حمایت از حقوق حیوانات شهری با الگوبرداری از کشورهای پیشرو

مقاله پژوهشی

علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره بیست و سوم، شماره یازده، بهمن ماه 1400(212-201)

حمایت از حقوق حیوانات شهری با الگوبرداری از کشورهای پیشرو

نفیسه مکتبی[1]^*

nafisemaktabi92@gmail.com

سپنتا مجتهدزاده[2]

شیما عرب اسدی2

چکیده

حیواناتی که در جوار انسان ها و در محیط شهری زندگی می کنند اکثرا بر اثر بیماری و تصادف با خودروها کشته شده و مورد اذیت و آزار و خشونت قرار می گیرند. این حیوانات از رفاهی در سطح بسیار کم برخوردارند. نگرانی انسان ها در زمینه ی انتقال بیماری ها خصوصا هاری و گاز گرفتگی و توانایی تولید مثلی بالا در این حیوانات باعث شده انسان ها برای کنترل حیوانات شهری دست به کار شوند. این پژوهش در صدد پاسخ به این پرسش است که ایران برای کنترل جمعیت حیوانات شهری در عین حمایت از حقوق آنها چه اقداماتی انجام داده و آیا در این زمینه موفق بوده است. فرضیه پژوهش حاضر این است که ایران در مدیریت و ساماندهی حیوانات شهری همچنین حمایت از حقوق آنها موفق نبوده و روش های صحیح و انسانی کنترل جمعیت حیوانات شهری در برخی از کشور ها می تواند الگوی مناسبی برای ایران باشند به گونه ای که سلامت و رفاه انسان و حیوان تامین، و حقوق آنها تضمین شود. هدف اصلی پژوهش حاضر ارائه ی پیشنهادهای قابل اجرا برای حمایت هرچه بیشتر از حقوق حیوانات شهری با الگوبرداری از کشورهای پیشگام است.

واژه­های کلیدی: حقوق حیوانات، حیوانات شهری، رفاه حیوانات، وظیفه گرایی، حیوان آزاری، پراگماتیسم.

Protecting the rights of urban animals by following the example of leading countries

Nafise Maktabi[3]^*

nafisemaktabi92@gmail.com

Sepanta Mojtahedzade[4]

Shima Arab Asadi²

Abstract

Animals that live near humans and in urban areas are often killed by disease and car accidents and are harassed and abused. These animals have a very low level of well-being. Human concerns about the transmission of diseases, especially rabies and bites, and the high reproductive capacity of these animals have led humans to take control of urban animals. This study seeks to answer the question of what Iran has done to control the population of urban animals while protecting their rights and whether it has been successful in this regard. This study seeks to answer the question of what Iran has done to control the population of urban animals while protecting their rights and whether it has been successful in this regard.

Keywords: Animal rights, urban animals, animal welfare, conscientiousness, animal abuse, pragmatism.

مقدمه

حقوق حیوانات ، مبانی و رویکرد ها

حقوق حیوانات ایده­ای است که در آن برخی یا تمام حیوانات غیر­انسانی حق دارند موجودیت خود را در اختیار داشته باشند و باید ابتدایی­ترین منافع آنها - از جمله لزوم جلوگیری از رنج - در نظر گرفته شود همان منافع مشابه انسان(1).

1-1-رویکرد تحلیلی: فیلسوفان این رویکرد سینگر نماینده جریان فایده­گرایی و ریگان نماینده جریان وظیفه­گرایی می­باشند. فایده­گرایی، برای نخستین بار توسط «جرمی بنتام»، در قرن نوزدهم میلادی مطرح شد. مکتب فایده­گرایی، حیات حیوانات را مفید تشخیص می­دهد(2). به موجب این نگرش، اگر منافع و نتایج اعمال انسان بر حیوانات بر میزان درد و رنج وارده بر آن­ها غلبه داشته باشد و آثار زیان آور وارده بر آن­ها نوید بخش نتایج مثبت و حیاتی برای زندگی انسان­ها باشد، در این حالت استفاده کردن آن­ها از بعد اخلاقی موجه خواهد بود(3). به گفته بنتام بحث در این نیست که آیا حیوانات قدرت تعقل دارند یا نه؟ حرف می­زنند یا نه؟ بلکه مساله این است که آیا متحمل رنجی می­شوند؟ به نظر او بدرفتاری با حیوانات، شبیه به برده­داری یا تبعیض نژادی نسبت به انسان­هاست. فرض اساسی بنتام این است که وجه مشترک انسان­ها با حیوانات حساسیت یا توانایی احساس درد و تجربه­ی لذت است. نماینده­ی این دیدگاه پیتر سینگر است. وی معتقد است «توانایی رنج کشیدن و لذت بردن پیش شرط داشتن منافع است». وی همچون بنتام به این نتیجه رسید که رنج بردن یک ویژگی اساسی برای دارا شدن حق بین انسان­ها و حیوانات است. این مساله که نمی­توان برای انسان و حیوان قائل به منافعی برابر شد، همان چیزی است که سینگر از آن به عنوان اعتقاد به گونه­ای خاص نام می­برد. خاص بودن گونه­ی انسان، موید آن است که هوشیاری بیشتر انسان، و حس قبلی او از مرگ و مانند این­ها به درد و رنج بیشتر او می­انجامد. اما به نظر سینگر این امر مبنایی برای چنین تفاوتی بین انسان و حیوان نیست(2). مطابق مکتب رفاه حیوانات، اگر منافع و نتایج اعمال انسان بر حیوانات بر میزان درد و رنج وارده بر آن­ها غلبه داشته باشد و آثار زیان آور وارده بر آن­ها نوید بخش نتایج مثبت و حیاتی برای زندگی انسان­ها باشد، در این حالت استفاده از آن­ها از بعد اخلاقی موجه است(4). نظریه پرداز موضع حقوق طبیعی تام ریگان است که در اثر خود با عنوان دفاع از حقوق حیوانات استدلال می­کند که حیوانات-خصوصا پستانداران بالغ-موجوداتی اخلاقی اند که همچون انسان­ها حقوق جدایی ناپذیر مشخصی دارند. رویکرد حق­محور، به فلسفه وجودی یک عمل و ذاتا ممدوح بودن آن عمل بدون توجه به پیامد­های آن می­نگرد و در این زمینه حیوانات را موضوعات حیات قلمداد می­کند که باید دارای حقوقی باشند. یکی از مبانی تمتع حیوانات از حقوق از این واقعیت سرچشمه می­گیرد که برخی حیوانات قوه­ی ادراک دارند(2). در این رویکرد با تکیه بر ارزش ذاتی حیوانات به مثابه فرد، بر این دیدگاه تاکید شده است که حیوانات باید فی نفسه و صرف نظر از فواید مستقیم و غیر مستقیم شان برای انسان دارای ارزش ذاتی بوده و همانند انسان مورد توجه ملاحظات اخلاقی قرار گیرند. در نتیجه، هدف و غایت نهایی این نظام فلسفی به طور کلی، نفی و ممنوع ساختن هر گونه استفاده از حیوانات دانسته است(3). ریگان معتقد است آدمیان و حیوانات از حقوقی برابر برخوردارند و برای اثبات نظریه­اش که خود واضع آن است از مفهوم «متعلق حیات بودن» بهره می­جوید.از نظر وی هر موجود زنده­ای را نمی­توان مصداق این مفهوم دانست، بلکه موجودی که دارای باورها، خواسته­ها، تصورات، حافظه و خاطره، درک مفهوم آینده، زندگی عاطفی همراه لذت و درد، منافع ترجیحی و رفاهی، توانایی انجام عمل به منظور رسیدن به اهداف و خواسته­ها، وحدت روانشناختی با گذر زمان و... باشد، مصداق این مفهوم است. ارزش ذاتی، کیفیتی است که ریگان برای هر موجودی که متعلق حیات است به کار می­برد. یک موجود ارزش ذاتی دارد و آن که ارزش ذاتی دارد مستقل از هرگونه استفاده­ای است که ممکن است برای دیگران داشته باشد پس ارزش ذاتی در مقابل ارزش ابزاری است. به نظر ریگان ارزش ذاتی حقی اساسی است که هرگز نباید به عنوان یک ابزار یا وسیله برای دیگران به کار گرفته شود(1). همچنین وی معتقد است، پستانداران بالغ و طبیعی نه تنها دارای احساس هستند، بلکه دارای ظرفیت های روحی از قبیل احساسات، حافظه، میل، اعمال عمدی و تا درجاتی خودآگاهی هستند. در نتیجه، از دید او موجوداتی که مالک این ظرفیت­ها باشند فاعل اخلاقی بوده و به تبع آن دارای ارزش ذاتی فراتر از ارزشی که دیگران برای آن­ها قائلند، هستند(5).

