشان­دهنده یک روش مناسب برای مطالعه تغییر تدریجی مکانی در فضاهای سبزی شهری و جنگلی است (30و 31). نتیجه این پژوهش حاکی از پایین بودن مفرط عدد سرانه فضای سبز شهری در شهر خمین می­باشد که لزوم پیگیری و توجه مفرط تصمیم­گیران و برنامه­ریزان شهری را جلب می­کند. نتایج حاصل از تحلیل سنجه­های سیمای سرزمین همچنین علاوه بر نشان دادن پایین بودن سرانه فضای سبز در این شهر، حکایت از توزیع نامتعادل و نامتوازن این کاربری در بین نواحی 4­گانه مورد مطالعه در این تحقیق دارند؛ به منظور بهبود و ارتقای فضای سبز شهری در شهر خمین تعدادی راهکار به نظر مناسب می­رسد: جلوگیری از تخریب بی­رویه اراضی کشاورزی از تغییر کاربری اراضی با کاربری فضای سبز و باغ و غیره به کاربری­های سودآور از قبیل مسکونی و تجاری. جلوگیری از تخریب و تغییر کاربری بی­رویه اراضی کشاورزی اطراف شهر و درجه­بندی اراضی کشاورزی از نظر حاصلخیزی و نوع خاک.  برنامه­ریزی دقیق و هوشمندانه برای اجرای طرحهای فضای سبز پیش­بینی شده در طرح جلسه به ویژه در محله­هایی که از کمبود فضای سبز شهری رنج می­برند (محله­های موجود در ناحیه 3 شهر) و توزیع مناسب، متعادل و سلسله مراتبی این کاربری­ها در سطح شهر به نحوی که کلیه ساکنان شهری دسترسی مطلوبی به این نوع از کاربری­ها داشته باشندو اجرای سیستم آبیاری نوین و جداسازی آب فضای سبز از آب شُرب و استفاده از پساب فاضلابهای شهری برای آبیاری درختان و فضای سبز شهری.

