بررسی اثرات محیط زیستی شهرک صنعتی فولاد جعفری همدان درمرحله ساختمانی به روش تحلیل سلسله مراتبی

علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره هفدهم، شماره چهار، زمستان 94

بررسی اثرات محیط زیستی شهرک صنعتی فولاد جعفری همدان

درمرحله ساختمانی به روش تحلیل سلسله مراتبی

سیدعلی جوزی[1]^*

sajozi@yahoo.com

سحررضایان[2]

چکیده

زمینه و هدف: این مطالعه از تاریخ 1/11/1391 لغایت 30/9/1392با هدف بررسی اثرات محیط زیستیشهرک صنعتی فولاد جعفری در مرحله ساختمانی به انجام رسید. پروژه احداث شهرک صنعتی فولاد جعفری به مساحت 8/96هکتار با هدف تولید آهن اسفنجی و فولاد درمحدوده دهستان کمازان وسطی از توابع شهرستان ملایر صورت گرفت.

روش بررسی: دراین مطالعه ابتدا کار شناسایی و بررسی وضعیت موجود محیط زیست منطقه درقالب سه محیط فیزیکو شیمیایی،  بیولوژیکی و اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به انجام رسید. بدین منظور پس از تعیین عمق و محدوده مطالعاتی کارنمونه برداری از پارامترهای هوا، خاک، آب و صوت انجام شد. بررسی اثرات محیط زیستی ناشی از مرحله ساختمانی شهرک صنعتی بر محیط بیولوژیکی نیز تاشعاع25/13کیلومتری ازمحدوده بلافصل یعنی فاصله تا منطقه حفاظت شده لشگردر به انجام رسید. شناسایی محیط ا قتصادی، اجتماعی و فرهنگی نیز با بهره گیری از نتایج سرشماری اولیه نفوس ومسکن آبان ماه 1390 و بازدید کارشناس محیط اقتصادی و اجتماعی پروژه وثبت مشاهدات ایشان انجام شد. به منظور تطابق کاربری پیشنهادی با توان فیزیکی و اکولوژیکی منطقه تحت بررسی، مطالعه ارزیابی توان اکولوژیک به روش سیستمی و با استفاده از مدل های چند عامله ارزیابی توان اکولوژیک سرزمین ایران تحت برنامه Arc GIS ودر مقیاس 1:10000صورت گرفت.

یافته ها: نتایج این مطالعه نشان داد به منظور استقرار کاربری توسعه صنعتی، 6/8 درصد عرصه توان طبقه I (بسیار مناسب)، حدود 75 درصد از محدوده بلافصل دارای توان طبقه II (مناسب) و حدود 4/16 درصد واجد توان طبقه III (نامناسب) می باشد. بررسی اثرات محیط زیستی احداث شهرک صنعتی فولاد جعفری به روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP) انجام پذیرفت.به منظور تعیین اولویت اثرات محیط زیستی مرحله ساختمانی پروژه احداث شهرک صنعتی، ابتدا مهم ترین آلاینده های محیطی براساس وضعیت محیط زیست منطقه تحت اثر و نیز تاثیرات ناشی از عملیات ساختمانی بر هریک از پارامترها اولویت بندی شدند. دراین بین آن دسته آلاینده های اندازه گیری شده که مقادیری بالاتر از حد استاندارد داشتند براساس دو معیار اصلی اثر برمحیط طبیعی و آثار ایمنی و  بهداشتی رده بندی گردیدند. درادامه بر پایه فرآیند تحلیل سلسله مراتبی،  مقایسه زوجی و اولویت بندی بین پارامترهای یادشده به انجام رسید. دراین مطالعه با استعا نت از تکنیک بردار ویژه و با به کارگیری نرم افزار Expert Choice کار وزن دهی و تعیین اولویت فاکتورهای موثر محیطی انجام شد. بحث و نتیجه گیری: نتایج این تحقیق نشان داد در تعیین اثرات شاخص ناشی از احداث شهرک صنعتی فولاد جعفری، اثرات سوء بر محیط طبیعی با وزن 750/0نسبت به اثرات منفی وارد بر محیط انسانی با وزن 250/0 از اهمیت بالاتری برخوردارند، هم چنین با توجه به فاصله مراکز جمعیتی به محل سایت، اثرات ناشی از انتشار آلاینده های گازی و آلودگی صوتی بر سلامت و بهداشت افراد بومی قابل اغماض پیش بینی شد. در محیط طبیعی نیز اثر بر محیط فیزیکوشیمیایی با وزن 667/0 از امتیاز بالاتری نسبت به محیط بیولوژیک برخوردار است.

واژه های کلیدی: بررسی اثرات محیط زیست،شهرک صنعتی، صنایع فولاد، مرحله ساختمانی، فرآیند تحلیل سلسله مراتبی.

Investigation on Environmental Impacts of Hamedan Jafari Steel Industrial Estate in Constructional Phase by Using of Analytical Hierarchy Process Method

Seyed Ali Jozi[3] (Corresponding Author)

sajozi@yahoo.com

Sahar Rezaian[4]  

Abstract

Introduction: This Study was conducted from 21 December 2012 to 20 December 2013 with purpose of investigating the Environmental Implications of the Foolad Jafari industrial Estate within the Construction process. The Construction Project of Foolad Jafari industrial area pursues the Goal of producing spongy Iron and Steel in the Mountaneous zone in middle Komazan which is a part of Malayer. This industrial Estate Measures 96/8 hec.

Material and Methods: In this study we first identified the current status of environment considering physicochemical, biological and socioeconomic and cultural environment. To do so, we specified the depth and the area under investigation and then we took samples of air, soil and water. The study of environmental impacts from this structural phase on biological environment was also carried out till 13/25 km from R1 in fact till Lashgardar conservative area. The recognition of the economical, social and cultural features as well as the expert visit of the economical and social traits of the project was done on the basis of the result of the primary census on November of 2006. To conform to the suggestive land-use to physical and ecological capability of environment we had studied the evaluation of ecological capability via systematic Method and also we used Multi Criteria Model for Evaluation of Ecological Iran's Capability by Arc GIS on the Scale of 1/10000. To reach the Industrial development the results of this study showed that: 8/6 percent of this area has the first rank's capability (very suitable), about 75 percent of R1 has the second rank capability (Appropriate) and about 16/4 percent has third rank capability (UN Appropriate).

Results and Discussion: The Study of Foolad Jafari Industrial Estate Environmental impacts were done via AHP Method. At first we prioritized the most important pollutants based on the state of environment and also we prioritized the impacts of Structural process on each parameter to determine the priority of structural phase's environmental effects. During the execution of the project we classified the measured pollutants which exceed the standard level on the basis of two main criteria: The effect on Natural Environment and Health and Security. In the following stages we prioritized parameters and based on Hierarchical Method. In this study we used the method via using expert choice software to weigh and prioritize the environmental factors.  The results of this study had shown two points: The negative effect on natural environment with 0/750 weight in comparison with negative effect on built environment with 0/250 weight is more important in determining the significant impact of Foolad Jafari industrial Estate Stability.  Considering the distance from crowd centers with site place, we can neglect the impacts from gaseous pollutants and Noise pollutant Emissions on native people's health. However the Effect on Natural Environment is more important in Comparison with built Environment. In the Natural Environment the Effect on Physicochemical Environment with 0/667 Weight has higher value in comparison with Biological Environment. 

Key Words: Investigation on the Environmental Impacts, Industrial State, Steel Industrial, Constructional Phase, Analytical Hierarchy Proces

مقدمه

گسترش فعالیت های صنعتی از عوامل تاثیر گذار بر توسعه اقتصادی هر جامعه محسوب می‌شود. در عین حال توسعه صنایع و فعالیت های صنعتی باید در قالب رهنمودهای توسعه پایدار به انجام رسد(1). ارزیابی محیط زیست بهترین راه جهت حصول به اهداف راهبردی توسعه پایدار است(2). امروزه ارزیابی پیامدهای محیط زیست به عنوان پیش شرط دستیابی به اهداف حفاظت و توسعه پایدار محسوب می‌شود. ‌این مطالعات به دلیل تسریع در برنامه‌ریزی،  موجب حفاظت هر چه بهتر منابع شده، حدالامکان از بروز اثرات جبران‌ناپذیر بر محیط‌زیست ومنابع طبیعی جلوگیری می‌نمایند(3). روابط بین بخش صنعت و محیط زیست با حذف تدریجی تفکر قدیمی "انسان بر طبیعت" به درک واقعی مفهوم "انسان با طبیعت" نایل شده است. امروزه اندیشه تعامل انسان با محیط زیست  به سرعت گسترش یافته است. این تعاملات درعرصه های مختلف اقتصادی، اجتماعی، صنعتی ، سیاسی وفرهنگی رسوخ پیداکرده تا جایی که چارچوب فکری غالب تصمیم گیرندگان بر پایه نداشتن تعارض طرح های توسعه با مبانی بنیادین حفاظت محیط زیست شکل گرفته است. ظهور رویکردهایی چون ارزیابی های محیط زیست و اکولوژی صنعتی و تاکید بر آنها دست مایه چنین تفکر نوپیدایی است(4).

مطالعات بررسی اثرات محیط زیست با هدف شناسایی اثرات بالقوه و بالفعل کاربری های مورد انتظار به انجام می رسد. این مطالعات از ابزارهای توانمند مدیریت محیط زیست و طریقه ای برای حصول به اصل توسعه پایدار است(1). شهرک سازی با هدف استقرار و ساماندهی صنایع، با توجه به مزیت های نسبی مناطق و در چارچوب راهبرد‌ها و سیاست های صنعتی به انجام می رسد. در این تحقیق تلاش گردیده مکان یابی، طراحی و ساخت شهرک صنعتی فولاد جعفری مطابق با ماده7 آیین‌نامه ارزیابی اثرات محیط زیستی جمهوری اسلامی ایران به انجام رسد که صراحت بر اجرای مطالعات ارزیابی در دو مرحله ساختمانی وبهره برداری دارد (5). دراین مطالعه ویژگی های صنعت فولاد با ساختارهای فیزیکوشیمیایی، بیولوژیکی و اقتصادی واجتماعی محیط تحت اثردرمرحله ساختمانی مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفته و توصیه هایی درزمینه اقـدامات امکان پذیر درجهت تقلیل اثرات منفی ارایه شده است.  شهرک صنعتی فولاد جعفری به صورت یک سیزده ضلعی با  مساحت تقریبی 8/96  هکتار درمحدوده دهستان کمازان وسطی از بخش زند از  توابع شهرستان ملایر واقع است. محدوده طرح در مختصات جغرافیایی 34،00 تا 34،08 عرض شمالی و 49،00 تا 15،49 طول شرقی و ارتفاع 2100 تا 2200 متر از سطح دریاهای آزاد قرار دارد. این محدوده در منتهی الیه جنوب شرقی استان همدان واقع شده و از نظر تقسیمات سیاسی کشور درمجاورت با استان های مرکزی ولرستان قرار دارد. نزدیک ترین مناطق جمعیتی به شهرک، روستای پیروز(پری)، در فاصله 9 کیلومتری و روستای زنگنه علیا است که در فاصله 12 کیلومتری شهرک صنعتی فولاد جعفری واقع گردیده است. شهرک صنعتی فولاد جعفری با پیمایش یک کیلومتر به جاده اصلی متصل می شود. درشکل (1) محدوده پروژه درسطح کشور، استان وشهرستان مشخص شده است.