2-1-رویکرد الهیاتی: به عقیده اندرو لینزی، نماینده رویکرد الهیاتی، به دلیل آن که عموم مردم از اخلاق دینی بیشتر متاثر می­شوند ، می­تواند موثرترین رویکرد باشد(6). این رویکرد بیش از هر چیز به بررسی باورهای دینی می­پردازد و مسائل اخلاق زیستی به مثابه مسائل الهیاتی بررسی می­شوند و پیامدهای آن­ها در گستره چهان­بینی دینی سنجیده می­شود(7).  در شرع مقدس اسلام نیازهای اساسی حیوانات جزء حقوق آن­هاست و برآوردن این حقوق از وظایف انسان شمرده می­شود. بدیع­ترین حقوق آن­ها که مقتضای حق حیات آن­هاست، آماده­سازی آب و خوراک و تامین آرامش و امنیت شبانه می­باشد. مصون داشتن حیوان از آزار و اذیت از حقوقی است که شرع مقدس با تعابیر گوناگون و در قالب احکام تکلیفی به آن­ها سفارش کرده و حمایت از این حقوق را از مسلمانان خواسته است(8). منابع حقوق حیوانات در فقه اسلامی شامل قرآن، سنت، اجماع، عقل و قیاس می­باشد. همچنین  به صراحت قرآن کریم، تمامی جهان هستی دارای درک و شعور بوده و با خالق جهان در ارتباط هستند هرچند برای انسان­ها درک آن از طرق عادی مقدور نیست و رابطه ما با آن­ها گسسته است. در این دیدگاه، زمین، آسمان و هر آنچه در این دو است از ستارگان، درختان، سنگ­ها و ... ذکر و تسبیح الهی را گفته و از شعوری فراخور خلقت برخوردارند. در این میان حیوانات نیز هر چند قوه ناطقه و عاقله انسانی را ندارند از درک و شعور بهره­مند بوده و از احساسات و عواطف برخوردار هستند(9). خداوند در آیات متعدد از انسان می­خواهد که در آیات الهی و از جمله خلقت خود و حیوانات تدبر کند(10). پیامبر گرامی و ائمه معصومین (ع) در باب رعایت حقوق حیوانات توسط انسان به نکات جالبی اشاره نموده­اند. حضرت علی(ع) در نهج البلاغه به چگونگی رعایت حقوق حیوانات می­پردازد از جمله تنظیم ورود به میان حیوانات، پرهیز از جدایی افکندن میان حیوان و نوزادش و عدالت در رفتار با حیوانات. در سوره­های مختلف قرآن کریم، همواره از حیوانات به عنوان نشانه­های قدرت و عظمت الهی یاد شده و همچنین در دین مبین اسلام، خدای متعال مالکیت حیوانات را به انسان­ها واگذار نموده است البته در واگذاری این مالکیت به انسان­ها خدای متعال برای حیوانات حقوقی قائل شده است. برای مثال قرآن کریم برای انسان و دام حق بهره­برداری برابر از طبیعت را در نظر گرفته است همچنین آن­ها از حق مشابه در استفاده از خوراک خوب و تازه و از حق حیات و وجود مساوی با انسان­ها برخوردارند. بر اساس آیات، آشکار است که اسلام هیچ آفریده­ای را بیهوده نمی­داند. در آموزه­های اسلامی انسان­ها توصیه شده­اند که با حیوانات برخوردی دلسوزانه و رفتاری با ملایمت داشته باشند (11). حضرت علی(ع)، حفظ و رعایت حقوق حیوانات را به نظام دینی و الهی نسبت می دهد و برای این کار اجر و مزد اخروی و معنوی قایل می­شود. قطعا می­توان گفت تصویر کلی که اسلام از ارزش حیات حیوان ترسیم می­نماید، کمتر از حیات انسان­ها نیست و بازتاب این امر در آموزه­های دینی و ابواب مختلف فقهی پدیدار است (12).  از جمله حقوقی که اسلام برای حیوانات قائل شده است حق حیات می­باشد. از نظر امام صادق(ع)، زشت­ترین گناهان سه چیز است: کشتن حیوانات، ندادن مهریه زنان، ندادن دستمزد اجیر(13و14). خداوند برای حیوانات جایگاهی قائل شده است که گفته شده برای آن نام نیکو گذاشته شود: نام نهادن بر حیوان اهلی موجب انس و الفت آن حیوان و مالکش می­شود تا آنجا که مستحب است برای حیوانات نام مناسب و نیکو بگذارند(15). حق تغذیه نیز برای حیوان شناسایی شده است، همچنین در حدیثی از امام باقر(ع) نقل شده است که می­فرماید: خداوند تبارک و تعالی سیراب کردن جگر هر تشنه­ای را دوست دارد و هر که جگر تشنه را سیراب کند-خواه حیوان باشد خواه غیر آن- خداوند او را در روز قیامت در زیر سایه رحمت خود قرار می­دهد(16). در مورد حق مسکن روایتی است از سعید بن مسیب: علی(ع) را دیدم که برای حیوان گمشده­ای لانه می ساخت و به او از بیت المال به اندازه متعادل علف می­داد. اگر کسی بر مالکیت حیوان بینه می­آورد حیوان را به او می­داد در غیر اینصورت آن را به حال خود رها می­کرد(24) و شهید ثانی تصریح می­نماید: آماده­سازی و مهیا نمودن مکان برای حیوان مانند اغل و اصطبل به گونه­ای که مناسب حال حیوان باشد واجب است، حتی اگر حیوان از کار افتاده یا در شرف مرگ باشد( 17و18 ). اسلام به بهداشت حیوان نیز توجه نموده است. رسول خدا(ص) فرمود: هر کس به اسبش جو پاک کرده بخوراند در برابر هر دانه جو خداوند یک عمل نیک برای او به حساب می­آورد(19). آزار و اذیت حیوان از جمله توهین و لعن کردن، استفاده جنسی ، داغ نهادن و .. منع شده است. از پیامبر (ص) روایت است که از تعذیب و آزار حیوان بوسیله آتش نهی کردند(20). حضرت علی(ع) فرمودند بر صورت چهارپایان نزنید و آنها را لعن نکنید که همانا خداوند عزوجل لعن کننده آن­ها را مورد نفرین خود قرار می­دهد(21). پیامبر می­فرماید: لعنت خدا و فرشتگان و مردم همگی بر کسی باد که چیزی از حق مرا پایمال کند و بر کسی که با حیوانی نزدیکی کند(22). پیامبر(ص) از داغ کردن صورت حیوانات و زدن در صورتشان نهی کرده­اند زیرا تسبیح خدا را می­گویند(23). منابع بیانگر آن است که حق تولید مثل نیز برای حیوان وجود دارد چرا که از محروم ساختن حیوان از آن نهی شده است. پیامبر(ص) از عقیم کردن اسب، گوسفند و خروس نهی کردند(24). امام باقر(ع) عقیم­سازی چهارپایان و درگیر کردن آن­ها با یکدیگر و ایجاد زد و خورد میان آن­ها را ناپسند می­داند(25).

