مقاله پژوهشی

علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره بیست و پنجم، شماره دو، اردیبهشت ماه 1402(87-98)

ارائه الگوی ریسک­های HSE در خطوط انتقال شرکت گاز با ترکیب روش­های فراترکیب و دیمتل فازی

سهیلا فتح­اللهی­چالشتری [1]

  میثم بابایی فارسانی [2]

فرهاد فرهادی [3] ^*

farhad.farhadi90@yahoo.com

چکیده

زمینه و هدف: امروزه مسائل مربوط به بهداشت، ایمنی، محیط­زیست به جزئی جدایی­ناپذیر در هر تجارت و سازمانی تبدیل شده است. بنابراین هدف پژوهش، شناسایی و اولویت­بندی ریسک­های  HSEدر خطوط انتقال شرکت گاز استان چهارمحال و بختیاری با ترکیب روش­های فراترکیب و دیمتل فازی بوده است.

روش بررسی: در بخش کیفی با استفاده از روش هفت مرحله‌ای «بارسو و ساندلوسکی» فراترکیب، داده­ها جمع­آوری شد. جامعه آماری کیفی شامل مقاله­ها و پژوهش‌هایی در حیطه موضوع پژوهش بین سال‌های 2000 تا 2021 بود، در نهایت 26 پژوهش مرتبط با استفاده از نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شد. این پژوهش در سال 1401 پژوهش انجام گرفت.

یافته‌ها: پس از بررسی اسنادی این مطالعات، 627 کد باز در قالب سه معیار اصلی و یازده زیرمعیار مورد شناسایی قرار گرفت که شامل: معیار ایمنی (عملکرد و فقدان تجهیزات، نشتی­ها و سرریز­شدن­ها، سقوط­ها و ریزش­ها، کیفیت حرفه­ای عوامل انسانی، فاکتورهای محیطی، سطوح و مواد آسیب­زا و عوامل محترقه و شوک­ها)، بهداشت (صدمات فیزیکی و انسانی و چالش­های محیط کار) و محیط­زیست (آلودگی هوا، آلودگی خاک و آلودگی آب) می­باشد و کیفیت پژوهش نیز از طریق روش­های روایی لاوشه با مقدار 81/0و شاخص تکرارپذیری با مقدار81/0 مورد سنجش قرار گرفت و نهایتاً مدل تحقیق با استفاده از نرم­افزار مکس­کیو­دی ای طراحی گردید.

بحث و نتیجه گیری: نتایج نشان داد، کیفیت حرفه­­ای عوامل انسانی، صدمات فیزیکی و انسانی و عملکرد و فقدان تجهیزات به ترتیب بیشترین اولویت را داشتند و همچنین کیفیت حرفه­­ای از عوامل انسانی بیشترین تاثیر گذاری(علت) و صدمات فیزیکی و انسانی بیشترین تاثیر پذیری (معلول) را دارا بودند.

واژه‌های کلیدی: ریسک­های HSE، شاخص­های HSE، فراترکیب، دیمتل فازی.

The Model of HSE risks in gas transmission lines by combining Meta-synthesis and fuzzy DEMATEL methods

Soheila Fathollahi Chaleshtori ^[4]

meysam Babaee Farsani ^[5]

Farhad Farhadi [6] ^*

farhad.farhadi90@yahoo.com

Abstract

Background and Objective: Today, issues related to health, safety, and the environment have become an integral part of every business and organization. Therefore, the purpose of this study was to identify and prioritize HSE risks in the transmission lines of Chaharmahal and Bakhtiari Province Gas Company by Meta-Synthesis and fuzzy dimethyl methods.

Material and Methodology: In the qualitative section, data were collected using the seven-step "Barso and Sandlowski" meta-Synthesis method. The qualitative statistical population included articles and researches in the field of research between 2000 and 2021. Finally, 26 researches related to purposive sampling were selected. This research was conducted in 2023.

Findings: After documenting these studies, 627 open source codes were identified in the form of three main criteria and eleven sub-criteria, including: safety criteria (performance and lack of equipment, leaks and overflows, falls and falls, Professional quality of human factors, environmental factors, levels and harmful substances and incendiary agents and shocks), health (physical and human injuries and workplace challenges) and environment (air pollution, pollution Soil and water pollution) and The quality of the research was measured by Laosheh methods with a value of 0.81 and the reproducibility index with a value of 0.81 and finally the research model was designed using MAXDA software.

Discussion and Conclusion: The results showed that the professional quality of human factors, physical and human injuries, and performance and lack of equipment had the highest priority, respectively and Also, the professional quality of human factors was the most influential) Cause (and physical and human injuries were the most influential (Effect).

Key words: HSE risks, Indicators HSE Meta-synthesis, fuzzy DEMATEL.