شکل 1- محدوده شماتیک شهرک صنعتی فولاد جعفری

مواد و روش ها

دراین مطالعه به منظور جمع آوری اطلاعات پایه با مراجعه به ادارات کل حفاظت محیط زیست استان های همدان ومرکزی، اداره کل صنایع و معادن استان همدان و اداره شهرک های صنعتی استان همدان نسبت به تدوین وتکمیل اطلاعات بنیادی اقدام گردید. پس از تکمیل اطلاعات پایه، تیم مطالعاتی دوازده نفره این تحقیق (مشتمل بر متخصصین علوم گیاهی وجانوری، اقلیم شناس، خاک شناس، زمین شناس، هیدرولوژیست، کارتوگراف، جامعه شناس، تکنسین علوم آزمایشگاهی وسه نفر اعضای اصلی گروه تجزیه وتحلیل کننده اثرات) تشکیل گردید. پس از تعیین عمق ومحدوده مطالعاتی[5] کارنمونه برداری از پارامترهای هوا، خاک، آب و صوت منطقه به انجام رسید. کارسنجش آلودگی هوای شهرک صنعتی درارتباط با سنجش ذرات معلق با استفاده از روش نمونه برداری نواری و سنجش گازهای مونواکسید کربن، دی اکسید گوگرد و دی اکسید نیتروژن با استفاده از روش جذب سطحی[6] به انجام رسید. درادامه نتایج حاصله با استاندارد هوای پاک مقایسه گردید. به منظور اندازه گیری  پارامترهای صوتی [7]SPL و [8] Leq از دستگاه صدا سنج مجهز به" فیلتر اکتاو" استفاده شد. در این وسیله صدای تولید شده ابتدا توسط میکروفون دریافت و به سیگنال های الکتریکی که توسط آمپلی فایر تقویت می گردند تبد یل می شود، سپس پارامترهای   SPLو Leq که توسط فیلترهای دستگاه اندازه گیری و مشخص شده با استاندارد صدای EPA مقایسه می گردد. در نمونه برداری از هوا و صوت ده ایستگاه پیش بینی گردید. از بین ایستگاه های منتخب هشت ایستگاه در محدوده بلافصل شهرک صنعتی و دو ایستگاه در خارج از محدوده شهرک صنعتی(در فاصله های 4 و 6 کیلومتری از محل شهرک صنعتی) به عنوان ایستگاه های شاهد انتخاب شدند. درانتخاب ایستگاه ها حجم عملیات عمرانی، دوری و نزدیکی نسبت به منابع تولید آلاینده همراه با ویژگی های محلی، نحوه استقرار واحدها، پراکندگی و تراکم واحدهای درحال ساخت در محدوده مورد مطالعه مد نظرقرار گرفت. نمونه‌برداری از خاک شش ایستگاه به انجام رسید. انتخاب ایستگاه ها به صورت خوشه‌ای  و لحاظ نمودن محدوده های بلافصل، تحت اثرمستقیم و غیرمستقیم محل احداث شهرک به شکل ذیل انجام شد: سه ایستگاه در محدوده بلافصل، دو ایستگاه در محدوده اثرات مستقیم (شعاع 25/13کیلومتری شهرک صنعتی درمرز با منطقه حفاظت شده لشگردر) ویک ایستگاه در محدوده غیرمستقیم اجرای طرح انتخاب گردید. نمونه گیری از ایستگاه ها توسط قاشقک استاندارد و از عمق بیست سانتی متری خاک انجام گرفت و نمونه ها در ظروف پلاستیکی از نوع پلی پروپیلن نگهداری شدند. لازم به ذکر است تمامی نمونه ها توسط آزمایشگاه "خاک آزما نگین" معتمد سازمان حفاظت  محیط زیست اندازه گیری شد. نمونه برداری از آب منطقه با اندازه گیری مقادیر BOD,COD  ،کلی فرم، هدایت الکتریکی(Ec) و فلزات روی، آهن و کادمیم از تنها چشمه آب موجود در محدوده اجرای طرح ونیز دو رودخانه زالیان درمحدوده تحت اثر مستقیم و رودخانه آب ملایر به انجام رسید. نمونه برداری از آب وخاک در دو فصل زمستان (25/11/1391) وتابستان (10/4/1392) انجام شد. همچنین به منظور بررسی شرایط تولید و کیفیت مواد زائد جامد، از طریق مشاهده ضایعات تولید شده در محدوده سایت، بررسی و پیش بینی اثرات برحسب نوع، نحوه تولید و امحا انجام پذیرفت.

بررسی اثرات محیط زیستی ناشی از ساخت و ساز شهرک صنعتی بر محیط بیولوژیکی عرصه تحت اثر در قالب سه محیط بلافصل (محدوده مصوب شهرک)، تحت اثر مستقیم (تاشعاع25/13کیلومتری از محدوده بلافصل یعنی فاصله تا منطقه حفاظت شده لشگردر ) و تحت اثرغیرمستقیم به انجام رسید. در این خصوص وجود مناطق چهارگانه تحت حمایت سازمان حفاظت محیط زیست و هم چنین صورت ریزگونه های گیاهی وجانوری صیانت شده از سوی اتحادیه بین المللی حفاظت ازطبیعت ومنابع طبیعی (IUCN) فصل الخطاب بود.

شناسایی محیط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی منطقه با بهره گیری از نتایج اولیه سرشماری نفوس ومسکن آبان ماه 1390 و بازدید کارشناس محیط اقتصادی واجتماعی پروژه وثبت مشاهدات ایشان به انجام رسید. در مرحله تجزیه و تحلیل اطلاعات از نرم افزارهای  SPSSو Excel استفاده شد. در ادامه مطالعه ارزیابی توان اکولوژیک عرصه تحت بررسی، به روش سیستمی و با استفاده از مدل های چند عامله ارزیابی توان اکولوژیک سرزمین ایران به منظور تعیین پتانسیل و توان اکولوژیک منطقه به منظور استقرار کاربری توسعه صنعتی انجام پذیرفت. کارتولید نقشه ها تحت برنامه Arc GIS ودر مقیاس 1:10000صورت گرفت.

به منظور بررسی اثرات محیط زیستی احداث شهرک صنعتی فولاد جعفری از روش تحلیل سلسله مراتبی[9] (AHP) استفاده شد. این روش بر اساس تحلیل مغز انسان برای مسایل پیچیده و فازی توسط " توماس- ال- ساعتی" در دهه s1970 پیشنهاد شده است(7و6). پیش از اجرای این روش، نخست لازم بود مهم ترین آلاینده های محیطی براساس نتایج تجزیه وتحلیل سنجش های محیطی مشخص گردند. پس از سنجش مولفه های محیطی ، با توجه به وضعیت محیط تحت اثر و تاثیرات ناشی از عملیات عمرانی،  پارامترهای محیطی بر اساس اهمیت اولویت بندی گردیدند. در ادامه با توجه به ماهیت فعالیت های درحال انجام شهرک، آلاینده های دارای مقادیر بالاتر از میزان استاندارد به عنوان شاخص تعیین اثرات سوء بر محیط بر اساس دو معیار اصلی تخریب محیط زیست و اثر بر سلامت و بهداشت تعیین و هر کدام به زیر معیارهایی رده بندی گردیدند. با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی، مقایسه زوجی و اولویت بندی بین معیارها به انجام رسید. بدین منظور ابتدا ساختار فرایند تحلیل سلسله مراتبی با هدف تعیین آلودگی های شاخص ناشی از فعالیت مورد مطالعه تشکیل گردید. در این ساختار، اولین سطح شامل هدف تصمیم گیری یا ارجحیت می باشد. در این ساختار دو معیار اثر بر محیط طبیعی و اثر بر محیط انسانی به عنوان معیارهای اصلی در سطح دوم در نظر گرفته شد و در سطح سوم اثر بر محیط طبیعی به دو زیر معیار محیط فیزیکوشیمیایی و محیط بیولوژیک تقسیم گردید. اثر بر محیط انسانی نیز به اثر بر سلامت کارکنان داخل سایت و اثر بر سلامت افراد بومی نزدیک ترین مراکز جمعیتی طبقه بندی شد. در سطح آخرنیز انواع آلودگی های موجود در منطقه به عنوان گزینه های مفروض انتخاب و مورد مقایسه قرار گرفت. در این ساختار هر عنصر در یک سطح معین تحت تسلط برخی یا کلیه عناصر موجود در سطح بلافاصله بالاتر می باشد. ساختار فرآیند سلسله مراتبی و اولویت بندی آلودگی های ناشی از اجرای عملیات ساختمانی شهرک صنعتی فولادجعفری در نمودار (1) ارایه شده است:

نمودار 1- ساختار فرایند سلسله مراتبی اولویت بندی آلودگی های ناشی

از شهرک صنعتی فولاد جعفری درمرحله ساختمانی

دراجرای روش تحلیل سلسله مراتبی مطابق جدول (1)، چنان چه اهمیت شاخص های موجود در سطر (i) بیشتر از شاخص های واقع در ستون (j) باشد، میزان اهمیت با عدد صحیح و اگر اهمیت شاخص های موجود در ستون (j)  بیشتر از شاخص های واقع در سطر (i) باشد، میزان اهمیت با عدد کسری نشان داده می شود.

