بررسی امکان استفاده از آموزش الکترونیکی بر اساس دو عامل آگاهی و علاقه مندی زیست محیطی دانش آموزان متوسطه شهر

علوم و تکنولوژی محیط زیست ، دورههفدهم، شماره چهار، زمستان 94

بررسی امکان استفاده از آموزش الکترونیکی بر اساس دو عامل

آگاهی و علاقه مندی زیست محیطی دانش آموزان متوسطه شهر تهران

زهرا زاهدی[1]

Learningelectronic313@gmail.com

سید محمد شبیری[2]

داود کریم زادگان[3]

مهران فرج الهی[4]

 مهدی احسان  زاده پهلوان[5]

چکیده

زمینه و هدف: این پژوهش به منظور بررسی امکان استفاده از آموزش الکترونیکی  بر اساس دو عامل آگاهی و علاقه مندی زیست محیطی دانش آموزان متوسطه شهر تهران انجام گرفت.

روش بررسی: جامعه آماری تحقیق عبارت است ازکلیه دانش‌آموزان مشغول به تحصیل دوره متوسطه شهر تهران در سال تحصیلی 1389-1388که برای این منظور از مناطق 19 گانه آموزش و پرورش شهر تهران به طور طبقه ای - تصادفی سه منطقه و از هر منطقه یک مدرسه پسرانه و یک مدرسه دخترانه برای انجام پژوهش اانتخاب گردید که در مجموع پژوهش بر روی شش مدرسه با حجم نمونه 382نفر انجام پذیرفت . ابتدا بر اساس هدف پژوهش که بررسی امکان استفاده از آموزش الکترونیکی بر مبنای دو عامل آگاهی و علاقه مندی زیست محیطی دانش آموزان است، پرسش نامه ای شامل اطلاعات خانواری و سوالاتی مربوط به  علاقه آنان به استفاده از آموزش الکترونیکی و علاقه و آگاهی های زیست محیطی دانش آموزان مقطع متوسطه شهر تهران طراحی گردید. پایایی این پرسش نامه توسط ضریب کرونباخ آلفا تعیین گردید  = 0.78  بیان کننده پایایی مناسب برای سوالات پرسش نامه بود.

یافته هاو نتایج : نتایج حاصله با اطمینان 99 درصد به شرح زیر به دست آمد و می توان ادعا نمود :

1-می توان  از آموزش الکترونیکی در آموزش محیط زیست برای دانش آموزن مقطع متوسطه شهر تهران به میزان زیادی استفاده نمود.

2- میزان علاقه‌مندی دانش آموزان متوسطه شهر تهران به مسایل زیست محیطی در حد متوسط و زیاد می‌باشد.

3- آگاهی های زیست محیطی دانش آموزان دوره متوسطه شهر تهران در حد ضعیف و متوسط است.

 یادگیری الکترونیکی، نه تنها از طریق کم کردن محدودیت های فیزیکی، بلکه با از بین بردن برخی موانع تحصیل، از طریق توانمند سازی فراگیران برای فعالیت بر روی موضوعات مورد علاقه و اهداف متناسب با قوانین و استعدادشان، "یادگیری مادام العمر" را تشویق می کند. آموزش های زیست محیطی را  از جهت اهمیت روزافزون و مشکلات  و مسایل جدید زیست محیطی، نمی توان فقط به سن و یا پایه تحصیلی خاص و فقط به صرف آموزشهای رسمی محدود کرد ، بلکه باید به آن به عنوان یک آموزش مادام العمر برای توسعه پایدار نگریست.

واژه های کلیدی: آموزش الکترونیکی، محیط زیست، آگاهی، علاقه، یادگیری مادام العمر.

The Possibility of Using E-Learning Based on Two Factors: Environmental Awareness and Interest in High School Students of Tehran

Zahra Zahedi[6](Corresponding Author)

Learningelectronic313@gmail.com

Seyed Mohamad Shobeiri[7]

Davoud karimzadgan[8]

Mehran Frajolahi[9]

Mahdi Ehsan   ZadehPahlavan[10]

Abstract

Introduction: E-learning has become one of the most convenient ways of learning. On the other hand, environmental issues are of the most important subjects that must be taught to students. This study examined the possibility of using e-learning based on two factors: environmental awareness and interest in high school students of Tehran.