مقدمه

نیاز به امنیت و دور بودن از خطر در تمام طول تاریخ به عنوان امری ذاتی در سرنوشت انسان بوده است. با پیشرفت بشر در زمینه ابداع ابزارهای جدید علاوه بر تامین نیازهای او باعث بروز تغییرات پیش­بینی نشده و آسیب به بخش­هایی از جامعه شده­ است. بعد از انقلاب صنعتی با پیشرفت تجهیزات و ورود ماشین­آلات در فعالیت­های روزانه انسان، مسائل مربوط به ایمنی، بهداشت و محیط­زیست و محیط­های صنعتی اهمیت خاصی پیدا کرد (1). آخرین آمار جهانی ILO نشان می­دهد که سالانه 3/2میلیون نفر بر اثر جراحات ناشی از کار جان خود را از دست می­دهند(2). همچنین بر اساس داده­هاى انجمن بین­المللى ایمنى ایالت متحده آمریکا، در هر سال حدود 2200 مرگ و 220000 جراحت ناتوان بر اثر حوادث شغلى اتفاق مى­افتد که موجب تحمیل هزینه قابل ملاحظه­اى می­گردد(3). خطرات مختلف در محل کار دارای سطوح مختلفی از خطر است و به عنوان یک اصل پذیرفته­شده، حذف خطرات در صنعت تقریباً غیرممکن است. در عوض، راه­حل کاهش تصادفات و خسارات مدیریت و کنترل خطر خطرات است؛ بنابراین مدیریت ریسک قلب بسیاری از سیستم­های جدید مدیریت HSE قلمداد می­شود(4).

از سویی دیگر حوادث مرتبط با کار را می­توان جزئی جدایی ناپذیر از صنعت دانست که این موضوع از منظر ایمنی و بهداشت در سطح دنیا مورد توجه قرار گرفته­است. بر همین اساس، این نیاز مبرم احساس شد که طرح­ها و استانداردهای مدونی در زمینه ایمنی، بهداشت و محیط زیست ایجاد گردد(5). تعریف و استفاده از شاخص­های عملکرد بهداشت، ایمنی و محیط زیست سابقه طولانی دارد و می­توان آن را در سال 1959 جستجو کرد(6).

با توجه به مطالعات متعدد، مشخص شده است که بیشترین میزان حوادث در بین مشاغل مختلف، مربوط به مشاغل ساختمانى و سپس تولیدى مى­باشد. صنعت پتروشیمى، نفت و گاز یکى از صنایعى است که در بردارنده هر دو نوع فعالیت پرخطر ساختمانى و تولیدى مى­باشد که مخاطرات زیاد و مشکلات ایمنى فراوانى در کل دنیا دارد. با توجه به این امر مهم، کشورهاى منطقه خاورمیانه از اصلى‌ترین کشورهاى تولید کننده نفت و گاز دنیا هستند که کشور ایران یکى از آن­ها مى­باشد و داراى تعداد زیاد پروژه­هاى استخراج و پالایش نفت و گاز مى­باشد(5).

صنعت خطوط انتقال به دلیل ماهیت منحصر به فرد آن از پر حادثه­ترین صنایع در جهان محسوب­ می­شودکه این حوادث علاوه بر هزینه­های مستقیم و غیرمستقیم پیامدهای اجتماعی ناگواری در پی خواهند داشت. در این راستا ارزیابی ریسک جهت شناسایی تمامی ریسک­های HSE می­تواند نقش موثری در کشف نقاط بحرانی و سطح­بندی آن­ها در دنیا و ایران ایفا کند. به دلیل مشکلات مربوط به عدم استقرار سیستم­هاى مدیریت HSE و نبود مطالعات جامع و کارآمد در کشورهاى درحال توسعه مانند ایران، مطالعه در زمینه اثرات شناسایی مولفه­های تأثیرگذار بر ریسک­های  HSEدر صنعت گاز استان چهارمحال و بختیاری، بیش از پیش مورد نیاز می باشد، از سوی دیگر، به دلیل یافته­های پراکنده و گاهی متناقضی که هر ساله توسط محققان انجام می­شود و این­که هر پژوهشی از زاویه دید خود به موضوع نگاه می­کند؛ بنابراین فراترکیب با رویکرد سیستمی اقدام به یکپارچه­نمودن تحقیقات انجام­شده می­نماید و از این طریق هم امکان فهم عمیق از موضوع مورد مطالعه را فراهم می­نماید و هم تناقضات یافته­های پراکنده را نیز رفع می­نماید­ و نهایتاً شکاف­های تحقیقاتی جدیدی را فراهم می­نماید؛با توجه به جدول پیشینه حکیمی­خواه ­(2016)(6)، بسطامی­(2017)(7)، وزدانی (2018) (8)، فلخ و ستیانی(2018)(9)، جعفرنیا و همکاران (2017)(10) و رالف و همکاران (2020)(11) هر کدام با روش­هایی به ارزیابی و شناسایی ریسک­های HSE و ارائه مدل پرداخته­اند. اما هیچکدام با روش فراترکیب که روشی نوین به شمار می­رود، این موضوع را مورد بررسی قرار نداده­اند، بنابراین در این تحقیق این شکاف تحقیقاتی مورد بررسی قرار می­گیرد.