جدول (1) ماتریس ارجحیت در روش تحلیل سلسلهمراتبی

دراین شیوه طبقات مقدار اثر و امتیازات آن در مقایسه عامل i با عامل j  عبارتند از : " اهمیت مساوی :  1 " ،  " اهمیت کم i بر  j:  3 " ، " اهمیت زیاد i بر  j:  5  " ، " اهمیت خیلی زیاد  i بر  j:  7 "  ، " اهمیت مطلق i بر  j:  9 "  وترجیحات بین فواصل  iبر  j: با نمرات 2، 4، 6، 8  معرفی می شود. در این روش اوزان هریک ازمولفه ها طوری پیش بینی شد که روابط زیر صادق باشند: 

a11 w1 + a12 w2 + … + a1n wn = λ.w1

a21 w1 + a22 w2 + … + a2n wn = λ.w2              an1 w1 + an2 w2 + … + ann wn = λ.wn 

در رابطه ذیل aij ترجیح عنصر iام بر jام است و wi نیز وزن عنصر iام و λ یک عدد ثابت می باشد. در این روش وزن عنصر iام (یعنی wi) طبق توابع معرفی شده دربالا، برابر است با: 

درنتیجه دستگاه معادلات فوق به صورت زیر پیشنهاد شد:

درتابع یادشده ماتریس مقایسه زوجی {یعنی A= [a_ij] } و W بردار وزن و λ یک اسکالر (عدد) است. برای هر ماتریس A دترمینان ماتریس (A- λ.I) محاسبه شده و مساوی صفر قرارداده شد. درادامه مقادیر ویژه (λ ها) نیزمحاسبه و وزن نهایی هر گزینه از تلفیق وزن های نسبی تعیین گردید. به طور مثال در ماتریس اولویت بندی نسبت به اثرات تخریبی بر عوامل محیط زیستی تحت اثر،  ماتریس (A- λ.I) تشکیل و دترمینان آن مساوی صفر قرار داده شده است:

بعد از حل معادله درجه سوم بالا، λ_max= 3.0092 محاسبه گردید. سپس معادله ماتریسی (A- λ_max I)W= 0 تشکیل و  W_iها محاسبه شد.

در مرحله بعد معادله  W₁+  W₂+  W₃ = 1 به دستگاه فوق اضافه شده و W_iها محاسبه می شود. مطابق با ماتریس نمره دهی مورد نظر، W₁ میزان آلودگی عوامل آلاینده، W₂  تاثیرپذیری پارامترهای محیطی تحت اثر و  W₃ اثرات تجمعی آلاینده ها می باشد. بدین ترتیب جواب نهایی عبارتست از:       

W^T = (0.163, 0.297, 0.540)

در این روش وزن نهایی هر گزینه از مجموع حاصل ضرب اهمیت معیارها در وزن گزینه ها به دست می آید. به عبارت دیگر با تلفیق وزنهای نسبی، وزن نهایی هر گزینه مشخص می گردد. نظر به وقت گیربودن انجام محاسبات ریاضی و مراحل پیچیده فوق برای هر یک از ماتریس ها، دراین مطالعه جهت سهولت کار به منظور محاسبه وزن نسبی معیارها و گزینه ها از نرم افزار Expert Choice استفاده شد. به این ترتیب که با تشکیل ساختار سلسله مراتبی و وارد نمودن امتیازات عوامل واقع در سطر و ستون ماتریس های ارجحیت در این نرم افزار، وزن معیارها نسبت به یک دیگر و وزن نهایی گزینه ها محاسبه شد.

در ادامه مطالعه، انواع اثرات محیطی ناشی از پروژه پیشنهادی بر مولفه های محیط زیستی منطقه پیش‌بینی گردید و با شناسایی مهم ترین عوامل تأثیرگذار پروژه، راهکارهای تقلیل اثرات سوء ارایه ‌شد.

نتایج

مطابق بند (6 ) از ماده( 2 ) مصوبه شورایعالی حفاظت محیط ‌زیست مورخ 23/1/1373 کلیه پروژه ‌های شهرک های صنعتی در وسعت بیش از یکصدهکتار مکلف به ارایه امکان سنجی، مکانیابی پروژه‌ و تهیه گزارش ارزیابی محیط زیست می باشند(5)، علاوه براین برای شهرک های صنعتی با وسعت کمتر بنا بر درخواست ادارات کل، بر حسب مورد می تواند گزارشات نداشتن اثرات سو محیطی تهیه شود. براین اساس اداره کل حفاظت محیط زیست استان همدان با توجه به بعد مسافت نسبتاً کم بزرگترین شهرک صنعتی خصوصی فولاد کشور (شهرک صنعتی فولاد جعفری )به منطقه حفاظت شده لشگردر و مساحت 8/96 هکتاری آن صدور مجوزاحداث این شهرک صنعتی را منوط به اجرا وتصویب گزارش بررسی اثرات محیط زیستی این شهرک دانست. مهم ترین اهداف تهیه این گزارش عبارت بودند از : 1- تعیین حدود ودامنه فعالیت پروژه‌ شهرک‌ صنعتی فولاد جعفری.  2- بررسی و شناخت ویژگی های محیط زیستی محدوده تحت تأثیر طرح، شامل ویژگی های فیزیکو شیمیایی، بیولوژیکی و اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی.3- پیش بینی اثرات محیط زیستی ناشی از مراحل مختلف اجرای شهرک صنعتی. 4- پیش گیری از تخریب محیط زیست از طریق کنترل اثرات احتمالی طرح بر محیط زیست با توجه به ملاحظات پیش بینی شده در برنامه اجرای طرح مذکور.

بررسی ویژگی های پروژه احداث شهرک صنعتی فولادجعفری

به منظور بررسی اثرات محیط زیستی احداث شهرک صنعتی مذکور، درگام نخست محدوده مطالعاتی مشخص گردید. محدوده بلا فصل عرصه8/96 هکتاری محل احداث شهرک صنعتی تعیین شد. نظر به فاصله 25/13کیلومتری منطقه حفاظت شده لشگردر با محدوده بلافصل احداث شهرک صنعتی، تا شعاع 25/13کیلومتری به عنوان محدوده تحت اثر مستقیم شناخته شد. با احتساب مساحت محدوده اثرات مستقیم پروژه، تیم مطالعاتی دراین تحقیق عرصه ای به مساحت 25974 هکتار را تحت بررسی قرار داد. دراین مطالعه کلیه مطالعات در مقیاس1:10000 به انجام رسید.

درذیل تشریح محیط زیست منطقه موردمطالعه درقالب سه محیط فیزیکوشیمیایی، بیولوژیکی و اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ارایه می شود:

بررسی محیط فیزیکو شیمیایی منطقه موردمطالعه

آب وهوا واقلیم شناسی:  پارامترهای مورد بررسی در تعیین وضعیت موجود اقلیم منطقه شامل درجه حرارت، رطوبت نسبی، باد، ساعات آفتابی، روزهای یخبندان، بارندگی و طبقه بندی اقلیم بود. از آن جایی که محدوده مطالعاتی در مرز با استان مرکزی، شهر شازند(حدود 57 کیلومتری) می باشد، به منظور محاسبه و تجزیه و تحلیل پارامترهای اقلیمی و در نهایت شناسایی خصوصیات اقلیمی منطقه مورد مطالعه علاوه براطلاعات ایستگاه سینوپتیک ملایر از اطلاعات ایستگاه کلیماتولوژی شازند نیز بهره گیری شد. نتایج این بررسی ها نشان داد این منطقه با توجه به تقسیم بندی نواحی آب و هوایی ایران در ناحیه آب و هوایی کوهپایه ای واقع شده است. جهت تعیین تیپ اقلیمی منطقه مطالعاتی نیز از روش آمبرژه استفاده شد. درجدول(2) خلاصه پارامترهای اقلیمی منطقه تحت بررسی ارایه شده است.

جدول 2- خلاصه نتایج پارامترهای اقلیمی درمحدوده مطالعاتی

                   مرجع: گزارش موسسه پژوهش های برنامه ریزی و اقتصاد کشاورزی ، 1379

مطالعات انجام پذیرفته درخصوص کیفیت هوای منطقه نشان می دهد: عرصه تحت بررسی از نظر کیفیت هوا در شرایط مطلوب قرار دارد. به منظور انجام بررسی های میدانی و مستند سازی پارامترهای کیفی هوا، هشت ایستگاه  در محدوده بلافصل پروژه  با تمرکز بر عواملی چون نزدیکی به جاده و مجاورت با مناطق اجرای عملیات ساختمانی شهرک تعیین و دو ایستگاه نیز درمحدوده تحت اثرمستقیم پروژه در فواصل 9 کیلومتری غرب منطقه (روستای پیروز) و12 کیلومتری شمال شرقی شهرک (روستای زنگنه علیا) انتخاب گردیدند. کاراندازه گیری به روش مشروحه ذیل به انجام رسید:

به منظور اندازه گیری کیفیت هوای منطقه  پارامترهای ذرات معلق،CO، SO₂و  NO₂اندازه گیری شد. جهت اندازه گیری ذرات معلق در هوای منطقه از روش" نمونه برداری نواری" استفاده گردید. مزیت استفاده از این روش، کاهش زمان نمونه برداری تا ده دقیقه بود. جهت اندازه گیریمقادیر منواکسید کربن، دی اکسید گوگرد و دی اکسید نیتروزندر هوای منطقه از روش "جذب سطحی" استفاده شد. کلیه مقادیر اندازه گیری شده با استاندارد هوای پاک EPAمقایسه گردید. با توجه به آنالیزهای انجام شده درایستگاه های مختلف به جز مقادیر مونواکسید کربن در ایستگاه های اول تاچهارم(محدوده بلافصل) که غلظتی بیش از استاندارد داشتند، درمورد سایرمولفه ها آلودگی تشخیص داده نشد. بالا بودن گاز مونواکسید کربن از میزان استاندارد در ایستگاه های معرفی شده نیز به فعالیت لودرها وکامیون های فعال درمنطقه در زمان بررسی نسبت داده شد. هم چنین میزان ذرات معلق در ایستگاه های اول تا چهارم به دلیل انجام عملیات عمرانی در زمان بررسی بیشتر از حد استاندارد گزارش شده است. نتایج اندازه گیری پارامترهای هوای محدوده مورد مطالعه در جدول (3) ارایه شده است: 

جدول (3) مقادیر اندازه گیری شده فاکتورهای هوای منطقه موردمطالعه

جدول (4) مقادیراستاندارد هوای پاک

*مرجع : ضوابط واستانداردهای زیست محیطی، معاونت محیط انسانی سازمان حفاظت محیط زیست، 1382.