2.تعریف حیوان شهری

حیوانات شهری حیواناتی هستند که آزادانه در سطح شهر زندگی می­کنند. این حیوانات سرگردان، بدون پناهگاه و محل سکونت معین هستند آن­ها در خیابان متولد شده، زندگی می­کنند و می­میرند. این حیوانات معمولاً از زباله و پسماند تغذیه کرده و به یکی از اجزای جدایی ناپذیر زندگی ما انسان­ها تبدیل شده­، خود را برای بقا، با طبیعت زندگی شهری وفق داده­اند. مهمترین حقوق حیوانات با استناد به حداقل استانداردهای نگهداری آنان عبارت است از تدارک آب و خوراک مناسب و جایگاه و شرایط زیستی و روانی صحیح، دستیابی به بهداشت و درمان آن­ها، به خصوص با توجه به وجود بیماری­های مشترک میان حیوان و انسان(26). قوانین مرتبط با حیوانات شهری در کشورهای مختلف تعریف کلی از حیوان شهری یا بطور خاص سگ­های شهری ارائه نموده­اند برای مثال مطابق راهنمای کنترل سگ­ها 1824، یک سگ شهری، هر سگی است که تحت نظارت مستقیم مالک نیست و از هر مانعی محروم است و به همین دلیل در پرسه زدن در جامعه آزاد است. همچنین قانون کنترل سگ­های خیابانی 2000 موریس، سگ­های شهری را حیوانی می­داند که تحت کنترل یا مالکیت با مجوز هیچ کس نباشد. سگ­ها حیواناتی هستند که به طور گله­ای زندگی می­کنند و انزوا تاثیرات مضری بر آن­ها می­گذارد.