بنابراین مساله اصلی تحقیق حاضر، این است که مؤلفه­های تأثیرگذار بر ریسک­های  HSE شرکت گاز استان چهارمحال و بختیاری کدامند؟ و اولویت­بندی آن­ها چگونه است؟

روش پژوهش

از نظر جهت­گیری پژوهش، توسعه­ای- کاربردی، از نظر راهبرد پژوهش،­ متوالی اکتشافی، از نظر رویکرد پژوهش، قیاسی- استقرایی، از منظر روش گردآوری اطلاعات، کتابخانه­ای میدانی، از نظر ابزار گردآوری داده­ها، اسناد و مدارک و پرسش­نامه و نهایتاً از منظر روش­شناسی پژوهش به دلیل استفاده از روش فراترکیب، در ردیف پژوهش­های کیفی قرار می­گیرد.

فراترکیب

روش فراترکیب، به عنوان یکی از اجزای چهارگانه فرا مطالعه (12)، نوعی مطالعه کیفی است(13)، که اطلاعات و یافته­های مستخرج از مطالعات کیفی دیگر با موضوع مرتبط و مشابه را بررسی می­کند(14). در نتیجه، نمونه مورد نظر برای فراترکیب، از مطالعات کیفی منتخب و براساس ارتباط آنها با سوال پژوهش تشکیل می­شود(15). هدف این روش توسعه تئوری، خلاصه­سازی و تعمیم در سطح بالا برای دسترسی بیشتر به داده­های کیفی به منظور کاربرد عملی آن­ها(16). در این پژوهش از روش هفـت مرحلـه­ای فراترکیب سندلوسکی و بارسو[7] (2007) استفاده شد.

یافته‌های پژوهش

بخش کیفی (فراترکیب)

گام اول: تنظیم سؤال یا سؤال‌های پژوهش

گام اول انجام فراترکیب تنظیم سؤال پژوهش است. دست­یابی به سوال خوب، بخش مهمی از مسیر را روشن می­کند.(12) که سوال این پژوهش­"شناسایی و اولویت ­بندی ریسک­های ایمنی، بهداشت و محیط زیست در خطوط انتقال شرکت گاز استان چهار محال و بختیاری چگونه صورت می­گیرد؟" می­باشد.

گام دوم: مرور ادبیات به شکل نظام­مند

جامعه آماری پژوهش را تمام اسناد علمی، گزارش­های پژوهشی، پایگاه­های داده و نشریه­های داخلی و خارجی در زمینه ریسک­های سیستم ایمنی، بهداشت و محیط­زیست طی سال­های 2000 تا 2021 با کلید واژه­هایی نظیر 1. ایمنی، بهداشت و محیط زیست،2. ریسک­های ایمنی، بهداشت و محیط زیست، 3.مدیریت ایمنی، بهداشت و محیط زیست، 4.شاخص­های ایمنی، بهداشت و محیط زیست،5. سیستم ایمنی، بهداشت و محیط زیست،6. عملکرد ایمنی، بهداشت و محیط زیست، 7.وظایف ایمنی، بهداشت و محیط زیست، 8.مدل ایمنی، بهداشت و محیط زیست تشکیل دادند. همچنین نوع نمونه‌گیری به‌صورت هدفمند بوده است.

گام سوم: جستجو و انتخاب مقاله‌ها و متون مناسب

در این مرحله غربالگری پژوهش­ها انجام می شود. برای انتخاب پژوهش­های مناسب، پارامتر­های مختلفی مانند عنوان، چکیده، محتوای مرتبط با حوزه مورد نظر ارزیابی شده است و در نهایت از 627 پژوهش، 26 پژوهش انتخاب گردید.

گام چهارم: استخراج اطلاعات از مقالات

در این مرحله با بررسی و مطالعه منابع نهایی شده و منطبق با اهداف و سوالات پژوهش یافته­های مرتبط از هر کدام از منابع استخراج شد که شامل 627 کد باز می­باشد.

گام پنجم: تجزیه و تحلیل تلفیق داده­ها کیفی

در این مرحله ابتدا برای تمامی عوامل استخراج شده ازمطالعات پیشین، کدی در نظر گرفته شده است (کدگذاری باز) سپس با در نظر گرفتن مفهوم هر یک از این کدها، هر یک در مفهومی مشابه دسته­بندی شده (کدگذاری محوری) و بدین ترتیب، شاخص­های پژوهش مشخص شد، که شامل سه معیار اصلی و یازده زیرمعیار می­باشد. معیار ایمنی (عملکرد و فقدان تجهیزات، نشتی­ها و سرریز­شدن­ها، سقوط­ها و ریزش­ها، کیفیت حرفه­ای عوامل انسانی، فاکتورهای محیطی، سطوح و مواد آسیب­زا و عوامل محترقه و شوک­ها)، بهداشت (صدمات فیزیکی و انسانی و چالش­های محیط کار) و محیط­زیست (آلودگی هوا، آلودگی خاک و آلودگی آب). و بدین ترتیب، شاخص­های پژوهش مشخص شد.