همان طور که پیش تر اشاره گردید به منظور اندازه گیریپارامترهای صوتیSPL و Leq از دستگاه صدا سنج مجهز به" فیلتر اکتاو" استفاده گردید. درجدول (5) مفادیراستاندارد آلودگی صوتی درمحیط های مختلف و در جدول (6) میانگین اندازه گیری شده صوت در ده ایستگاه مورد سنجش نمایش داده شده است. لازم به توضیح است که ایستگاه های 1 تا8 در محدوده بلافصل پروژه، ایستگاه شماره 9 در فاصله نه کیلومتری شهرک (روستای پیروز) و ایستگاه شماره 10 در فاصله دوازده کیلومتری شهرک(روستای زنگنه علیا) واقع شده است.

جدول (5) حد مجاز آلودگی صوتی موضوع ماده 2 آیین ‌نا مه اجرایی نحوه جلوگیری از آلودگی صوتی

Leq (30) db(A)     = تراز معادل در مدت زمان 30 دقیقه اندازه‌گیری در شبکه وزنی  A   و واحد آن دسی‌بل می باشد.

مرجع: دفترحقوقی وامورمجلس سازمان حفاظت محیط زیست (1383)، آیین نامه اجرایی نحوه جلوگیری از آلودگی صوتی ، مجموعه قوانین ومقررات محیط زیست کشور ایران (جلد اول).

جدول (6) مقادیراندازه گیری شده درایستگاه های ده گانه

همان طور که ملاحظه می شود میزان آلودگی صوتی درایستگاه های اول تاچهارم بیش از حدمجاز تعیین شده در محیط های صنعتی است از این رو به منظور حفظ سلامتی کارکنان فعال دراین محوطه ها ضرورت تجهیزایشان به وسایلی از جمله گوشی ایمنی ضرورت می یابد(درمراجعات انجام پذیرفته، متاسفانه غالب شاغلین دراین اماکن فاقد تجهیزات فردی مقابله با آلودگی صوتی بودند). در ایستگاه های پنجم تا هشتم به دلیل واقع شدن در غرب وشمال منطقه (محوطه خارج از اجرای عملیات عمرانی درزمان تحقیق)، میزان پارامتر صوت اندازه گیری شده درحد مجازمناطق صنعتی ودر ایستگاه های 9 و10(روستاهای مجاور شهرک) درزمان سنجش صوت درمحدوده استاندارد گزارش شده است.

- فیزیوگرافی: محدوده بلافصل پروژه در ارتفاع بین 2100 تا 2200 متر از سطح دریا قرار دارد.بلندترین نقطه در محدوده مطالعاتی با ارتفاع 2193 متردر منتهی الیه شمال شرقی محدوده مطالعاتی و پست ترین، درحریم ورودی از جاده اصلی به شهرک با ارتفاع 2117 متر می باشد.حدود 50 درصد از محدوده بلافصل پروژه در طبقات شیب بین 2 ا لی 5 درصد ، قریب به30 درصد در طبقات شیب بین 5 ا لی 8 درصد و مابقی در طبقات شیب بین 8 ا لی12 درصد قرار دارد. محدوده بلافصل پروژه به دلیل هموار[10] بودن عرصه فاقد جهت پیش بینی شد.

- هیدرولوژی:منطقه طرح به لحاظ تامین منابع آب در حوضه آبریزگاماسیاب و واحد هیدرولوژیک ملایرقرار دارد. شبکه ایستگاه های آب‌سنجی در محدوده مورد نظر طرح شامل ایستگاه های مرویل، وسبح و سنگ سوراخ می باشد.دو رودخانه دایمی آب ملایرو قلقل رود به عنوان اصلی ترین رودخانه‌های متأثر در محدودة مطالعاتی پروژه(درمحدوده تحت اثرغیر مستقیم) هستند. جریان های فصلی متعددی نیز در واحد هیدرولوژیک ملایر وجود دارد که عبارتند از : رودخانه‌ بیاتان، بیدکرپه، دره چنار، دره مراد، دره میانه، زالیان و سردره.

کیفیت شیمیایی رودخانه آب ملایر با توجه به طبقه‌بندی آب برای آبیاری در طبقه  قرار دارد (خوب ارزیابی می‌شود) و جز برای گیاهان زراعی حساس به شوری، فاقد محدودیت برای آبیاری محصولات معمولی است. در بازدید های به عمل آمده تنها منبع طبیعی تامین آب در محدوده بلافصل پروژه منحصراً چشمه واقع در حاشیه کمپ اسکان موقت شهرک تشخیص داده شد(شکل 2).

شکل (2) چشمه واقع در محیط بلافصل محدوده مطالعاتی

نمونه برداری در دو فصل زمستان (25/11/1391) و تابستان (10/4/1392)  از سه ایستگاه: چشمه واقع در محدوده بلافصل، رودخانه زالیان درمحدوده تحت اثر مستقیم و رودخانه آب ملایر به انجام رسید. نتایج آزمایشات مولفه های آب منطقه در جدول (7)ارایه شده است:

جدول (7) نتایج آنالیز نمونه آب از منابع آب های سطحی

نتایج تجزیه و تحلیل نمونه های آب درایستگاه های تحت بررسی  نشان می دهد: از نظراستاندارد استفاده آب درصنعت وکشاورزی، میزان BOD وCOD درمحدوده قابل قبول بوده و فعالیت مرحله ساختمانی پروژه واجد تاثیر نامناسب بر روند عوامل اندازه گیری شده نمی باشد. با توجه به حد استاندارد mg/l  3/0 آهن(مطابق با استاندارد آژانس حفاظت محیط زیست آمریکاEPA) مقادیر اندازه گیری شده این فلز در ایستگاه شماره 1 (چشمه واقع درمحدوده بلافصل پروژه)بالاتر از حد مجاز بوده که این مهم موید اثرنامطلوب فعالیت های در حال اجرا درسطح منطقه می باشد. مقایسه مقادیر اندازه گیری شده دو فلز سنگین دیگریعنی روی وکادمیم نسبت به استاندارد در محدوده مجاز گزارش می شود(مطابق استاندارد EPA مقدار استاندارد عنصر روی 5 وکادمیم 005/0 میلی گرم برلیتر می باشد). هدایت الکتریکی آب درمحدوده بلافصل بیشتر از حدمجاز EPA (400 میکروزیمنس) گزارش گردید. خوشبختانه میزان تابع یون هیدرونیوم موسوم به pH اندازه گیری شده به دلیل قرار داشتن درمحدوده مجاز 5/6 تا5/8 مطلوب بوده، لیکن از نظر شاخص بیولوژیکی کلی فرم درهیچ یک از ایستگاه ها مناسب برای شرب شناخته نمی شود. این مهم در ایستگاه شماره (1) در زمان های نمونه برداری نامطلوب تر بوده است. درمجموع با انجام عملیات تصفیه مقدماتی نظیر رفع سختی، حذف آهن و رعایت اصول بهداشتی، کیفیت آب برای استفاده صنعتی مطلوب شناخته می شود. نتایج

به دست آمده از نقشه‌های هم ا فت آب زیرزمینی منطقه نشان می‌دهد که حداکثر سطح برخورد به آب در حواشی منطقه تحت بررسی بیش از 25 متر می‌باشد. به منظور شناخت ضرایب هیدرودینامیکی سفره آب زیرزمینی که یکی از عوامل اصلی مؤثر در محاسبات بیلان، آب دهی چاه ها، تعیین حریم و هم چنین کنترل ژئوفیزیکی و شناخت هرچه دقیق‌تر سفره آب زیرزمینی منطقه است، نتایج حاصله از حفر، آزمایش و پمپاژ تعداد 59 حلقه چاه عمیق و اکتشافی بررسی شده نشان می دهد که ضریب قابلیت انتقال در جبهه‌های ورودی بیجین‌آباد و نمازگاه حدود 3000 مترمکعب در روز است. در شمال شرق منطقه جوراب و حوالی روستاهای می‌آباد، نامیله و مهرآباد این میزان به حدود 1000 مترمکعب در روز و در اراضی حسن‌آباد شاملو به سمت خیرآباد بین 500 تا 1500 مترمکعب در روز بالغ می شود. کیفیت آب زیرزمینی منطقه به دلیل دانه‌ درشت بودن آبرفت در بخش‌های شمالی، جنوبی و شرقی دشت کاملاً مناسب و تنها در بخش مرکزی به سبب بالا بودن سطح آب زیرزمینی، زهکشی نامناسب و تبخیر شدید دارای محدودیت است. با اندازه‌گیری میزان E.C یا هدایت الکتریکی، میزان شوری به طور متوسط 675 میکروموس بر سانتی‌متر بوده است. حداقل هدایت الکتریکی در مخروطه افکنه‌ها نیز390 و حداکثر آن 1358 میکروموس بر سانتی‌متر می‌باشد که مبین کیفیت خوب آب دشت از نظر میزان شوری است. مجموع املاح محلول (T.D.S) از حداقل 250 تا حداکثر 896 و به طور متوسط 642 میلی‌گرم در لیتر اندازه‌گیری شده است ومیزان کلر نیز حداقل 4/0، حداکثر 6/2  و به طور متوسط 1میلی اکی‌والان در لیتر گزارش شده است.