3.رفاه حیوانات غیر انسانی با عنوان ولگرد

طبق تعریفی که «رابرت نوزیک» از رفاه حیوانات ارائه داد، گاه تحقق منافع حیوانات در جهت رفاه نوع بشر قربانی می­شود، در این صورت، گرچه چنین منافعی در نوع خود حائز اهمیت هستند، اما جایی که در مقابله یا مواجهه با منافع انسان قرار گیرند، اولویت با منافع انسان است. در واقع رفاه حیوانات، ایجاد شرایط مطلوب نگهداری از حیوان می­باشد. شاید حداقل معیار رفاه حیوانات را بتوان در پرتو پنج آزادی اساسی برای این موجودات تعریف کرد: رهایی از تشنگی و گرسنگی، رهایی از نبود آسایش، رهایی از درد، صدمه و بیماری، آزادی ابراز رفتار­های عادی و رهایی از ترس و اضطراب. به این ترتیب، مفهوم رفاه حیوانات عبارت است از اجتناب از بهره­کشی یا مورد سوء­استفاده قرار دادن گرفتن به دست انسان از طریق استاندارد­های مساعد اسکان، تغذیه، مراقبت کلی، اجرای برنامه­های منظم واکسیناسیون و پیشگیری از سرایت گسترده بیماری­ها و تضمین رهایی حیوانات از تحقیر و رفتار­های غیر انسانی و بی­رحمانه و تحمیل هر گونه شرایط توام با عدم آسایش «بدون هیچ ضرورتی»(36).  البته معیار­های خاص رفاه در گونه­های مختلف حیوانی و بسته به شرایط، متفاوت است. برای شناسایی مصادیق رفاه حیوانات حیوانات شهری آگاهی از وضعیت آن­ها ضروری می­باشد. این حیوانات در معرض تصادف با خودرو، انواع بیماری­ها، گرسنگی و تشنگی، سرما و گرمای شدید، آزار و آسیب های جسمی و روحی و همچنین کشتار­های دسته­جمعی می­باشند. بنابراین رفاه آن­ها شامل حمایت از آن­ها توسط انسان در مقابل این خطرات می­باشد فلذا انسان مسئول احقاق حقوق حیوانات شهری می­باشد.

4. روش­های حمایت از حقوق حیوانات شهری در برخی کشور­های جهان

تنوع در روش­های بکار رفته در کشورهای مختلف، نشان دهنده­ی تلاش مسئولان و سازمان­های رفاه حیوانات برای انسانی­تر کردن روش­های کنترل حیوانات شهری و حمایت از حقوق آن­ها می­باشد. با وجود آنکه مرگ با ترحم روشی شناخته شده در جهان است، ایجاد پناهگاه، عقیم­سازی، واکسیناسیون و درمان برای تامین رفاه حیوانات شهری برنامه ریزی شده است. دقت در قوانین و رویه نشان می­دهد که مرگ با ترحم به عنوان آخرین راهکار مورد استفاده قرار می­گیرد چرا که حیات حیوان محترم شمرده می­شود.

4-1-تجربه کشور هند: در کشور هند پیشگیری از هاری همیشه مهم‌ترین نیروی محرک پشت برنامه‌های کنترل موالید سگ بوده است.  تخمین زده می‌شود که هرساله 20000 نفر در هند از هاری می‌میرند و بیشتر این افراد این بیماری را از گاز سگ‌های شهری آلوده می‌گیرند (27). هند به خاطر وجود مقدار زیاد آشغال خوراکی در خیابان‌ها، تحمل سگ‌ها ازنظر فرهنگی و نبود برنامه‌های کنترل و کاربردی پایدار (28) سگ‌های شهری زیادی دارد. از آنجائی که هیچ‌کس در قبال مراقبت دامپزشکی در قبال آن‌ها مسئولیت‌پذیر نیست، آنها اغلب وضعیت بهداشتی و سلامتی ضعیفی دارند (29). بیماری‌های مهم در میان سگ‌های شهری شامل مشکلات پوستی (30) و تروما است. کنترل موالید سگ‌های شهری ازنظر بهداشت عمومی و چشم‌انداز رفاه حیوانات حائز اهمیت است (31). جمع‌آوری انبوه سگ‌ها از گذشته برای کنترل هاری در هند مرسوم بوده است (32). بااین‌وجود، شواهد تجربی نشان می‌دهند که کشتن به‌تنهایی در کنترل جمعیت مؤثر نیست. کنترل موالید حیوانات (ABC[5]) یک برنامه تناوبی است که مستلزم گرفتن، عقیم‌سازی با جراحی، واکسیناسیون هاری است (33). برنامه ABC جودپور در سال 2004 راه‌اندازی شد. سگ‌های بزرگ‌تر از سه ماه سالم ازنظر جنسی که آزادانه پرسه می‌زدند توسط گیرنده‌های سگ مجرب با استفاده از روش کیسه و طناب گرفته شدند. سگ‌های شیرده و حامله در ماه‌های بالا (بعد از گذشت 50 روز از حاملگی ) گرفته نمی‌شدند. سگ‌های گرفته‌شده به‌منظور عقیم‌سازی با جراحی و واکسیناسیون هاری به پناهگاه MAPT[6] آورده شدند، سگ‌های نر روز پس از عقیم‌سازی آزاد شدند؛ و سگ‌های ماده پنج روز پس از عقیم سازی آزاد شدند. برای شناسایی سگ‌های استریل شده، روی گوش چپ برای نشانه‌گذاری شکاف ایجاد شد . هیئت رفاه حیوانات هند بر اساس راهنمای سگ­های خانگی و خیابانی سال 2014 اعلام داشت: ضرب و شتم و جمع آوری سگ­های خیابانی مجاز نیست،کنترل موالید و رهاسازی در محل زندگی آن­ها مجاز است. طبق قانون هند ، سگ­های خیابانی را نمی­توان مورد ضرب و شتم قرار داد ، یا رها کرد یا کشت، آن­ها فقط می­توانند به روش پیش بینی شده در قوانین کنترل موالید حیوانات عقیم­سازی و واکسینه شوند و سپس به مکان­های اصلی خود بازگردند. برای برنامه عقیم سازی عاقلانه منطقه که باید از دستورالعمل­های قانونی پیروی شود ، سگ­ها پس از عقیم­سازی و ایمن­سازی باید به زیستگاه اصلی خود بازگردنند. دلیل منطقی رهاسازی مجدد سگ­های خیابانی به محل زندگی بعد از عقیم­سازی و واکسیناسیون آن است که سگ­ها که از نظر ماهیت سرزمینی هستند ، تمایل دارند با سگ­های دیگر مبارزه کنند و آن­ها را از ورود به سرزمینشان باز دارند و به این ترتیب ، جمعیت سگ در هر منطقه که در هر مکان قرار دارد ، تثبیت و متعادل­سازی می­شود. در مورد تغذیه سگ­های خیابانی، در داخل یا خارج از محل اجتماعات و مجتمع­های دروازه دار، قانونی وجود ندارد که تغذیه حیوانات خیابانی را منع کند. در حقیقت شهروندانی که این کار را انجام می­دهند در واقع وظیفه­ای را که قانون اساسی هند به آن­ها تحمیل کرده انجام می دهند-شفقت دلسوزانه با همه موجودات زنده-دادگاه­ها نیز تغذیه سگ­های خیابانی تأیید کردند، زیرا همین اختلافات و ظن انسان و حیوان را کاهش می­دهد و کنترل موالید حیوانات را تسهیل می­کند(زیرا باعث می­شود گرفتن سگ­ها آسانتر شود) و همچنین ظلم به حیوانات یک توهین است و طبق بخش 11 قانون پیشگیری از ظلم به حیوانات و بخش 428 و 429 قانون جزای هند قابل مجازات با حبس و جریمه می­باشد.