گام ششم: کنترل و ارزیابی کیفیت

از نظر کرسول [8] (17)پژوهشگران کیفی به منظور افزایش اعتبار پژوهش­های خود باید در هر پژوهش حداقل از دو راهبرد استفاده کنند. در تحقیق کنونی جهت اطمینان از کیفیت پژوهش، در بخش روایی، از روایی محتوایی لاوشه و در بخش پایایی از روش­های پایایی بین دو کد گذار استفاده شده است.

الف-روایی محتوایی لاوشه

یکی از روش­های سنجش روایی محتوا، روش لاوشه[9] می­باشد که توسط اونوگ­بوزی و همکاران[10] (18) ارائه شد

برای تعیین روایی محتوایی کدهای احصا شده، بین 10 نفر صاحب­نظر، که متشکل از اساتید دانشگاهی و مدیران شرکت­ گاز می‌باشند، توزیع شد. پس از تکمیل و جمع­آوری پرسش­نامه­ها (ازمیان 10 پرسش­نامه ارسالی 8 نفر آن را تکمیل و عودت دادند)

با توجه به این­که تعداد خبرگانی که پرسشنامه را مورد بررسی قرار دادند، 8 نفر بودند و بر اساس جدول استاندارد، نسبت روایی محتوا برای 8 نفر 78/0 می­باشد، همچنین، نسبت روایی محتوایی کل پرسش­نامه نیز با استفاده از فرمول لاوشه 81/0 به­دست آمد؛ بنابراین این درصد تأیید­شده از سوی خبرگان، نشان­دهنده این مطلب است که کدگذاری­ها از روایی مناسبی برخوردار است.

ب-محاسبه پایایی بین دو کدگذار[11]  (شاخص تکرارپذیری)

برای محاسبه پایایی پژوهش­ها با روش توافق درون موضوعی دو کدگذار، یکی از اساتید مدیریت صنعتی آشنا به تحلیل تم درخواست شد تا به عنوان کدگذار ثانویه در پژوهش مشارکت نماید و در ادامه، محقق به همراه این همکار پژوهش، تعداد سه پژوهش را کدگذاری نموده و درصد توافق درون موضوعی که به عنوان شاخص پایایی تحلیل به کار می­رود، نتایج حاصل از این کدگذاری­ها در جدول 1 آمده است

جدول1- محاسبه پایایی بین دو کدگذار

  Table 1.Calculate the reliability between two encoders

گام هفتم: ارائه یافته‌ها و تدوین چارچوب نهایی

در این مرحله از روش فرا ترکیب، یافته‌های حاصل از مراحل قبل با توجه به سؤال پژوهش ارائه می‌شود. دراین مرحله می‌توان با توجه به سؤال پژوهش و با استفاده از نتایجی که ارائه‌شده است، مدلی طراحی کرد، چارچوبی ارائه نمود، که بر اساس آن، مدل نهایی تحقیق که با استفاده از نرم­افزار مکس کیودی­ای احصا شده است، در نمودار 1 نمایش داده می­شود:

نمودار1- مدل HSE با خروجی نرم افزار مکس­کیو­دی­ای

Figure 1. HSE model by MAXQDA software

همان­طور که ذکر شد، الگوی ارائه‌شده بر مبنای روش کیفی فراترکیب در تحقیق حاضر، منجر به شناسایی معیار ایمنی (عملکرد و فقدان تجهیزات، نشتی­ها و سرریز­شدن­ها، سقوط­ها و ریزش­ها، کیفیت حرفه­ای عوامل انسانی، فاکتورهای محیطی، سطوح و مواد آسیب­زا و عوامل محترقه و شوک­ها)، بهداشت (صدمات فیزیکی و انسانی و چالش­های محیط کار) و محیط­زیست (آلودگی هوا، آلودگی خاک و آلودگی آب) می­باشد.

یافته‌های بخش کمی (دیمتل فازی)

محاسبه ماتریس ارتباط مستقیم در این گام از پاسخ دهندگان خواسته شد تا میزان تأثیرگذاری معیار i بر معیار j  را نشان دهند.  برای در نظر گرفتن نظر همه خبرگان طبق فرمول (1)، از آن‌ها میانگین حسابی گرفته می­شود.

در این فرمولp   تعداد خبرگان و  ،   ،   به ترتیب ماتریس مقایسه زوجی خبره 1، خبره 2 و خبره p می‌باشد و عدد فازی مثلثی به صورت   است.

در این بخش ماتریس دیمتل در اختیار 10 نفر از خبرگان قرار داده شد تا بر اساس طیف 0 تا 4 تاثیرگذاری هر معیار بر روی دیگر معیارها مشخص شود. سپس با استفاده از رابطه 2 نظرات پاسخ دهندگان ادغام شد.