- خاک شناسی :خصوصیات خاک شناسی محدوده مطالعاتی از دو دیدگاه ویژگی های عمومی و کیفیت خاک مورد بررسی قرار گرفت.  در بررسی ویژگی های عمومی خاک منطقه، ارزیابی منابع خاک مورد نظربود. در بررسی کیفیت خاک ویژگی هایی نظیر بافت خاک، قلیاییت و وضعیت زهکش خاک سنجیده شد. در مجموع دو تیپ اصلی خاک در محدوده مطالعاتی شامل دشت های  سیلابی با مسیل های  با عمق ملایم و فرسایش کم و خاک های  واریزه‌ای بادبزنی شکل و سنگریزه ‌دار با شیب ملایم، نیمه عمیق وسنگریزه‌ دارتشخیص داده شد. در رابطه با آنالیز خاک در ایستگاه های شش گانه منطقه مورد نظر نتایج به دست آمده نشان می دهد که میزان کل نیتروژن 09/0% و فسفر08/22% (بطور متوسط) درمحدوده مورد مطالعه می باشد. دراین ارتباط با توجه به این که کود شیمیایی مورد نیاز جهت رشد گندم در منطقه مورد استفاده بوده است، لذا میزان نیتروژن و فسفر بیشتر از میزان طبیعی آن گزارش شده است. البته در مناطق حاشیه ای، میزان نیتروژن و فسفر به مراتب کمتر از میزان اشاره شده در بالاست که خود نمایان گر آن است که مناطق فوق برای کشاورزی مورد استفاده نبوده است. در خصوص مقادیر NO₂ وNO₃ در خاک به ترتیب مقادیر متوسط PPM2/1وPPM156 نشان دهنده استفاده از کودهای شیمیایی و حاکمیت شرایط اکسیداسیون درخاک های  منطقه است. از این رو، خاک نمونه برداری شده نسبت به بنیان نیترات غنی ارزیابی می شود. با توجه به این که غالب فعالیت های ساخت وساز در زمان مطالعه درجهات غربی و جنوبی منطقه به انجام رسیــده است، براثر عملیاتی هم چون پی کنی و فونداسیون سازه های مورد نظر تخریب وفرسایش شدید خاک در منطقه به وقوع پیوسته است.

زباله ها و مواد زاید جامدی که در مرحله احداث پروژه ملاحظه شد عمدتاً زایدات و ضایعات ناشی از مصالح ساختمانی، تجهیزات و زباله های انسانی بود که در سه بخش ذیل تفکیک گردید :

 الف) نخاله های ساختمانی: بقایای ناشی از احداث ساختمان ها، واحدها، عملیات فونداسیون، اسکلت بندی سوله، دیوار کشی و نازک کاری. ب) زباله های معمولی: زباله های ناشی از اسکان و فعالیت کارکنان اداری یا خدماتی شهرک، باقی مانده مواد خوراکی، سلولزی، کاغذی، شیشه ای، پلاستیکی و غیره و ج) لوازم وتجهیزات مستعمل : شامل قطعات فرسوده حاصل از استهلاک ابزار و ماشین آلات، مواد پلاستیکی و پلیمری، قطعات فلزی، شیشه ای و آزبستی رها شده در منطقه.

 - زمین‌شناسی، تکتونیک و لرزه خیزی: محدوده مورد مطالعه در محدوده ارتفاعات زاگرس غربی قرار گرفته است. از لحاظ تشکیلات زمین‌شناسی،  منطقه مورد مطالعه عمدتاً از سنگ های آهکی، گرانیتی و رسوبات دوران چهارم زمین شناسی تشکیل شده است. با توجه به مطالعات انجام شده یک ناحیه لرزه‌خیز در منطقه قابل تشخیص است. این ناحیه در شمال شرق منطقه واقع است که متأثر از حرکات لرزه‌ای ناحیه گسل دره آوج می‌باشد.

بررسی وضعیت موجود محیط بیولوژیکی منطقه مورد مطالعه

در بررسی وضعیت موجود محیط بیولوژیکی منطقه مورد مطالعه به طور مشخص وضعیت رویشگاه های گیاهی و حیات وحش در محدوده های بلافصل و اثرات مستقیم پروژه مورد مطالعه قرار گرفت. در این بین وضعیت منطقه حفاظت شده لشگردر که درفاصله 25/13 کیلومتری محل احداث شهرک صنعتی واقع است مورد توجه خاص بوده است.

- زیستگاه ها وپوشش گیاهی: در محدوده مورد بررسی تیپ گیاهی Artemisia sieberi – Stipa hohenackeriana بزرگترین و غالب‌ترین تیپ گیاهی عرصه معرفی می‌شود که غالباً در اراضی با بافت خاک رسی یا لومی- رسی دیده می‌شود. تیپ گیاهی Artemisia sp. – Artemisia aucheri  Stipa hohenackeriana تنها در قسمت کوچکی از ارتفاعات شمالی محدوده گسترش یافته است. در مجموع می‌توان اشاره داشت که وضعیت مراتع منطقه مورد مطالعه فقیر با گرایش منفی ارزیابی می‌شود. مندرجات گزارش بازدید گروه کارشناسان طرح و جستجو در اسناد موجود حاکی از آن است که محدوده اثرات مستقیم طرح  فاقد جنگل های انبوه و گسترده بوده و پوشش گیاهی آن منحصر به رویشگاه های شبه استپی می شود. هم چنین محدوده مورد بررسی فا قد گونه های گیاهی درمعرض تهدید می باشد. مهم ترین منطقه حساس پیرامونی پروژه، منطقه حفاظت شده لشگردر است که درفاصله25/13 کیلومتری محدوده بلافصل شهرک صنعتی واقع می باشد. این منطقه با وسعتی در حدود 16000 هکتار در شرق و جنوب شرقی ملایر واقع است. از مهم ترین اهداف گروه مطالعاتی در این تحقیق، پیش بینی اثرات احتمالی ناشی از اجرای عملیات ساختمانی این شهرک صنعتی بر این منطقه حساس بود. در نقشه (1) موقعیت شماتیک منطقه حفاظت شده لشگردر نسبت به محدوده مصوب شهرک صنعتی نشان داده شده است.

نقشه (1) موقعیت منطقه حفاظت شده لشگردر با محدوده شهرک صنعتی فولادجعفری

از مهم ترین درختچه‌های مهم منطقه گونه‌های زالزالک، انجیر، بنه، سماق، زرشک و بادام‌کوهی را می‌توان نام برد.گونه‌های علفی و بوته‌ای غالب منطقه نیز شامل: کلاه میرحسن Acantholimon sp. و انواع گون (کتیرا)  Astragalus sp. می‌باشد. به دلیل چرای دام های اهالی حاشیه‌نشین به ویژه در نواحی دشتی و کوهپایه‌ای در اکثر این مناطق، گونه‌های مهاجمی چون فرفیون و به ویژه ورک به وفور دیده می‌شود که نشان از سیر قهقرایی و توالی نزولی در سطح منطقه است. با توجه به بعد مسافت نسبی شهرک صنعتی فولاد جعفری تا این منطقه حفاظت شده، اثرات سوء مستقیمی از عملیات احداث شهرک صنعتی براین منطقه قابل پیش‌‌گویی نمی‌باشد. اما اثرات مستقیم مرحله ساختمانی شهرک صنعتی فولاد جعفری بر پوشش گیاهی منطقه بلافصل می‌تواند ناشی از برداشت خاک و یا ایجاد جاده‌ها و معابر دسترسی باشد. قطع یا برداشت گیاهان به منظور پاک تراشی و یا در موارد خاص مصرف شاخ و برگ گیاهان خشک جهت سوخت توسط کارگران یا تیم عملیاتی مستقر در منطقه به ویژه در فصول سرد سال از دیگر پیامدهای فعالیت هایی است که در مرحله ساختمانی پیش‌بینی می‌شود.

- حیات وحش

دراین مطالعه تلاش گردید وضعیت زیستی وحفاظتی گونه های جانوری منطقهمشتمل بر پستانداران، پرندگانوخزندگانبررسی شود. پستانداران عرصه مطالعاتی از نظر تغذیه به گروه های گوشت خواران[11] مانند گرگ، روباه، شغال، کفتار وگربه وحشی، گیاهخواران[12]  مانند: تشی و خرگوش وهمه چیز خواران[13] مانند: گراز (خوک وحشی) تقسیم می شوند. لازم به ذکر است درمحدوده مورد مطالعه هیچ یک از گونه های پستاندار در زمره گونه های در معرض خطرانقراض یا تهدید شناخته نشد. در فهرست پرندگان منطقه گونه هایی هم چونبوتیمار کوچکIxobrychus minutusوحواصیل خاکستری  Ardea cinereaاز جمله گونه های کنارآبزی حمایت شده،سارگپه معمولیButeo buteo،عقاب طلایی Aquila chrysaetosوآبچلیک آواز خوان    Tringa hypoleucos از جمله گونه های بنتوز خوار کنارآبزی در معرض خطر انقراضدرمحدوده مطالعاتی شناخته شد.در فرآیند این تحقیق براساس مشاهدات و آمارهای برگرفته شده از سرشماری دوره ای گونه های معرفی شده، هیچ تاثیر سو مستقیمی حاصل از مراحل احداث شهرک صنعتی برزیستگاه یا گونه های حمایت شده یا درمعرض خطر انقراض پرندگان منطقه به اثبات نرسید. اما با توجه به زیست گونه های خزنده ای هم چون کورمارEryx  jaculus familiarisوکور مار سلیمانی  Eryx  miliaris  درمحل احداث شهرک، پیش بینی می شود با توجه به حجم بالایخاک برداری، خاک ریزی وتردد در این مناطق، مرحله ساختمانی احداث این شهرک واجد اثرات منفی برحیات این خزندگان باشد. لازم به ذکر است این دوگونه از جمله خزندگانغیرسمی حمایت شده درفهرست ضمیمه دوم کنوانسیون واشنگتنCITES)) می باشند.

- بررسی وضعیت موجود محیط اقتصادی، اجتماعی  و فرهنگی

در این تحقیق بررسی وضعیت موجود محیط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در محدوده اثرات مستقیم پروژه از طریق کار میدانی کارشناسان علوم اجتماعی تیم مطالعاتی به انجام رسید. کل محدوده اثرات در قلمرو دهستان کمازان وسطی از توابع بخش مرکزی (زند) شهرستان ملایر در جنوب  استان همدان قرار دارد(نقشه 2). دراین گستره یک شهرک به نام شهرک پیروزی و نوزده روستا مورد شناسایی قرار گرفت. از میان روستاها و مراکز جمعیتی موجود در این محدوده، سه روستای چشمه زورق، چشمه علی محمد و ده چانه با توجه به بعد مسافت، نزدیکی به محدوده بلافصل، جمعیت و وسعت برای بررسی موردی انتخاب شدند. روش بررسی در این گزارش مشاهده همراه با مشارکت و مصاحبه بود. در انتخاب و نمونه گیری روستاها  معیارهایی چون دوری و نزدیکی به محل اجرای پروژه، جمعیت روستا، وضعیت آبادانی و اشتغال اهالی لحاظ گردید.