2-4-تجربه کشور ایتالیا: در سال1994 اولین پروژه کنترل حیوانات شهری ایتالیا LPA[7] در کارخانه ITALSIDER ایتالیا آغاز شد. 332 سگ در چهار ماه و نیم از خیابان جمع­آوری شدند.287 سگ عقیم­سازی، واکسینه و تتو (برای شناسایی) و در نهایت رها شدند این کار در سال­های بعدی نیز تکرار شد. در حال حاضر جمعیت سگ­ها زیر 80 قلاده است و نشان از این واقعیت دارد که گرفتن/عقیم سازی/بازگردانی روش موثری است. جنبه دیگر کنترل حیوانات شهری که در طول اجرای این پروژه نمایان شد، ایجاد ارتباط خوب مردم محلی با نیروی کار پروژه است. بسیاری از کارکنان از سگ­ها با پنهان کردن آن­ها حفاظت کرده بطوری که گیرندگان موفق به جمع­آوری آن­ها نشوند. به این ترتیب تنها تعداد محدودی از آن­ها گرفته می­شدند. با این حال با آغاز فعالیت LPA مردم به سرعت دیدند که سگ­های جمع­آوری شده که یک بار تحت درمان قرار گرفته­اند بازگردانده شده و کاملا سالم و خوشحال هستند. در نتیجه کارکنان به تیم LPA کمک کردند که باعث جمع­آوری و درمان نزدیک به 100 درصد سگ­ها شد. بنابراین رابطه خوب با مردم محلی بسیار مهم است در غیر این صورت موفقیت یک پروژه مدیریت حیوانات شهری بعید به نظر می­رسد. جنبه مالی نیز در اجرای برنامه مسئله مهم دیگری است. قبل از شروع برنامه LPA کارخانه هزینه بسیار زیادی صرف گرفتن و کشتن سگ­ها نمود بدون آنکه مشکل را حل کند. سپس قانون جدید کشتن سگ­های مهربان و سالم را ممنوع کرد بنابراین این روش منسوخ شد. LPA مبنی بر اسکان سگ­ها و سپری کردن باقی عمر در پناهگاه را نپذیرفت چرا که باعث افزایش هزینه­ها می­شد. روش­های LPA نه تنها مشکل به ظاهر غیر قابل کنترل سابق را حل نمود بلکه مقدار زیادی پول برای کارخانه حفظ نمود. این تجربه نشان می­دهد که تکنیک گرفتن/عقیم­سازی/بازگرداندن نه تنها برای کنترل حیوانات شهری موثر است، بلکه از نظر اقتصادی بسیار مقرون به صرفه می­باشد. موفقیت LPA در italsider مورد توجه مقامات نیروی دریایی قرار گرفت. آن­ها سالیان متمادی مشکلات زیادی با سگ­ها در کشتی­سازی تاراتو، از جمله حمله به خدمه، داشتند. در سال 1998 آن­ها از LPA درخواست کمک کردند. مانند آنچه در Italsider انجام شد، سگ­های مهربان و سالم گرفته شدند، واکسیناسیون هاری و سایر بیماری­های عفونی، عقیم­سازی و تتو انجام شد، و سگ­هابه زیستگاه خود بازگردانده شدند. متعاقبا سگ­ها برای بررسی سلامتی و سایر درمان­ها دوبار در سال جمع­آوری شدند. یافته­ها نشان می­دهد که گرفتن/عقیم­سازی/ بازگرداندن تاثیرات مثبتی بر رفتار حیوانات دارد. در سال 1994 قانون جدیدی برای رفاه حیوانات در ایتالیا تصویب شد بنابراین دیگر کشتن حیوانات سالم و مهربان شهری مجاز نبود علاوه بر  آن LPA نیز قادر به اسکان همه حیوانات در پناهگاه نبود. از سال 1994 عقیم­سازی کم کم رواج پیدا کرد بنابراین حیوانات عقیم و در محل زندگی رها می­شدند همچنین مردم به مراقبت از آن­ها تشویق شدند(30).

3-4-تجربه کشور انگلستان: در انگلستان، قوانین مرتبط با حیوانات شهری شامل قانون حفاظت از محیط زیست 1990 ، دستور العمل کنترل سگ 1992، قانون سگ­ها 1928، قانون حفاظت از حیوانات 1911، قانون رها کردن حیوانات 1960، قانون تاسیسات شبانه­روزی حیوانات 1963و قانون رفاه حیوانات 2006 می­باشند. طبق این قوانین تحمیل هرگونه درد و رنج به حیوانات و همچنبن رها کردن آنها منع شده است و اختیار جمع­آوری حیوانات شهری به پلیس واگذار شده است. مقامات محلی مسئول بازرسی و اعطای مجوز به پناهگاه­های حیوانات می­باشند. بر اساس گزارش سرپرست بهداشت محیط زیست کناک 2011 کنترل سگ­های شهری در بهبود وضعیت محیط به وسیله کاهش آلودگی ناشی از سگ­ها، پرورش­دهندگان بی­مسئولیت و سایر مزاحمت های ناشی از حیوانات مشارکت می­کنند. کنترل سگ­ها باعث ایجاد محیطی امن­تر، کاهش تصادفات و حمله سگ­ها در اماکن عمومی می­شود(بخش 1).پیاده­سازی سیاست­های کنترل سگ­ها از طریق آموزش مناسب و آگاه­سازی با رویکردی متعادل موجب رفاه حیوانات می­شود(بخش 2). مقامات محلی مسئولیت جمع­آوری سگ­ها را به عهده دارند(بخش 4). اگر سگ­ها به سرپرستی گرفته شوند هزینه پناهگاه­ها به میزان قابل توجهی کاهش می­یابد. نظارت و ارزیابی سرپرست تا زمانی که از برخورد عادلانه با حیوان اطمینان حاصل شود ادامه می­یابد(بخش 10). طبق بخش 149 قانون حفاظت از محیط زیست 1990 هر مقام محلی باید شخصی را به عنوان مامور برای کنترل سگ­های شهری منصوب کند. این مامور باید سگ­هایی که بدون قلاده و مالک پرسه می زنند خصوصا در اماکن عمومی جمع­آوری کند. سگ­های جمع­آوری و پذیرفته شده در پناهگاه­ها توسط دامپزشک عقیم می­شوند.