نرمال­سازی ماتریس ارتباط مستقیم

مطابق با رابطه (1) ماتریس میانگین را نرمال کرده و آن را ماتریس H می‌نامیم. برای نرمالایز کردن ماتریس به‌دست آمده از فرمول‌های (2) و (3) استفاده می‌شود.

کهr  از رابطه زیر به‌دست می‌آید:

در این گام با استفاده از رابطه 2 و 3 ماتریس ارتباط مستقیم را نرمال می­کنیم جهت نرمال­سازی باید ماکزیمم مجموع سطری حدهای بالای ماتریس ارتباطات مستقیم را به­دست آورد که در این بخش برابر با عدد 9/9 می­باشد. سپس تمامی اعداد ماتریس ارتباطات مستقیم را بر عدد 9/9  تقسیم می­کنیم.

محاسبه ماتریس ارتباط کامل معیارها

پس از محاسبه ماتریس­های فوق، ماتریس روابط کل فازی با توجه به فرمول‌های (4) تا (7) به‌دست می‌آید.

که  هر درایه آن عدد فازی به صورت  است است و به صورت زیر محاسبه می‌شود:

در این فرمول‌ها I  ماتریس یکه و ،  و  هر کدام ماتریس nn هستند که درایه‌های آن‌ را به ترتیب عدد پایین، عدد میانی و عدد بالاییِ اعداد فازیِ مثلثیِ ماتریسِ  H تشکیل می‌دهد.

در این گام با استفاده از رابطه 5 و 6 و 7 ماتریس ارتباطات کامل (T) را تشکیل می­دهیم برای محاسبه ماتریس ارتباط کامل ابتدا ماتریس همانی  تشکیل می‌شود. سپس ماتریس همانی را منهای ماتریس نرمال کرده و ماتریس حاصل را معکوس می‌کنیم. در نهایت ماتریس نرمال را در ماتریس معکوس ضرب می‌کنیم.

محاسبه شدت و جهت تأثیر

مطابق با رابطه (8) و (9) میزان شاخص ri و cj را محاسبه می‌نماییم. شاخص ri بیانگر مجموع سطر i ام و شاخص cj بیانگر مجموع ستون j ام  از ماتریس ارتباطات کامل (T) می­باشد. جهت ترسیم و تحلیل نمودار نیاز به 2 شاخص شدت اثرگذاری و اثرپذیری و جهت تأثیر می‌باشیم که با استفاده از ri  و cj به دست می‌آیند.  برای هر i=j  خواهیم داشت:

که  و  به ترتیب ماتریس  و  هستند.

مرحله بعدی میزان اهمیت شاخص‌ها  (  ) و رابطه بین معیارها ( ) مشخص می‌شود. اگر   باشد معیار مربوطه اثرگذار و اگر  باشد معیار مربوطه اثرپذیر است.

• = شدت اثرگذاری و اثرپذیری (به عبارت دیگر هرچه مقدار ri+dj، عاملی بیشتر باشد، آن عامل تعامل بیشتری با سایر عوامل سیستم دارد.)
• = جهت تأثیرگذاری یا تأثیرپذیری (بدین صورت که اگر   باشد معیار مربوطه اثرگذار و اگر  باشد معیار مربوطه اثرپذیر است).

با توجه به مقادیر محاسبه شده در فوق، مقدار شاخص  و  را برای معیارها و همچنین شاخص  و  را برای ابعاد بدست می آوریم و سپس با استفاده از فرمول زیر فازی زدایی می‌شود:

در این گام جمع سطر (D) و جمع ستون (R) ماتریس ارتباطات کامل محاسبه می‌گردد. و سپس مقدار D+R و D-R را محاسبه می­کنیم. در این فاز جهت دیفازی کردن مقادیر از رابطه 10 استفاده می­شود. نتایج در جدول 2 آورده شده است.

جدول2- جدول مقادیر D وR معیارها

  Table 2. Table of values of D and R criteria

در جدول 3 جمع عناصر هر سطر (D) نشانگر میزان تاثیرگذاری آن عامل بر سایر عامل‌های سیستم است. براین اساس کیفیت حرفه­ای عوامل انسانی (C4) از تاثیرگذاری بسیار بالایی برخوردار است. جمع عناصر ستون (R) برای هر عامل نشانگر میزان تاثیرپذری آن عامل از سایر عامل­های سیستم است. براین اساس تعداد تولید کننده داخلی (C7) از میزان تاثیرپذیری بسیار زیادی برخوردار است. بردار افقی (D+R)، میزان تاثیر و تاثر عامل مورد نظر در سیستم است. به عبارت دیگر هرچه مقدار D+R عاملی بیشتر باشد، آن عامل تعامل بیشتری با سایر عوامل سیستم دارد. براین اساس صدمات فیزیکی و انسانی (C7) بیشترین تعامل را با دیگر عوامل مورد مطالعه دارند. بردار عمودی (D-R)، قدرت تاثیرگذاری هر عامل را نشان می‌دهد. به­طور کلی اگر D-R مثبت باشد، متغیر یک متغیر علت محسوب می‌شود و اگر منفی باشد، معلول محسوب می‌شود. که در جدول 3، علت و معلول بودن معیارها مشخص شده است. همچنین در نمودار 2 نیز به وضوح دیده می­شود.