Material and Methods: The population of research consists all of the students of Tehran’s high schools during 2009-2010 educational years. As there are 19 educational zones in Tehran, 3 zones were selected by stratified- random sampling. Then in each zone one boy’s and one girl’s school was selected randomly.

Six schools were selected with sample size of 382 students in total.  Questionnaires’ design was based on the goal of the research. The questionnaire included household information and questions related to their interest in the use of e-learning and interest and environmental awareness in high school students of Tehran. Reliability of the questionaries’ examined by Cronbache`s alpha and result was 0.78 which indicate that reliable questionaries’ is designed.

Result and Discussion:

Results achieved by 99% of confidence level and it can be claimed that:

1-      It is highly possible to use e-Learning for environmental subjects for high school students of Tehran.

2-      Tehran’s high school student’s level of interest on environmental issues is moderate to high.

3-      Tehran’s high school student’s level of awareness on environmental issues is low to moderate.

Key words: E-learning, Environment, Awareness, interest, long-life learning.

مقدمه

شالوده­ علمی آموزش زیست محیطی، درک آن را دشوار ساخته است زیرا نژاد انسان، اغلب به سادگی نمی­تواند مسایل زیست محیطی یا راه حل­های آن ها را به­طور مشخص یا ثابت درک کند، به همین علت آموزش محیط زیست، دارای مطالبی پویا و همواره دستخوش تغییر می باشد. آموزش محیط زیست یک محتوای انباشته از ارزش­هاست و ممکن است راه حل­های یک فرد برای دیگری فاجعه باشد. محتوای این آموزش دربرگیرنده­ ابعادی چون ارج نهادن­ و احترام­ به عجایب هستی، شگفتی­ها و زیبایی­های جهان و ایجاد حس عشق و علاقه به نجات آن و به اختصار اینکه تکوین اندیشه­های بوم­شناختی یا اخلاق و کردار زیست محیطی است که در انتها هدف غایی آن "نجات جهان "است.

نتایج تحقیقات بیان گر آن می­باشدکه به دو دلیل تأثیر آموزش رسمی محیط زیست آن گونه که شایسته بوده یا  انتظار می­رفت، موفقیت آمیز نبوده است:

الف) مشکلات تدارکاتی[11] اجرای گسترده­ آن از ناکافی بودن مقدار آن حکایت دارند .

ب) در زمانی که برنامه­های به نظر مناسب و مطلوب آموزش محیط زیست وجود داشته و حتی به­خوبی هم طراحی و برنامه­ریزی­شده باشند، چنین بر می­آید که تأثیر عواملی غیر از برنامه­های آموزشی در پرورش و توسعه شناخت، آگاهی، دلبستگی و عمل زیست محیطی و نیز برنامه­های رسمی آنان بسی فراتر باشد و برنامه­های آموزش رسمی در موارد یاد شده یا اصلاً تأثیرگذار نیستند یا تأثیر بسیار اندکی دارند(1).

در واقع وفق­دادن پیچیدگی­های آموزش زیست محیطی با مسایل و مقتضیات برنامه­ درسی رسمی و قواعد و فرایندهای یادگیری، در هر سطحی از آموزش،کاملاً دشوار است. پس چاره چیست؟