از نظر تقسیم بندی سیاسی هرسه روستا از توابع دهستان کمازان وسطی، بخش مرکزی(زند) شهرستان ملایــر بــه شمار می آیند. تمام مردم این روستاها مسلمان و شیعه مذهب بوده و به زبان فارسی با گویش لری تکلم می کنند. این روستاها دارای برق ، خانه بهداشت، مدرسه تا پایان مقطع راهنمایی، مسجد وحمام بوده، سکنه آن ها به فعالیت های کشاورزی، باغ داری، دام داری، و قالی بافی اشتغال دارند. مهم ترین محصول کشاورزی این روستاها گندم، جو و یونجه است. ساختار جمعیتی سه روستای یادشده درجدول (8) ملاحظه می شود.

جدول (8) جمعیت روستاهای تحت بررسی به تفکیک ساختار جنسیت

     *مرجع: آمارنامه استان همدان. 1390. سازمان مدیریت وبرنامه ریزی استان همدان

در حال حاضر به دلیل نزدیک شدن سیمای این روستا ها به شهر، بسیاری از اهالی به مشاغل خدماتی یا کار در شهرها وشهرک های اطراف اشتغال دارند. بیشتر جوانان این روستا ها به صورت فصلی بخشی از سال را (بیشتر زمستان) به کارگری در خط تولید شهرک های صنعتی حاشیه محل زندگی خود و بعضاً در شهرهای اطراف هم چون ملایر، همدان  واراک اشتغال دارند. با وجود این، بحران بیکاری بزرگترین معضل اجتماعی و  اقتصادی این روستاها محسوب می شود. مالکیت اراضی دراین روستاها کاملاً خصوصی بوده و هیچ موقوفه ای وجود ندارد. تنها تپه باستانی پادرخت در روستای ده چانه تحت تولیت اداره میراث فرهنگی استان همدان است. ارزش زمین وبنا در این روستا ها تابعی از دوری و نزدیکی به جاده دسترسی و نیز امکاناتی مثل آب، برق و نوع مصالح به کار رفته در بناست. در فاصله تقریباً یک کیلومتری از روستاهای چشمه علی محمد و چشمه زورق و در سه کیلومتری روستای ده چانه، شهرک صنعتی فولاد جعفری در دست احداث است. با توجه به اشتغال زا بودن پروژه شهرک صنعتی فولاد جعفری ونیز ارزش افزوده زمین های روستا در صورت بهره برداری از این پروژه،  قاطبه ساکنین روستاهای مجاور از اجرای این پروژه حمایت می کنند. مضافاً از آن جایی که مالک وسرمایه گذار اصلی این شهرک صنعتی اصالتاً بومی روستای چشمه علی محمد می باشد، مورد احترام و وثوق جوامع محلی است.

در هیچ یک از سه روستا جاذبه گردش گری بارزی وجود ندارد وتنهاحمام خزینه چشمه علی محمد و عمارت اربابی ابوالقاسم خان (قلعه آقا ابوالقاسم خان) در ده چانه در صورت معرفی وتعمیر می تواند در مقیاس منطقه ای جهت جلب گردش گرجذابیت داشته باشد. به علاوه در فاصله ده کیلومتری از شهرک، دو امام زاده وجود دارد که غالباً زوار محلی دارند. حمل و نقل اهالی سه روستا غالباً با استفاده از موتورسیکلت، تراکتور یا وانت بارانجام می شود. احداث جاده میان گذر ویک بوستان در روستای ده چانه توسط مالک شهرک صنعتی از جمله اقدامات موثر شهرک برای مردم محلی بوده است.

نقشه (2) موقعیت روستاهای هم جوار با شهرک صنعتی فولادجعفری

ارزیابی توان اکولوژیک عرصه مورد مطالعه

مطالعات ارزیابی توان اکولوژیک به مثابه تعیین پتانسیل وتوان اکولوژیک عرصه به منظور استقرار کاربری های مورد انتظار به عنوان مرحله میانی برنامه ریزی استفاده از سرزمین محسوب می شود. شاید به جرات بتوان اذعان داشت عدم مکان یابی مناسب کاربری ها ودر شرایط اولیه نبود یک برنامه جامع آمایش سرزمین مسبب بسیاری از معضلات محیط زیستی از قبیل تخریب ها، آلودگی ها وعدم گسترش متوازن توسعه در اقصی نقاط کشور بوده است(8). دراین مطالعه با هدف شناسایی پتانسیل های طبیعی منطقه مورد مطالعه و با بهره گیری از روش سیستمی، کار تعیین توان فیزیکی و متعا قب آن ارزیابی توان اکولوژیک منطقه با بهره گیری از سامانه اطلاعات جغرافیایی تحت برنامه Arc GIS در مقیاس 1:10000به انجام رسید. بدین منظور پس از استخراج طبقات ارتفاع ازسطح دریا، شیب وجهت های جغرافیایی، نقشه واحدهای شکل زمین[14] به عنوان نماد توان فیزیکی محدوده موردمطالعه درقالب 14 یگان حاصل گردید. در ادامه با هم پوشان نمودن نقشه تیپ وتراکم پوشش گیاهی وتیپ خاک محدوده تحت بررسی با نقشه واحدهای شکل زمین، نقشه واحدهای محیط زیستی[15] منطقه درقالب 38 تیپ بدون تکرار حاصل گردید. درادامه از مقایسه اطلاعات جداول مربوط به ویژگی های یگان های محیط زیستی منطقه مورد مطالعه حاصل از منابع پایدار و ناپایدار، نقشه توان ودرجه مرغوبیت احراز کاربری توسعه صنعتی در منطقه موردمطالعه به دست آمد(نقشه 3). این مطالعه فصل الخطابی برای طراحان سایت شهرک صنعتی به منظور جانمایی کاربری ها و تاسیسات مورد نیاز شهرک صنعتی فولاد در داخل این عرصه بود. با توجه به نتایج به دست آمده از مطالعات ارزیابی توان اکولوژیک منطقه جهت استقرار کاربری صنعتی، 4/6 درصد از عرصه مورد مطالعه واجد توان طبقه I (بسیار مناسب)،  8/42درصد از محدوده مطالعاتی دارای توان طبقه II (مناسب) و هم چنین 8/50 درصد از آن دارای توان طبقه III (نامناسب) می باشد (نقشه 3). با توجه به نتایج به دست آمده، تقریباً 84 درصد از منطقه بلافصل(محل احداث شهرک)، محدودیتی جهت کاربری صنعتی ندارد وتنها 16 درصد از محدوده، به دلیل محدودیت عامل شیب، نامناسب ارزیابی می شود. پیشنهاد می شود که مناطق دارای طبقه توان III (نامناسب) که در شمال غرب محدوده پیشنهادی شهرک واقع می باشد، جهت کاربری هایی نظیر پارکینگ، فضای سبز، انبار و ... مورد استفاده قرار گیرند.

نقشه (3) نتایج مطالعات ارزیابی توان اکولوژیک شهرک صنعتی فولاد جعفری به منظور استقرار کاربری توسعه صنعتی

پیش بینی اثرات ناشی از اجرای عملیات ساختمانی احداث شهرک صنعتی

 پس از شناخت ویژگی ها، فعالیت ها، اقدامات وعملیات پیش بینی شده پروژه در مراحل مختلف ساختمانی و هم چنین شناخت وضع موجود محیط زیست، در این بخش از مطالعات نخست به شناسایی وپیش بینی اثرات ناشی از مرحله ساختمانی پروژه پرداخته، در ادامه تلاش می گردد با بهره گیری از روش تحلیل سلسله مراتبی، با توجه به نتایج نمونه برداری ها و مشاهدات تیم تحلیل کننده، اوزان و اولویت های اثرات محیط زیستی این پروژه در قالب نرم افزار تخصصی  (EC) Expert Choice محاسبه و ارزش گذاری شود.

- شناسایی و پیش بینی مهم ترین اثرات پروژه :

- اثر برتوپوگرافی وشکل زمین:  با توجه به این که در بخش هایی از پروژه نیاز به حجم بالای خاک برداری، خاک ریزی وایجاد ترانشه وجود دارد، این فعالیت ها، باعث بر هم خوردن شکل طبیعی زمین شده است. اثرات منفی پروژه بر توپوگرافی وشکل زمین در محدوده طرح با شدت متوسط وتنها در بخشی از منطقه (در شمال شرق وشمال غرب شهرک)، شدت اثرات بالا پیش بینی می شود.

- شناسایی و پیش بینی اثرات پروژه بر کیفیت هوا : در مرحله ساختمانی عملیات مختلفی از جمله تسطیح اراضی، ترانشه برداری، حفرکانال، عملیات خاک برداری وخاک ریزی، حمل و نقل و تردد انواع وسایل و ماشین آلات سبک وسنگین در محدوده پروژه به انجام می رسد. با توجه به پتانسیل تاثیرگذاری این فعالیت ها، مهم ترین آلاینده های هوای ناشی از مرحله ساختمانی پروژه به شرح ذیل معرفی می شود: الف- آلاینده های هوا ناشی از احتراق سوختهای فسیلی، ب- گرد و غبار حاصل از عملیات ساختمانی(با توجه به فاصله نزدیک ترین منطقه مسکونی واقع در پیرامون محل اجرای طرح که در فاصله دو کیلومتری آن قراردارد و با عنایت به جهت وزش باد غالب منطقه که جهتی جنوب غرب به شمال شرق دارد، گرد وغبار حاصله واجداثرات زیاد بر محیط های انسانی پیرامون معرفی می شود)، ج- آلاینده های هوا ناشی از عملیات زنگ زدایی و جوش کاری لوله ها(جهت زنگ زدایی و سایر تجهیزات عموماً از روش سند بلاست استفاده می شود. غبار حاصل از این فرایند حاوی سیلیس وترکیباتی می باشد که در برخی از موارد ایجاد حساسیت می نماید. با وجودی که این آلاینده ها مختص محل سایت و محل انجام فعالیت کارگران است، استفاده از محافظ چشم و ماسک بینی برای افراد شاغل در این محوطه ها ضروری است. متاسفانه این مهم درمراحل بازدید از سایت ملاحظه نگردید).