نمودار2- نمودار علی معیارها

 Figure 2. Criteria chart

ترسیم نقشه روابط شبکه

جهت تعیین نقشه روابط شبکه[12] باید ارزش آستانه محاسبه شود. با این روش می‌توان از روابط جزئی صرف­نظر کرده و شبکه روابط قابل اعتنا را ترسیم کرد. تنها روابطی که مقادیر آنها در ماتریس T از مقدار آستانه بزرگتر باشد درNRM  نمایش داده خواهد شد. برای محاسبه مقدار آستانه روابط، کافی است میانگین مقادیر دیفازی­شده ماتریس T به­دست آید. بعد از آنکه شدت آستانه تعیین شد، تمامی مقادیری که کوچکتر ازآستانه باشد صفر شده یعنی آن رابطه علی، در نظر گرفته نمی­شود.

در این گام برای ترسیم روابط قابل اعتنا، ماتریس فازی ارتباطات کل را دیفازی می­کنیم و سپس حدآستانه (میانگین حسابی درایه­ها) را مشخص می­نماییم و هر کدام از اعداد از حد کمتر بود مقدار صفر و در غیر این صورت مقدار یک اخذ می­کند مقدار آستانه معیارها 127/0 است. اعدادی که بزرگتر از 127/0 است به­عنوان رابطه بین معیار سطر با ستون در نظر گرفته می­شود.

نمودار3- روابط درونی بین عوامل

Figure 3. Internal relationships between factors

محاسبه وزن و اولویت معیارها

دالالا[13] و همکاران (2011) طی پژوهشی بیان کردند که می­توان از ماتریس ارتباطات مستقیم وزن معیارها را محاسبه کرد، که با توجه به نتایج بخش کمی و روش دالالا و همکاران، کیفیت حرفه­ای عوامل انسانی رتبه اول را کسب کرده است. صدمات فیزیکی و انسانی رتبه دوم و عملکرد و فقدان تجهیزات رتبه سوم را کسب کرده است.

بحث و نتیجه‌گیری

به دلیل مشکلات مربوط به عدم استقرار سیستم­هاى مدیریت HSE و نبود مطالعات جامع و کارآمد در کشورهاى درحال توسعه مانند ایران و بالاخص و استان چهارمحال و بختیاری، مطالعه در زمینه اثرات شناسایی و اولویت­بندی مولفه­های تأثیرگذار بر ریسک­های  HSEدر صنایع مختلف مورد نیاز است. بر همین اساس در این پژوهش، با ارائه مدل ریسک­های سیستم ایمنی، بهداشت و محیط­زیست، تلاشی در جهت استخراج مؤلفه­های موجود ریسک­های HSE نموده است.

بر اساس نتایج پژوهش کیفیت حرفه­ای پرسنل (135کد)، صدمات فیزیکی و انسانی و عملکرد و فقدان تجهیزت نیز بیشترین اولویت را برای خطوط انتقال گاز استان دارا بودند. با توجه به این که کیفیت حرفه­ای پرسنل به عنوان کلیدی­ترین فاکتور در اولویت­بندی ریسک­های HSE شناسایی گردید و همچنین مشخص شد که تاثیرگذارترین فاکتور نیز می­باشد.

یکی از اهداف تحقیق، اولویت­بندی ریسک­های HSE می­باشد، بر اساس نتایج این تحقیق، معیار ایمنی دارای بیشترین اولویت (دارای 424کد باز) می­باشد، که با نتایج تحقیقات  بابایی فارسانی و اصغریان (1400)(19) همخوانی دارد. 

یکی از مؤلفه­های معیار ایمنی، ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺗﺠﻬﻴﺰات اﻧﺘﻘﺎل گاز می­باشد که در تحقیق حاضر احصا گردید و با نتایج تحقیقات پورقدیری و همکاران (1392)(20) همخوانی دارد.

یکی از مؤلفه­های معیار ایمنی، نشتی­ها و سرریزشدن ها است که در تحقیق حاضر احصا گردید و با نتایج تحقیقات وزدانی و همکاران (1397)(21) همخوانی دارد. این پژوهش، به واسطه بهره­گیری از فراترکیب کیفی، مدل مفهومی جامعی را ارائه نمود که در حوزه ریسک­های سیستم ایمنی، بهداشت و محیط­زیست در داخل و خارج از کشور، منحصر به فرد است. در واقع روش فراترکیب در این پژوهش این امکان را به وجود آورده است که با ادغام و ترکیب معیارهای پیشین و ادبیات موضوع در این زمینه، به مدلی جامع دست یابیم. مدل پیشنهادی به واسطه ماهیت جامع و کل نگرانه، علاوه بر صنعت گاز، در صنعت نفت و پتروشیمی نیز قابلیت کاربرد دارد.