در قرن بیست ویکم مهم ترین شاخص توسعه هرکشور، براساس میزان تولید، توزیع و مصرف اطلاعات درآن تعیین   می گردد. آموزش الکترونیکی وسیله ای است که انسان ها را در رسیدن به این هدف یاری می رساند. با استفاده ازآموزش الکترونیکی می توان خیلی سریع و راحت به"خودآموزی" پرداخت. در عرصه آموزش الکترونیکی می توان فرصت هایی را یافت که  ارایه مفاهیم و مطالب آموزشی را با استفاده از امکانات کمک آموزشی دیداری و شنیداری پیشرفته، بسیار غنی و جذاب می نماید. انعطاف پذیری این نوع آموزش، محیط آموزشی مناسبی را برای افرادی  فراهم می آورد که به دلیل تعهدات شغلی یا شخصی قادر به شرکت کردن در یک کلاس رسمی نیستند .در این شیوه آموزش با استفاده از فناوری روز در امر تعلیم و تربیت  و بهره گیری از اساتید مجرب می توان گام های موثری در زمینه آموزش همگانی محیط زیست و ارتقاء سطح آگاهی های زیست محیطی جامعه برداشت. با بهره گیری از ابزارهای فناوری نظیر اینترنت[12] و انواع نرم افزارهای آموزشی، امکان برگزاری دوره های مختلف و متنوع آموزش های زیست محیطی را خواهیم داشت. با استفاده از شبکه، در هر زمان و در هر مکان می توان به یادگیری پرداخت. با پیدایش آموزش الکترونیکی، دیگر نیاز به مکان های فیزیکی با هزینه بالا برای آموزش نیست و مشکل دسترسی به اساتید مجرب نیز مرتفع می گردد. هم چنین دسترسی به اطلاعات و امکان یادگیری در حداقل زمان میسر می باشد. در حین مطالعه نیز، امکان دستیابی به منابع اطلاعاتی بسیاری از طریق کتابخانه های دیجیتالی[13] و سایت های مختلف فراهم است. با استفاده از آموزش الکترونیکی در زمینه محیط زیست و یا هر زمینه آموزشی دیگر، اساتید و فراگیران در تمام دنیا، از طریق شبکه می توانند با یکدیگر ارتباط برقرارکنند و به بحث و گفتگو بپردازند. فراگیران با شرکت درفعالیت های گروهی برای انجام پروژه های داده شده، تشویق می شوند تا از خود کنجکاوی و ابتکار بیشتری نشان دهند و خلاقیت های خود را به منصه ظهور برسانند.

با توجه به مطالب فوق، این پژوهش به بررسی امکان استفاده از آموزش الکترونیکی  بر اساس دو عامل آگاهی و علاقه مندی زیست محیطی دانش آموزان متوسطه شهر تهران پرداخته و به دنبال این است که بداند:

1- تا چه اندازه می توان از آموزش الکترونیکی در آموزش محیط زیست برای دانش آموزان مقطع متوسطه شهر تهران استفاده نمود؟

همان طور که می دانیم برای طراحی آموزش الکترونیکی باید سطح علاقه مندی و انگیزش افراد به موضوع مورد نظر را در یابیم، چرا که انگیزه یادگیرندگان، از  جمله عوامل موفقیت یک برنامه آموزشی است و در قدم بعد باید سطح آگاهی های گروه یا جمعیتی را که می خواهیم برای آنان یک برنامه آموزشی راطراحی کنیم (نسبت به آن موضوع ) بدانیم، تا از دوباره کاری ها و برنامه های آموزشی پوچ و بی اثر، فاصله بگیریم. بدین منظوردو سوال زیر بیان گردید:  

2- علاقه‌مندی دانش آموزان متوسطه شهر تهران به مسایل زیست محیطی به چه میزان است؟

3- سطح آگاهی های زیست محیطی دانش آموزان دوره متوسطه شهر تهران به چه میزان است؟

همان طور که می دانیم، قسمت اعظم جمعیت کشور ایران را جوانان و نوجوانان تشکیل می دهند و این قشر  به عنوان آینده سازان جامعه با توجه به جمعیت بالایشان نقش به سزایی در حفظ محیط زیست می توانند داشته باشند. برای طراحی و ایجاد برنامه های آموزشی مناسب جهت نوجوانان و جوانان لازم است که میزان آگاهی و علاقه آن ها را بدانیم تا براین اساس آموزش های بعدی را برنامه ریزی نماییم.

تعاریف مفاهیم اصلی

آموزش الکترونیکی[14]

یکی از روش های جدید آموزشی مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات است که می تواند بسیاری از محدودیت ها و محرومیت های آموزش سنتی را رفع نماید و به چالش حاصل از میزان تقاضای اجتماعی برای آموزش و فقدان منابع آموزشی پایان دهد.(2، 3 و 4)

محیط زیست[15]

محیط زیست مجموعه ای پیچیده از عوامل متعدد است که با یک دیگر در ارتباطند. بخش های اصلی تشکیل دهنده محیط زیست عبارتند از : منابع آب، هوا، حیات بیولوژیک و انرژی.

علاقه[16]

 علاقه یعنی رغبت به چیزی یا کسی و آن چه انسان به آن دلبستگی دارد. علاقه جزء لاینفک توجه و درک کردن است. می توان از طریق تنبیه یا فعالیت های لذت بخش، در افراد ایجاد علاقه نمود، اما بدون علاقه پیشرفتی حاصل نخواهد شد. بدون علاقه رشد فکری وجود نخواهد داشت(5).