5.وضعیت کنونی حیوانات شهری در ایران

گفته شد حیوانات شهری در معرض تصادف با خودروها، انواع بیماری­ها، گرسنگی و تشنگی، سرما و گرمای شدید، آزار و آسیب­های جسمی و روحی و همچنین کشتار­های دسته­جمعی قرار دارند. از طرفی انتقال بیماری و رشد چشمگیر جمعیت این حیوانات نگرانی­هایی را برای انسان ایجاد نموده است. ظلم به حیوانات شهری و کشتار آن­ها امروزه در کشور ایران به وفور دیده می­شود. حیوان­آزاری به عنوان یک رفتار انحرافی می تواند زمینه­ساز قوی برای وقوع سایر جرایم باشد. در تعریف حیوان­آزاری باید گفت وارد ساختن تعمدی و بی دلیل هر نوع آسیبی به حیوانات است که به شیوه­های گوناگون، از قبیل آزار فیزیکی، آزار روانی، بی توجهی و عدم رسیدگی مثل تامین نکردن آب و غذا، سرپناه و... صورت می­پذیرد تا حدی که سلامت آن به خطر بیفتد. در مطالعات جرم شناسی دیده شده است افرادی که سابقه حیوان­آزاری دارند، نه فقط میزان ارتکاب خشونت به افراد دیگر در آن­ها بالاست، بلکه میزان ارتکاب سایر رفتارهای ضد اجتماعی نیز در آن­ها بیشتر است. مجازات نمودن حیوان­آزار اولین و بهترین راه حل نیست. برای پیشگیری از حیوان­آزاری باید عوامل بروز آن را شناسایی نمود. به طوری که به تعبیر پریودو داریل «بزهکار یا مریض است و یا نادان، باید به درمان و آموزش او پرداخت نه این که او را خفه کرد»(32). مهمترین خطر سلامتی گازگرفتی توسط سگ است. گزش سگ دارای ریسک عفونت است. در جایی که تراکم بالایی از سگ‌ها و انسان‌ها در ارتباط با هم زندگی می‌کنند انتشار بیماری قابل انتقال از حیوانات به انسان یک مشکل تلقی می‌شود. یکی از مهمترین بیماری­های مشترک بین انسان و حیوان می­باشد. بیماری هاری به دلایل میزان کشندگی بالا، افزایش روند موارد حیوان گزیدگی در جوامع مختلف و تلفات و خسارات اقتصادی در دام­ها دارای اهمیت می­باشد. هاری در دو نوع اپیدمیولوژیک یافت می­شود: نوع شهری که اصولا توسط سگ و یا موارد کمی گربه انتشار می­یابد و نوع وحشی که مخزن آن گرگ، روباه، راسو، راکون و خفاش است. بر اساس شاخص­های یکی از سازمان­های مراقبت از حیوانات، یک جفت سگ و فرزندان آن­ها در شرایط بهینه زندگی می­توانند در طول 6 سال، 67000 توله به دنیا بیاورند. تعداد سگ­ها از هر دسته­ای که باشند به واسطه توانایی تولید مثلی بالا و در صورت نبود نهادی برای نظارت، همواره افزایش می­یابد و به همان نسبت خطر بالقوه برای سلامتی انسان. مدفوع، ادرار و موی سگ به طور غیر مستقیم خطر بروز بیماری­های انگلی و باکتریایی را ایجاد می­کند چرا که باعث آلودگی زمین قابل کشت، مراتع، چمنزار­ها و منابع آب می­شود.

کشتار انبوه به منظور کنترل جمعیت، یکی از موارد نگران کننده در زمینه حقوق حیوانات شهری است. در 5 کشور یعنی 16 درصد از جهان(آلبانی، ارمنستان، آذربایجان، جمهوری مولداوی و اوکراین) به عنوان روشی برای کنترل حیوانات شهری، سگ­ها توسط مستخدمان شهرداری کشته می­شوند. اما این روش بطور محدودی تعداد حیوانات را کاهش می­دهد به این معنی که تعداد سگ­ها افزایش یافته یا ثابت می­ماند(33). به طور کلی درباره این که آیا کشتن سگ‌ها صحیح است یا خیر، باید متذکر شویم که این عمل هم بر رفاه انسان و هم سگ‌ها تأثیر می‌گذارد. مطالعات نشان می‌دهند که این روش به‌عنوان روش طولانی‌مدت کنترل جمعیت سگ‌ها عمل نمی‌کند. زیرا امکان حذف تمام سگ‌ها وجود ندارد و سگ‌های دیگر به‌زودی نواحی مشخص را پر از جمعیت می‌کنند که انتشار بیماری‌هایی مانند هاری را بدتر می‌کند. بنابراین این کار هدر دادن منابع و در کنترل بیماری زئونوز زیان‌بخش است. در حال حاضر الگوی قانونی مرتبط با حیوانات شهری در ایران، برای حمایت از حقوق آن­ها و نحوه ی ساماندهی آن­ها موجود نمی باشد. تنها دستورالعمل کنترل جمعیت سگ­های ولگرد در 1387 تنظیم شده که طبق آن شهرداری مسئول جمع­آوری، درمان و عقیم­سازی سگ­های شهری می­باشد و در صورتی که حیوانی غیر مفید باشد مرگ او باید بدون درد انجام شود. نصب قلاده و شناسنامه­دار کردن سگ، انجام معاینات و مراقبت­های بهداشتی لازم، واگذاری و عقیم­سازی در این دستورالعمل پیش بینی شده است. نکته­ای در این میان حائز اهمیت است که گرچه این دستورالعمل جنبه حمایتی ندارد هیچ یک از ترتیبات مقرر در آن اجرا نمی­شود. در نظام حقوقی ایران قوانین حمایتی مبتنی بر رفاه حیوانات و جرم­انگاری برخی اعمال علیه آن­ها وجود ندارد.