با توجه به نتایج پژوهش پیشنهاد می­شود اداره گاز استان توجه بیشتری را در بالا بردن کیفیت فنی پرسنل، کاهش خطاها و اشتباهات پرسنل، تعیین زمان آموزش حرفه­ای، تخصیص هزینه برای جذب سرپرست به تناسب فازهای HSE، آگاهی از توانایی پرسنل، پرداخت به موقع حقوق پرسنل عملیاتی، تشکیل تیم واکنش سریع در پروژه داشته باشد. همچنین با توجه به این که صدمات فیزیکی و انسانی در اولویت دوم قرار گرفت؛ لذا پیشنهاد می­گردد اداره گاز استان اختصاص بودجه بیشتری برای تهیه تجهیزات حفاظتی در نظرگرفته و همچنین در اختیار قراردادن اطلاعات کافی به پرسنل، اجرای فعالیت­های فرهنگ ایمنی، ایجاد نظم و ربط بیشتر در محیط کار، بازرسی­های روزانه ایمنی از محیط کار، ایجاد بیمه­نامه­های مسئولیت مدنی و شخص ثالث، ایجاد بهداشت محیط کار در نظر داشته باشد. در نهایت نیز با توجه به این که عملکرد و فقدان تجهیزت در اولویت سوم ریسک­های شناسایی شده قرار گرفت، از این رو پیشنهاد می­شود در زمینه تجهیزات توجه بیشتری مبذول گردد، از جمله تأمین­ ماشین­آلات با استاندارد بین­المللی، خرید قظعات با کیفیت بالا، استفاده از دستگاه­های مناسب و مرتبط، تامین وسایل حمل و نقل مناسب برای جابه­جایی تجهیزات و آموزش صحیح استفاده از ماشین­آلات و تجهیزات.

در این پژوهش محدودیت­هایی نیز وجود دارد. پژوهش کیفی با تمامی فواید خود، همراه با ضعف­هایی از جمله تعمیم­پذیری و اعتبار است. از این رو، در جهت افزایش قابلیت تعمیم این پژوهش، لازم است محققان مدل فوق را در دیگر صنایع پرخطر مورد ارزیابی قرار دهند، همچنین پیشنهاد می­شود، اعتبارسنجی مدل، از طریق مدل معادلات ساختاری نیز به بوته آزمون قرار گیرد. از سوی دیگر، با توجه به این­که از شاخص­هایی برای کنترل کیفیت در روش فراترکیب استفاده شد ولی بازهم امکان این محدودیت وجود دارد که مقاله­ای به اشتباه وارد پژوهش شده یا خارج شده باشد.