References

1. Iran Nejad Parizi, M. 2011. Parks and Urban Green Space, Published: Yazd University, 416 pages. (In Persian)
2. Kshama Gupta, K., Kumar, P., Pathan, S. K., Sharma, K. P. 2012. Urban Neighborhood Green Index - A measure of green spaces in urban areas, LANDSCAPE AND URBAN PLANNING, 105 (3): 325-335.
3. Gobster, P.H., Westphal, L.M. (Eds.), 1998. People and theRiver: Perception and Use of Chicago Waterways forRecreation. USDI National Park Service Rivers, Trails, andConservation Assistance Program, Milwaukee, WI. URL:http://www.ncrs.fs.fed.us/epubs/chicagoriver/people/
4. Domirie Ganji, H., Babaei, S., Mutaji, A., Rashidi, F. 2010. Evaluation of Green Zone Changes in Tehran Region 2 Using Aerial Photographs and Satellite Data. Journal of Natural Resources Science and Technology, 5 (2): 24-13. (In Persian)
5. Venn, S., Niemelä, J. 2004. Ecology in a multidisciplinary study of urban green space: the URGE project, Boreal Environment Research, 9 (6): 479-489.
6. Balram, S., Dragicevic, S. 2005. Attitudes toward urban green spaces: Integrating questionnaire survey and collaborative GIS techniques to improve attitude measurements, Landscape and Urban Planning 71(2):147-162.
7. Cook, E., Vanlier, A., Hubert, N. 1994. "Landscape Planning & Ecological Networks" Amsterdam, Elsevier Pub. Ingegnoli, V. 2002, Landscape Ecology: A Widening Foundation. Springer: New York.
8. Parivar, P., Yavari, A., Faryadi, S., Sotoudeh, A. 2009. Analysis of Ecological Structure of Landscape of Tehran City for Developing Strategies for Improving Environmental Quality. Journal of Environmental Studies. 51: 56-45. (In Persian)
9. Teymouri, S. 2006. Investigation of the Current Status and Potential of Urban Forestry with GIS (Case Study: District 2 of Tehran Municipality), MSc Thesis, Faculty of Natural Resources, University of Tehran, 125 pp. (In Persian)
10. Heydari, A., Narouee, B., Salehi, A., Zebardast, L. 2018. Investigation of per capita and factors affecting access to desirable green space in small cities (case study of Ziarati Ali). Human and Environmental Land use planning, 45: 129-111. (In Persian)
11. Ganji Pour, A. 2016. Evaluation of urban green space per capita using Geographic Information System (GIS) Case Study: District 8 of Tehran Municipality. Journal of Environmental Land use planning, 35: 84-71. (In Persian)
12. Moharram nezhad, N., Bahmanpour, H. 2009, Investigating the Impacts of Urban Development on Tehran's Green Space and Providing Management Solutions, Environmental Science and Technology, 43, 525. (In Persian)
13. Lotfi, P., Mahdavi, A., Mohammadpour, P. 2014. Distribution, Standards and Per capita Calculation of Urban Green Space Based on Bahram Soltani Model, Case Study: Area One of Qom City. Geography and Urban Planning 10: 18-1. (In Persian)
14. Karam, A., and Hajjehforoshnia, Sh. 2012. Application of GIS and Remote Sensing in Urban Green Space Planning (Case Study: District 6 of Isfahan). Geography and Environmental Studies, 1 (2): 67-78. (In Persian)
15. Layeghi, Z., Riahi Bakhtiari, H., and Jafari, A. 2019. Qualitative and quantitative study of urban green space using Quickbird satellite images Journal of Environmental Research, 10 (20): 247-258. (In Persian)
16. Kyushik, O., and Jeong, S. 2007. Assessing the spatial distribution of urban parks using GIS”. Landscape and Urban Planning 82, 25–32.
17. Kong, F., Nakagoshi, N. 2006. Spatial-temporal gradient analysis of urban green spaces in Jinan, China, Landscape and Urban Planning78(3):147-164 ·
18. Kong, F., Yin, H., Nakagoshi, N. 2007. Using GIS and Landscape Metrics in the Hedonic Price Modelling of the Amenity Value of Urban Green Space, Landscape and Urban Planning 79(3-4):240-252.
19. Zhou, X., Wang, Y. 2011. Spatial–temporal dynamics of urban green space in response to rapid urbanization and greening policies, Landscape and Urban Planning 100 (3): 268-277.
20. Khomein Health Center, Demographic Information, 2016.
21. Abbasi, M., Ghazi Zahid, A., Shibani, M., Mahbod, A. 2016. Evaluation of the development and development of green space per capita in Khomein, 3rd Annual Conference on Architecture, Urban Development and Urban Management. (In Persian)
22. Saeedi, A., Rahmani fazli, A., Azizpour, F., Bayat, M. 2017. Analysis of Khomein Spatial Structure with Emphasis on Spatial Planning. Space Economics and Rural Development, 20:41-58 (In Persian).
23. Drusch, M., Bello, U. D., Carlier, S., Colin, O., Fernandez, V., Gascon, F., Hoersch, B., Isola, C., Laberinti, P., Martimort, P., Meygret, A., Spoto, F., Sy, O., Marchese, F., and Bargellini, P. 2012. Sentinel-2: ESA's Optical High-Resolution Mission for GMES Operational Services. Remote Sensing of Environment, 120: 25-36.
24. Makhdoum, M. F. 2008. Landscape ecology or environmental studies (Land EcologyEuropean) Versus Anglo Saxon schools of thought). J. Int. Environ. Appl. Sci, 3(3), 147-160.
25. Saeednia, A. 2004. Municipal Green Book, Volume 9, Municipalities Publication.
26. Alizadeh, M., Mohammad Amini, H. 2012. An Analysis of the Causes and Consequences of Formation of Suburbs with Special Attitude toward Khomein City, Journal of Social Studies and Research, 1, 2: 138-121. (In Persian)
27. Motlagh, M., Gandoumi, M. 2016. Survey of Social Development in Khomein City, Iranian Social Development Studies, 2: 100-89. (In Persian)
28. Hatami Nejad, H., Veysian, M., Varzaneh, N., Alizadeh, A. 2012. Analysis and Prioritization of Urban Green Space Using TOPSIS and GIS Techniques (Case Study: Dehgolan City), Environmental Land use planning, 26, 88-65. (In Persian)
29. Ebrahimzadeh, A., Ebadi Jokandan, A. 2007. Analysis of Spatial-Spatial Distribution of Green Space of district 3 in Zahedan City. Journal of Geography and Development, 11: 58-39. (In Persian)
30. Bayat, M.; Thanh Noi, P.; Zare, R.; Tien Bui, D. A 2019 Semi-empirical Approach Based on Genetic Programming for the Study of Biophysical Controls on Diameter-Growth of Fagus orientalis in Northern Iran. Remote Sens., 11, 1680.
31. Bourque, C.P.A., Bayat, M. and Zhang, C., 2019. An assessment of height–diameter growth variation in an unmanaged Fagus orientalis-dominated forest. European Journal of Forest Research, 138(4), pp.607-621.

1- دانش­آموخته کارشناسی ارشد، گروه محیط زیست، دانشگاه اراک، اراک، ایران.

2- استادیار، گروه محیط زیست، دانشگاه اراک، اراک، ایران.

3- استادیار پژوهش، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران. ^*(مسوول مکاتبات)

4- دکتری محیط زیست، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران، کرج، ایران.

1- M.Sc., Department of Environment, Arak University, Arak, Iran.

2- Assistant Professor, Department of Environment, Arak University, Arak, Iran.

3- Assistant Prof., Research Institute of Forests and Rangelands, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Tehran, Iran. *)Corresponding Author)

4- PhD. Department of Environment, University of Tehran, Karaj, Iran.