جمع بندی

وجودحیوانات شهری در محیط زندگی شهروندان امری انکارناپذیر است. خصوصا با گسترش شهرها انسان­ها بیش از پیش وارد محیط زندگی حیوانات می­شوند. فعالیت چند سمن و پناهگاه بدون وجود قانون یا دستورالعملی به عنوان الگو و با ضمانت اجرا و بدون هیچ گونه حمایت مالی و حقوقی دولت باعث عدم پیشرفت خواهد بود. شهرداری­ها که از زمان تصویب دستورالعمل کنترل جمعیت سگ­های ولگرد مسئول ساماندهی محسوب می­شوند هنوز هم به کشتار انبوه متوسل می­شوند در حالی که همان گونه که مطرح شد این عمل هیچ گونه تاثیر مثبتی بر جمعیت این حیوانات ندارد و در کشورهای پیشگام کاملا منسوخ شده است. پیشنهاد می­شود شهرداری­ها با همراهی و حمایت از حامیان در عوض کشتار به جمع­آوری و واکسیناسیون و عقیم­سازی اقدام نمایند. بنابراین یکی از ضعف­های عمده نظام حقوقی ایران خلاء قانونی در زمینه حمایت از حقوق حیوانات است.  در کشور ایران حامیان، سمن­ها و موسسان پناهگاه­ها به عنوان ذینفع نمی­توانند به طرح دعوی در زمینه حیوانات شهری بپردازند و غالبا پیگیری آن­ها در زمینه حیوان­آزاری بی­نتیجه می­ماند. بهتر است موادی از قانون به این امر اختصاص یابد چرا که این امر خود جنبه پیشگیرانه داشته و فرد خاطی را از عمل باز می­دارد. کشورهای پیشگام نیز از ابتدا بهترین روش­ها را انتخاب نکرده بلکه به آهستگی و با تجربه و آزمودن روش­های مختلف توانستند مشکلات حیوانات شهری را حل نمایند. بنابراین ایران نیز قادر خواهد بود در عین حمایت از حق حیوانات شهری مساله جمعیت آن­ها را حل و فصل نماید. نمی­توان حق تولید مثل را از موجودی دریغ نمود اما زمانی که این حیوانات بطور گسترده تولید مثل می­کنند در حالی که غذای کافی و رفاه و حتی حق مصون ماندن از آزار، از آن­ها دریغ شده است، با پذیرش رویکرد عمل­گرایی، بهترین راه حل عقیم­سازی و البته رسیدگی­هایی همچون غذارسانی، درمان، واکسیناسیون و غیره می­باشد. در صورتی که بودجه و امکانات کافی برای رسیدگی به همه حیوانات شهری وجود داشته باشد، دلیلی برای عقیم­سازی وجود ندارد، اما در وضعیت کنونی می­توان گفت عقیم­سازی بهترین شیوه حمایت از حیوانات شهری می­­ باشد. یکی از عوامل افزایش جمعیت حیوانات شهری رها شدن حیوانات خانگی توسط صاحبان آن­ها می­باشد. در ایران حیوانات خانگی به ثبت نرسیده و دارای پلاک یا ریزتراشه نیستند. اکثرا صاحبان برای فروش توله­ها حیوان خانگی خود را عقیم نمی­کنند. این امر ریشه در تجارت حیوانات خانگی دارد که باید ممنوع شود. خرید و فروش و پرورش حیوانات به اصطلاح با نژاد تجارتی با نتایج بسیار مضر می­باشد. افرادی که علاقه به نگهداری حیوان خانگی دارند می توانند در عوض خریدن حیوان، یکی از حیوانات شهری را به سرپرستی گرفته و با این کار به طور غیر مستقیم هم حیوان را حمایت کند هم به صنعت خرید و فروش حیوانات سود نرسانند. این امر بدون وجود قانون و نهادی به منظور نظارت و بازرسی میسر نخواهد شد.

بنابراین پیشنهادهای طرح شده شامل موارد زیر می­باشند:

تصویب قانونی تحت عنوان قانون رفاه حیوانات شهری که باید موارد ذیل در آن پیش بینی و رعایت شود:

منع حیوان­آزاری، تعیین مصادیق و مجازات برای آن،

تعیین ارگان مسئول کنترل و ساماندهی حیوانات شهری و طرح وظایف آن،

ایجاد ممنوعیت خرید و فروش حیوانات و تعیین جریمه برای عاملان آن،

 تعیین نهادی برای اعطای مجور فعالیت به سمن­ها و پناهگاه­ها،

اجباری ساختن ثبت حیوانات خانگی برای افزایش مسئولیت­پذیری صاحبان و پیشگیری از عواقب بعدی،

اختصاص دادن بودجه برای اجرای مفاد این قانون و تعیین سالانه آن،

اجرای برنامه کنترل موالید، جمع­آوری/عقیم­­سازی/رهاسازی.

اجرای برنامه­های آموزشی در سطوح مختلف از جمله در مدارس، از طریق صدا و سیما، نصب بنرهای آموزشی توسط شهرداری در سطح شهر، تالیف کتب آموزشی به همراه نقاشی و شعر برای کودکان.