- شناسایی و پیش بینی اثرات پروژه برمنابع آب سطحی و آب زیر زمینی: در حال حاضر با توجه به آن که پروژه مراحل اولیه طراحی وساخت را پشت سر می گذارد، استفاده یا عدم استفاده از منابع آب سطحی جهت انجام فعالیت های مختلف فاز ساختمانی و میزان آب مصرفی جهت تهیه بتن وعملیات زیر سازی هم چون فونداسیون ساختمان ها به طور قطع مشخص نیست، لیکن در صورت استفاده از این منابع جهت تامین آب مورد نیاز برای فعالیت های ساختمانی، اثرات وارده به ویژه بر کدورت آب های سطحی زیاد پیش بینی می شود. به طور کلی اثرات پروژه در مرحله ساختمانی بر کیفیت آب های سطحی به شکل ذیل پیش بینی می گردد.

الف- افزایش ذرات معلق و کدورت چشمه واقع در منطقه مطالعاتی(عملیات خاک برداری وخاک ریزی جهت احداث خاکریز یا دایک وانحراف آب باعث شستشوی خاک، افزایش ذرات مغلق، بار رسوب و در نهایت کدورت آب تنها چشمه واقع در محدوده بلافصل خواهد شد)، ب- آلاینده های مایع وپسآبها(پسآبها وآلاینده های مایع پروژه مربوط به فعالیت های فرآیند پروژه و فاضلاب های انسانی است. آلایندهای محتمل این پروژه عمدتاً شامل روغن موتور، گازوییل، بنزین، رنگ، روان سازهای بتن و مواد و سیالات مورد استفاده در حفاری ها و دوغاب سیمان است. در صورتی که درمرحله ساختمانی پروژه این آلاینده ها به منابع آب سطحی انتشار یابند، تنزل کیفیت آب ها امری قطعی است. نتایج مشاهدات واندازه گیری تیم مطالعه کننده وجود چنین آلاینده هایی را در منابع آب های سطحی منطقه در زمان مطالعه تایید نمی کند. همچنین فاضلاب انسانی ناشی از کارگاه ها از دیگر آلاینده های احتمالی منابع آب سطحی منطقه محسوب می گردد. بالا بودن نسبی شاخص کلی فرم در نمونه آب های منطقه نیز موید این مهم بوده، ضرورت توجه به آن از اولویت های اصلی اثرات محیط زیستی مرحله ساختمانی شناخته می شود). تخلیه نخاله و خاک به درون چشمه، شستشو و تخلیه روغن و مواد سوختی به محیط و شستشو و نشست آلاینده‌های موجود در خاک یقیناً بر منابع آب های پذیرنده دارای اثرات نامطلوبی می باشد. هم چنین در مرحله پی‌کنی و کف‌سازی به خصوص در مورد ساختمان ها امکان برهم خوردن رژیم هیدرولوژیک آب های زیرزمینی و آلوده شدن برخی از چاه ها یا آبخوان ها محتمل به نظر می رسد.

- آلاینده های ناشی از مواد زاید جامد:  این مواد مشتمل بر فلزات، سیمان، بقایای قالب بندی، زایدات عایق بندی وتکه های زاید لوله ها یا بقایای چوبی یا لوازم وتجهیزات ماشین آلات عمرانی است که عمده این مواد از جمله مواد دیر تجزیه پذیر در طبیعت شناخته می شود. زایدات شبه خانگی شامل مواد غذایی فساد پذیر و زباله های خشک نظیر کاغذ، مقوا و ظروف یک بار مصرف نیز از جمله همین آلاینده ها محسوب می شود. خوشبختانه با توجه به تمهیدات پیش بینی شده در جمع آوری نخاله های ساختمانی ونیز جمع آوری مواد زاید در ظروف دردار وانتقال دو روز یک بار آن به محل دفن شهر جوکار، اثرات سو بر محیط زیست منطقه توسط تیم تحلیل کننده، کم پیش بینی می شود.

- پیش بینی اثرات پروژه بر منابع خاک : به طور کلی اثرات ناشی از اجرای پروژه بر محیط خاکی از دو منظر قابل بررسی است.  بخش اول به آلودگی خاک ناشی از فعالیت های پروژه اشاره دارد و بخش دوم به تغییر ساختار وبافت خاک مربوط می شود. در بخش نخست عمده فعالیت هایی که سبب آلودگی خاک می گردد شامل فعالیت هایی نظیر، استقرار غیر اصولی برخی از مخازن سوخت موقت، تعمیر ماشین آلات، تولید سیمان ودفع غیر اصولی مواد زاید جامد است. عمده مصایب برشمرده در کارگاه های مستقردرمنطقه به وقوع می پیوندد. با توجه به حجم محدود فعالیت های به انجام رسیده در زمان اجرای این تحقیق، این بخش از اثرات بسیار محدود پیش بینی شد. لیکن در رویکرد دوم که مبین اثرات ناشی از اجرای پروژه(در فاز ساختمانی) برساختارخاک می باشد، عملیاتی نظیرتسطیح، خاک برداری، ترانشه برداری وخاک ریزی واجد اثرات سوء قابل توجهی بر پارامترهای بافت، ساختار و فرسایش خاک در منطقه مطالعاتی می باشد.

- آلودگی صوتی:  همان طور که در نتایج اندازه گیری صوت در ایستگاه های مورد سنجش ملاحظه گردید(جدول 6)، میزان اندازه گیری شده صوت در ایستگاه های اول تا چهارم بالاتر از حد مجاز در محیط های صنعتی است. این آلودگی متاثر از فعالیت هایی هم چون حمل ونقل مواد ومصالح، تاسیسات و تجهیزات عملیات خاکی و فعالیت های ماشین آلات ساختمانی در منطقه است. حد مجاز صوت برای ماشین‌آلات ساختمانی در فاصله 15 متر بینdb 90-75 تعیین شده است، اما عملاً میزان صدای ثبت شده عرصه تحت بررسی در زمان مطالعه(تابستان 1386)، حدود db 110-90 بوده است.  هم چنین در صورت فعالیت هم زمان چندین وسیله وقوع رزونانس محتمل است. ضمناً بر اثر برخورد ماشین ‌آلات به موانع فیزیکی و استفاده محدود از مواد منفجره در منطقه، میزان صدای لحظه‌ای تولیدی بسیار فراتر از حدود استاندارد پیش بینی می شود. متاسفانه در مراجعات تیم ارزیابی به محل سایت به جز رانندگان وسایل نقلیه سنگین وبرخی کارشناسان ومسئولین پروژه، هیچ یک از کارگران شاغل در محل سایت (که بطور متوسط شامل 145  نفر می شوند) به گوشی و وسایل ایمنی فردی مجهز نبودند. مضاف بر این که به دلیل مجاورت محل احداث شهرک با مناطق بکر طبیعی تحقیقاً سر وصدای ایجاد شده واجد اثرات نامطلوب بر خصوصیات زیستی حیات وحش جانوری منطقه به ویژه از نقطه نظر رفتار شناسی است(تعیین اثرات دقیق و بایسته این مهم مستلزم مطالعات تخصصی ودامنه دار در این زمینه است). 

تعیین اولویت مهم ترین اثرات محیط زیستی

 به منظور تعیین اولویت اثرات محیط زیستی ناشی از مرحله ساختمانی پروژه احداث شهرک صنعتی همان طور که در بخش مواد و روش های مقاله توضیح داده شد، ابتدا مهم ترین آلاینده های محیطی براساس وضعیت محیط زیست منطقه تحت اثر ونیز تاثیرات ناشی از عملیات ساختمانی بر هریک از پارامترها اولویت بندی گردیدند. دراین بین آن دسته از آلاینده های اندازه گیری شده که مقادیری بالاتر از حد استاندارد داشتند براساس دو معیار اصلی اثر برمحیط طبیعی و آثار ایمنی و بهداشتی رده بندی شدند. در ادامه بر پایه فرآیند تحلیل سلسله مراتبی، مقایسه زوجی و تعیین اولویت بین پارامترهای یادشده به انجام رسید. در این مطالعه با استعانت از روش بردار ویژه و با به کارگیری نرم افزار Expert Choice کار وزن دهی وتعیین اولویت عوامل موثر محیطی به انجام رسید. نتایج این تحقیق نشان می دهد در تعیین اثرات شاخص ناشی از احداث شهرک صنعتی فولاد جعفری، اثرات سوء بر محیط طبیعی با وزن 750/0نسبت به اثرات سوء بر محیط انسانی با وزن 250/0 از اهمیت بالاتری برخوردار است. مطالعات انجام شده در این منطقه حاکی از آن است که کارکنان سایت و افراد بومی منطقه از آب های سطحی منطقه به عنوان آب آشامیدنی استفاده نمی کنند. هم چنین با توجه به فاصله مراکز جمعیتی با محل سایت، اثرات ناشی از انتشار آلاینده های گازی و آلودگی صوتی بر سلامت و بهداشت افراد بومی قابل اغماض است.

در محیط طبیعی، پارامترهای محیط فیزیکوشیمیایی به عنوان پایه و اساس دیگر محیط ها خصوصاّ محیط بیولوژیکی مطرح است. تأثیرات منفی بر محیط فیزیکوشیمیایی شامل اثر بر کیفیت آب های سطحی و زیرزمینی، کیفیت هوا، کیفیت خاک و آلودگی صوتی است. عمده‌ترین اثرات منفی بر محیط بیولوژیک نیز شامل اثر بر زیستگاه ها، تنوع و تراکم جمعیت گونه ها است که به طور غیر مستقیم پیش بینی می شود. براساس محاسبات انجام شده اثر بر محیط فیزیکوشیمیایی با وزن 667/0 از امتیاز بالاتری نسبت به محیط بیولوژیک برخوردار است. بالا بودن غلظت گاز آلاینده CO در ایستگاه های واقع در سایت می تواند به طور مستقیم بر کیفیت هوای منطقه تاثیرات سوء بر جای گذارد. لذا در ماتریس مقایسه گزینه ها نسبت به محیط فیزیکوشیمیایی و بیولوژیک، آلودگی هوا با وزن 259/0 پس از آلودگی آب در اولویت دوم اهمیت قرار دارد. با توجه به آن که مدیریت پسماندها و نحوه دفع آن ها درمکان سایت تقریباً از وضعیت قابل قبولی برخوردار است، می توان اظهار نمود اثر آلودگی مواد زاید جامد بر محیط طبیعی کم می باشد. از اینرو در ماتریس سنجش اولویت ها، آلودگی ناشی از مواد زاید جامد در قیاس با محیط فیزیکوشیمیایی با وزن 116/0 و نسبت به محیط بیولوژیکی با وزن 081/0 در اولویت سوم اهمیت قرار می گیرد. اثرات سوء ناشی از آلودگی صدا در سایت نیز عموماً در بحث سلامت و بهداشت کارکنان منطقه مطرح بوده و در اولویت آخر این محاسبه قرار گرفته است. در جدول (9) و نمودار (2) وزن گزینه ها نسبت به هر یک از معیارها در محیط طبیعی نشان داده شده است:

نمودار (2) و جدول (9) وزن اثرات پیش بینی شده ناشی از عملیات عمرانی احداث شهرک صنعتی فولاد جعفری بر محیط فیزیکوشیمیایی و بیولوژیک

در ماتریس تعیین اولویت اثر بر ایمنی و بهداشت کارکنان سایت و ساکنین منطقه، آلودگی هوا در اولویت اول اهمیت با وزن نسبی 585/0 تعیین شد. با توجه به این که میزان صوت با مجذور فاصله نسبت عکس دارد، آلودگی صوتی ناشی از عملیات احداث شهرک صنعتی مورد مطالعه اثر چندانی بر سلامت ساکنان بومی در مراکز جمعیتی اطراف نداشته و در نمره دهی کمترین امتیاز (037/0) را به خود اختصاص داده است. وزن اثرات آلودگی ها بر سلامت افراد بومی و کارکنان سایت در جدول (10)و نمودار (3) ارایه شده است.