References

1. Rahimi, Masoumeh. Provide HSE risk management evaluation model in petrochemical industry (Maroon Petrochemical). Master Thesis, Ivanovki University, Faculty of Civil Engineering and Architecture, 2019. (In Persian)
2. Hajipour, V., Amouzegar, H., Gharaei, A., Gholami Abarghoei, M.S, & Ghajari, S. An integrated process-based HSE management system: A case study, Safety Science, 133 (2021).
3. Poursoliman, Mohammad Saeed;Kazemi Moghaddam, Vahid;Derakhshanjazri, Milad.Study of the effect of establishing health, safety and environmental management system on improving the safety performance indicators of Kermanshah hoUrea and Ammonia Petrochemical Company, Occupational Health and Safety Quarterly, Volume 5, Number 3, 2016, 75-85. (In Persian)
4. Amir-Heidari, P., Maknoon, R., Taheri, B., & Bazyari, M. (2016). Identification of strategies to reduce accidents and losses in drilling industry by comprehensive HSE risk assessment—A case study in Iranian drilling industry. Journal of Loss Prevention in the Process Industries, 44, 2016: 405-413.
5. Babaei Farsani, Meysam;Asgharian, Rahmatullah.Identification and Prioritization of Components Affecting HSE Risks Using a Mixed Approach in Dorahan Transmission Line Gas Company, Industrial Management Quarterly, Year 16, No. 55, 2021, 117-137. (In Persian)
6. Hakimi, Razia;Jozi, Seyed Ali.Environmental risk and safety assessment of Maroon 2 desalination unit of start-up oil and gas exploitation company by HAZOP, JHA methods, the first national conference on environmental management and management evaluation in Iran, Hamedan, Hegmataneh Association of Environmental Assessors, Aria Hegmatan Conference Development Center, 2014, 1-16.(In Persian)
7. Baesmat, S., Ghotbi Ravandi, M., & Abbasi, F. Identifying, Assessment and Prioritization of the Existing or Potential Hazards in the Automotive Industry by Combining Three Methods: FMEA, Wiliam Fine and AHP, Health Education and Health Promotion (HEHP), 5 (1). 5, no. 1, 2017.
8. Vazdani Soghari, Sabzeqbaei Gholamreza, Dashti Solmaz, Cheraghi Mitra, Alizadeh Reza, Hemmat Azam. Application of FMEA model to assess environmental, safety and health risks of gas condensate storage tanks of Parsian Gas Refining Company, Rafsanjan University of Medical Sciences 17 (4), 2018: 345-358. (In Persian)
9. Falakh, F., & Setiani, O. Hazard Identification and Risk Assessment in Water Treatment Plant considering Environmental Health and Safety Practice. E3S Web of Conferences 31, 2018.
10. Jafarnia, Ehsan, Sultanzadeh, Ahmad, Ghiyasi, Samira.Integrated model of health, safety and environmental risk assessment based on the project management guide standard, Journal of Occupational Health Engineering, 4 (4), 2017, 47-58. (In Persian)
11. Rolf, J.B, Asbjørn, L.A, & Jens, O. What we talk about when we talk about HSE and culture – A mapping and analysis of the academic discourses. Safety Science, 2020.
12. Deghati, Adeleh;Yaqubi, NoorMohammad;Kamalian, AminReza;Dehghani, Massoud. Presenting a model of step-by-step development of network governance using a Meta-Synthesis approach, Public Management Quarterly, Volume 11, Number 2, 2019, 203-230. (In Persian)
13. ShamiZanjani, Narges;Kundari, Farzaneh."Identification of structural factors for the realization of knowledge governance by combining Meta-Synthesis method", Quarterly Journal of Iran Information Science and Technology Research Institute (Iran Doc), Volume 34, Number 3, 2018, 1123-1153.(In Persian)
14. Soltani, Farzaneh;Shahin, Arash and ShaimiBozorgi, Ali.Designing a model of talent excellence using a systematic review approach and qualitative Meta-Synthesis in Isfahan Gas Company, Scientific-Research Quarterly of Human Resource Management in the Oil Industry, Year 8, No. 32, 2017, 51-83. (In Persian)
15. Zimmer, Lela. Qualitative meta-synthesis: a question of dialoguing with texts: Journal of Advanced Nurising, 53, no. 3, (2006): 311-317.
16. Behbudi, Meta-Synthesis of Factors Affecting Learning in Joint Venture Collaborations, Master Thesis in Technology Management, Allameh Tabatabaei University, Tehran, 2016. (In Persian)
17. Creswell JW. Qualitative inquiry & research design: Choosing among five London: sage publications, 2007.
18. Onwuegbuzie AJ, Collins KMT, Leech NL, Dellinger AB, Jiao QG. A meta framework for conducting mixed research syntheses for stress and coping researchers and beyond. In G. S. Gates, W. H. Gmelch, & M. Wolverton (Series Eds.) & K. M. T. Collins, A. J. Onwuegbuzie, & Q. G. Jiao (Vol. Eds.). Toward a broader understanding of stress and coping: Mixed methods approaches (pp. 169-211). The Research on Stress and Coping in Education Series (Vol. 5). Charlotte, NC: Information Age.
19. Maysam Babaei Farsani*, Rahmatullah Asgharian. 1400. Identifying and prioritizing components affecting HSE risks using a mixed approach (Case Study: Gas Company Durrahan Transmission Lines). Industrial Management 55. 117-136.
20. Pourghadiri, E., Ashrafi, F., & Farhadian Esfahani, M, (2013). "Safety, Health and Environment in Pressure Reducing Stations and Gas Transmission Lines", The First National HSE Conference with the Approach of Upstream Oil and Gas Industries, Abadan. (In Persian)
21. Vazdani, S., Sabzeqbaei, G., Dashti, S., Cheraghi, M., Alizadeh, R., & Hemmati, A. (2018)."Application of FMEA model to assess the environmental, safety and health risks of gas condensate storage tanks of Parsian Gas Refining Company in 2016".Journal of Rafsanjan University of Medical Sciences, 17 (4), 345-358. (In Persian)

[1]- دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت صنعتی، دانشکده مدیریت، موسسه آموزش عالی نورهدایت شهرکرد، شهرکرد، ایران.

[2]- دکتری مدیریت صنعتی، دانشکده مدیریت، موسسه آموزش عالی نور هدایت شهرکرد، شهرکرد، ایران. 

[3]- استادیار، گروه مدیریت صنعتی، موسسه آموزش عالی نور هدایت شهرکرد، شهرکرد، ایران. ^{*(مسوول مکاتبات)}

1- Master of industrial Management, Noorhedayat Institute of Higher Education, Shahrekord, Iran.

2- Department of Industrial Management, Noorhedayat Institute of Higher Education, Shahrekord, Iran.

3- Assistant Professor, Department of Industrial Management, Noore Hedayat Institute of Higher Education, Shahrekord, Iran. *(Correspondence Author)

1- Sandelowski and Barroso

[8]- Creswell

1- Lavshe

2- Onwuegbuzie

3- Intercoder reliability (ICR)

1- Network relations map (NRM)

1- Dalalah