References

1. Taylor, angus, animal and ethics,3 ed,2009: broadview
2. Vakil, Amir Saed (1398), "The Emergence of Transnational Approaches to Animal Welfare Law", Quarterly Journal of Public Law Studies No. 1, 216-199 persian
3. Behnam Manesh, Shima, Omani Samani, Reza (2012) "The place of animals in the historical course of ethics and philosophy in the West". Iranian Journal of Ethics and Medical History No. 2 .31-24 persian
4. Francione,G(1955) animal property, and the law, temple university press, p.8. 6.
5. Anne Warren M. A Critique of Reagan's Animal Rights Theory. Tehran: Sarcheshmeh Publishing, 2008 persian
6. Rasekh, Mohammad and Khodaparast, Amir Hossein, The effect of two theological and textual approaches on bioethics, Quarterly Journal of Ethics in Science and Technology, Year 7, Issue 4, 2012 persian
7. Arab Ahmadi, Fatemeh, Animal Rights from the Perspective of Jurisprudence and Law, Islamic Azad University of Central Tehran, Faculty of Literature and Humanities, M.Sc. Thesis, 2013 persian
8. Moghimi Haji, Abolghasem, 2006, Animal Rights in Islamic Jurisprudence, Qom, Quarterly Journal of Jurisprudence and Principles, No. 48
9. Babaei, Gholamreza, Philosophical Theological Principles of Defending Animal Rights in Religious Teachings, Meybod University, Faculty of Theology, M.Sc. Thesis, 2017 persian
10. Zare Bidaki, Mohammad and Rezaian, Mohsen and Ali Abbasi, Pouran, 2012, A Review of Ethical Aspects in Animal Research, Rafsanjan, Journal of Rafsanjan University of Medical Sciences, Volume 11, Number 6 persian
11. Alidadi Soleimani, Hassan and Tabatabai, Seyed Mostafa, 1398, Recognition of animal rights in Imami jurisprudence with emphasis on the right to alimony, Quarterly Journal of Islamic Jurisprudence and Law, Year 15, No. 56. Persian
12. Mousavi Ameli, Ayman, Animal Rights in Islam, Volumes 1 and 2, Beirut, Dar al-Hadi Publications, First Edition, 1425 AH Persian
13. Majlisi, Muhammad ibn Baqir Muhammad Taqi (1410), Baharalanvar, vol. 65, Institute of Printing and Publishing, Beirut, first edition. Persian
14. Tabarsi, Hassan Ibn Fadl, Makarem al-Akhlaq, sixth edition, Qom, 2013, Al-Sharif Al-Radhi Publications Publications.
15. Hor e amoli , Muhammad ibn Hassan, (1409) Shiite means, vol. 9, Al-Bayt Institute (AS), Qom, first edition.
16. Ameli, Shahid Thani, Zayn al-Din bin Ali (1410), Al-Rawdha al-Bahiyya fi Sharh al-Lama'a al-Damashqiyah, Davari Bookstore, Qom.
17. Haeri Tabatabai Al-Mujahid, Sayyid Ali Ibn Muhammad (1418), Riyadh Al-Masa'il, Al-Bayt Institute, Qom.
18. Damiri, Kamal al-Din Muhammad ibn Musa, Hayat al-Haywan al-Kubra, vols. 1 and 2, Beirut, Dar al-Kitab al-Islamiyya Publications, fourth edition, 2010.
19. Saduq, Muhammad ibn Ali ibn Babawiyyah (1413), I am not Yahdhra al-Faqih, vol.
20. Rey Shahri, Mohammad, Mizan al-Hikma, Volume 4, Qom, 1416, Dar al-Hadith Publishing.
21. Ayashi, Mohammad Ibn Massoud, Tafsir Ayashi, Volume 2, Tehran, Scientific Press, First Edition, 2001.
22. Barqi, Abu Ja'far, Ahmad Ibn Muhammad Khalid (1371), Al-Mahasin (for Al-Barqi), Islamic Library, Qom, second edition.
23. Khoshiari Haji Baba, Razzaq, Majdi, Ali (2013), "Animal Protection in Iranian Law and International Documents". Quarterly Journal of Medical Law No. 26.191-171
24. Kazemi, Abdolhossein; Razmarai, Nasser (2011). Animal Law and Biomedical Research, Quarterly Journal of Medical Ethics, Vol. 15
25. Sudarshan MK, Madhusudana SN, Mahendra BJ, et al. (2007) Assessing the burden of human rabies in India: Results of a national multi-center epidemiological survey. International Journal of Infectious Diseases 11: 29–35.
26. Butcher,R,1999. Stray dogs-a world wide problem. J. small Anim. Pract. 40,458-459.
27. Fox,M. W,Blackman,E,1975. Behavior and ecology of small group of urban dogs(canis familiaris). Appl. Anim. E thol. 1, 119-137.
28. Reece, J.F, 2007.Rabies in india: an ABC approach to combating the disease in street dogs. Vet.Rec.161,292-293.
29. Friz Dorothea, 2003, The Problem of Stray Animals practical and effective management methods, PUBLISHED BY THE FOUNDATION MONDO ANIMALE ONLUS.
30. Mannhart, T. Senders, T. Hoppenbrouwers, A. Steiger A catch-neuter-release project for free-roaming dogs and cats in Rhodes, Greece: Problem analysis and effectiveness of the strategy (manuscipt for Journal of American Veterinary Medical Association JAVMA) Department of Defense Instruction 4150.07, DoD Pest Management, 29 May 2008 .
31. Bouwman M, Animal sheltering in The Netherlands,2015,Reaching out to the community, mantra on view hotel,14-19.
32. Tasker L,2006, Stray Animal Control Practices (Europe), is based upon questionnaire responses returned by Member Societies and Associated Organisations of WSPA and RSPCA International.
33. Levy Bruhl, Henry, Law and Sociology, translated by Mostafa Rahimi Soroush Publications 1964.

1- دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق محیط زیست.  ^*(مسوول مکاتبات)

2- استادیار، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه مازندران.

[3]- MA.student in environmental law. *(Corresponding Author)

[4]- Assistant prof, University of Mazandaran, faculty of law and political science

[5]- Animal birth control

[6]- Medicaid asset protection trusts

[7]- Lega Pro Animale Projects