نمودار (3) و جدول (10) وزن اثرات آلودگی های ناشی از مرحله ساختمانی شهرک صنعتی فولاد جعفری بر بهداشت و سلامت افراد بومی و کارکنان سایت (محیط انسانی)

      نتایج مطالعات موید آن است که مهم ترین آلودگی که موجب تخریب محیط طبیعی اعم از فیزیکی و بیولوژیکی گردیده، آلودگی آب و عمده ترین عاملی که محیط زیست انسانی و بهداشت و سلامت افراد را تحت تاثیر سوء قرار داده، آلودگی هواست. ارزیابی گزینه ها نسبت به هدف ساختار سلسله مراتبی نشان می دهد که آلودگی آب با وزن نهایی 468/0 مهم ترین آلودگی محیط زیستی در سطح منطقه به شمار رفته و اهتمام ویژه بر حذف یا کاهش آن توسط اجرایی نمودن راهکارهای بهینه امری ضروری می باشد. در همین حال اهمیت آلودگی هوا بر منابع زیستی منطقه نیز با وزن نهایی 299/0 در اولویت دوم قرار دارد. آلودگی ناشی از مواد زائد جامد و آلودگی صوتی نیز به ترتیب با وزن های 118/0 و 115/0 در اولویت های سوم و چهارم قرار می گیرند. در جدول (11) و نمودار (4) وزن نهایی معیارها و گزینه ها ارایه شده است:

نمودار (4) و جدول (11) ارزش گذاری و مقایسه زوجی آلودگی های ناشی از مرحله ساختمانی شهرک صنعتی فولاد جعفری نسبت به معیارهای محیط طبیعی و انسانی

تعیین و اولویت بندی مهمترین آلاینده های آب

همان طور که پیش تر در بخش مواد وروش ها تشریح گردید، دراین مطالعه نمره دهی ماتریس ها و مقایسه زوجی شاخص های (متغیرهای) مربوط به هر سطح نسبت به شاخص های هم سطح و بالاتر، وزن دهی و اولویت بندی نهایی آنها با استفاده از نرم افزار Expert Choice به انجام رسید. در شکل 3 وزن گزینه ها در اولویت بندی انواع آلاینده های ناشی ازفعالیت های ساختمانی احداث شهرک صنعتی فولاد جعفری در محیط نرم افزار EC نمایش داده شده است.

شکل (3) وزن گزینه ها در اولویت بندی انواع آلودگی های ناشی از ازفعالیت های ساختمانی احداث شهرک صنعتی مورد مطالعه تحت نرم افزار EC

بحث ونتیجه گیری

در مطالعه بررسی اثرات محیط زیستی شهرک صنعتی فولاد جعفری در مرحله ساختمانی پس از شناسایی اجزاء محیط زیست محدوده مطالعاتی و خصوصیات پروژه پیشنهادی، ارزیابی توان اکولوژیکی به منظور سنجش قابلیت و پتانسیل توسعه کاربری صنعتی عرصه مورد مطالعه به انجام رسید. در ادامه انواع اثرات ناشی از اجرای فعالیت های مرحله ساختمانی شهرک بر محیط های سه گانه(فیزیکوشیمیایی، بیولوژیکی واقتصادی، اجتماعی وفرهنگی)شناسایی یا پیش بینی گردید. به منظور اولویت بندی و تعیین اوزان پارامترهای تاثیر پذیرفته، از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی استفاده شد. دراین روش پس از تعیین ساختار سلسله مراتبی کار محاسبه وتعیین اوزان با کمک نرم افزار Expert Choice به انجام رسید. نتایج این تحلیل مبین تعیین درجه رجحان پارامترهای محیطی از یک سو و از سوی دیگر اولویت بندی انواع آلودگی های ناشی از فعالیت های ساختمانی احداث شهرک صنعتی در منطقه مورد مطالعه بوده است. نتایج این تحقیق نشان داد در تعیین اثرات شاخص ناشی از احداث شهرک صنعتی فولاد جعفری، اثرات سوء وارده بر محیط طبیعی با وزن 750/0نسبت به اثرات سوء موثر بر محیط انسانی با وزن 250/0 از اهمیت بالاتری برخوردارند. در این بین اثر بر محیط فیزیکوشیمیایی با وزن 667/0 از امتیاز بالاتری نسبت به محیط بیولوژیک برخوردار است. در ماتریس تعیین اولویت اثرات بر ایمنی وبهداشت کارکنان سایت و ساکنین منطقه، آلودگی هوا در اولویت اول اهمیت با وزن نسبی 585/0 تعیین شد. نتایج مطالعات موید آن است که مهم ترین آلودگی که موجب تخریب محیط طبیعی اعم از فیزیکی و بیولوژیکی گردیده، آلودگی آب و عمده ترین عاملی که محیط زیست انسانی و بهداشت و سلامت افراد را تحت تاثیر سوء قرار داده، آلودگی هواست. درپایان ارزیابی گزینه ها نسبت به هدف ساختار سلسله مراتبی نشان داد که آلودگی آب با وزن نهایی 468/0 مهم ترین آلودگی محیط زیستی در سطح منطقه به شمار رفته و اهتمام ویژه بر حذف یا کاهش آن اجتناب ناپذیر می نماید. اهمیت یافته های حاصل از این بررسی عمدتاً در ارایه برنامه مدیریت محیط زیست منطقه جلوه گر می شود. با توجه به اوزان متفاوت هر پارامتر نحوه و اولویت پرداختن به هر مولفه توجیه شده،  مدیران قادر خواهند بود در خصوص نحوه اجرای پروژه تصمیم‌گیری نمایند.

با توجه به عملیات مربوط به مرحله ساختمانی پروژه احداث شهرک صنعتی فولاد جعفری، شامل خاک برداری، حمل و نقل مواد و مصالح، سندبلاست، تولید ضایعات خانگی، صنعتی و نحوه اثرگذاری این فعالیت ها بر محیط زیست منطقه مورد مطالعه، می‌توان مشکلات شاخص محیط زیستی را تحت بررسی قرار داده و برای هر یک از آن ها راهکارهایی جهت کاهش اثرات سوء پیشنهاد نمود. بر این اساس با در نظر گرفتن آن که محیط فیزیکوشیمیایی بیشترین تأثیرات سوء در این مرحله را متحمل می شود، در جدول (12) با توجه به آلاینده‌ها و مشکلات مربوط در هر مولفه آن، راهکارهای تقلیل اثرات سوء ارایه گردید.

جدول 12- روش های تقلیل اثرات سوء در مرحله ساختمانی پروژه احداث شهرک صنعتی فولاد جعفری

ارایه برنامه‌ مدیریت محیط زیستی، پس از شناسایی جنبه‌های پروژه در مرحله ساختمانی و بعد از شناسایی اثرات پروژه می‌تواند از جامعیت و اثرگذاری بیشتری برخوردار باشد. در این مطالعه برنامه مدیریت محیط زیستی شهرک صنعتی فولاد جعفری مبتنی بر اصول ذیل پیشنهادشد:

الف ـ آموزش[16] ، ب ـ مشارکت عمومی[17] ، ج ـ ممیزی[18] و د ـ پایش[19].

استقرار سیستم مدیریت محیط زیست در شهرک صنعتی مبتنی بر نتایج مطالعات بررسی اثرات محیط زیستی، روشی مطمئن در جهت حصول اطمینان از رعایت مسایل محیط زیستی و کنترل آلاینده‌های ایجاد شده در شهرک صنعتی است. ضمناً ایجاد این سامانه می تواند در اعتلا و اشاعه فرهنگ محیط زیستی پرسنل و کلیه ذینفعان پروژه در قبال موضوعات محیط زیست تاثیر به سزایی داشته باشد.

منابع

1. هادی زنوز. ب، 1382، تجربه سیاست های توسعه درایران ، مرکزپژوهش های مجلس شورای اسلامی ، صفحه 98.
2. جی بارو، ک، (نویسنده)، اندرودی. مهرداد،(مترجم)،1380. اصول و روش های مدیریت زیست محیطی، نشرکنگره.
3. رحمانی . ب، 1375، بنیادهای جغرافیایی اقتصاد ایران ، سازمان چاپ وانتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ، صفحه 31.
4. کا مونر. بری، (نویسنده)، دهزاد. بهروز،(مترجم)، 1382، انسان و محیط زیست، انتشارات موج سبز.
5. دفترحقوقی و امور مجلس سازمان حفاظت محیط زیست، 1379، مجموعه قوانین ومقررات سازمان حفاظت محیط زیست، انتشارات سازمان حفاظت محیط زیست.
6. قدسی پور. سید حسن، 1385، فرآیند تحلیل سلسله مراتبی، انتشارات دانشگاه صنعتی امیرکبیر.
7. Solnes, Jujius, 2003,Environmental Quality of Large Industries Development Alternatives Using AHP,    University of Iceland, Reykjavik, Iceland.
8. توفیق. فیروز،1385، آمایش سرزمین تجربه جهانی و انطباق آن با وضع ایران، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.