آلفرد نورث وایتهد در سخنان خود یکی از اساسی ترین و در عین حال فرارترین عوامل درآموزش ، یعنی علاقه و انگیزش شاگرد را مطرح کرده است. این سخنان باعث تشویق استادان می شود، زیرا به آنها خاطر نشان می سازد که در مقابل آن چه در افکار شاگردان در کلاس می گذرد، هیچ قدرتی ندارد. هرچند استاد تسلط کامل داشته باشد اما در صورت عدم وجود علاقه در شاگرد او نمی تواند کار مفیدی انجام دهد.

آگاهی[17]

شناخت و آگاهی نوعی تجربه محدود است که در جریان این آگاهی و شناخت فرد و موضوع روی یک دیگر تاثیر می گذارند. به سخن دیگر شناخت نتیجه برخورد و تاثیر متقابل فرد و موضوع می باشد تنها آگاهی است که می تواند سرنوشت را بسازد و سیر تاریخی را به دلخواه دگرگون کند(6).

یادگیری مادام العمر[18]

این امر که یادگیری و تحصیل، هنگامی که فرد وارد بازار کار شده ویا به یک سن مشخص می رسد، به اتمام خواهد رسید، با ورود و معرفی روش های یادگیری الکترونیکی، و به وجود آمدن فرصت دسترسی به منابع یاددهی و یادگیری از راه دور، تغییر کرده و دگرگون شده است.

 فرصت های  ایجاد شده به وسیله یادگیری الکترونیکی، مانند انعطاف پذیری در زمان و مکان یادگیری،  به تمام افراد جامعه، فارغ از سن و یا موقعیت مکانی شان، این امکان را   می دهد که به عنوان یادگیرندگان مادام العمر باشند.

روش شناسی

روش تحقیق

تحقیق حاضر از لحاظ هدف از انواع تحقیقات بنیادی و از لحاظ روش جمع‌آوری داده‌ها از انواع پژوهش‌های توصیفی - پیمایشی می باشد.

ابزار تحقیق

در تحقیق حاضر برای جمع آوری اطلاعات از دو روش   کتابخانه ای و میدانی استفاده شد. در روش اسنادی و کتابخانه ای ابتدا به منابع اینترنتی مراجعه و پس از استخراج اطلاعات نسبت به ترجمه و ویرایش آن ها اقدام گردید. در این تحقیق بررسی جامعی در اسناد و مدارک صورت گرفته تا ضمن استفاده از نتایج بررسی های مشابه، استدلال کافی برای ارایه نتایج بهتر فراهم گردد.

در روش میدانی، از ابزار پرسش نامه محقق ساخته  استفاده شد و برای دسترسی به اطلاعات مورد نیاز در تحقیق با استفاده از مبانی نظری تحقیق و با استفاده از نظریات استاد راهنما پرسش نامه ای حاوی38 سؤال تهیه گردید. برای سنجش طیف پاسخ های مربوط به نظر خواهی در پرسش نامه از طیف لیکرت استفاده گردیده که در آن پنج گزینه خیلی کم، کم، متوسط، زیادو خیلی زیادمد نظر قرار گرفته است. در این طیف برای امتیاز بندی گزینه ها از امتیاز 1 تا 5 استفاده گردیده است.

 برای بررسی پایایی این پرسش نامه از طریق ضریب آلفای کرونباخ = 0.78  به دست آمد، که بیان کننده پایایی مناسب برای این پرسش نامه بود.

جامعه آماری

جامعه آماری مورد بررسی در این تحقیق کلیه  دانش آموزان  دوره متوسطه شهر تهران می باشند که در سال تحصیلی 1389-1388 مشغول به تحصیل هستند.

روش نمونه گیری

در این تحقیق برای  جامعه آماری موجود از روش نمونه گیری طبقه ای تصادفی استفاده گردیده است. در آموزش و پرورش شهر تهران مناطق 19 گانه ، بر اساس برخورداری از سطح فرهنگی و اقتصادی به 3 دسته تقسیم می شوند.

1 ) مناطق شمالی   مناطق 1 و 2 و 3 و 4 و 5 و 6

2 ) مناطق میانی      مناطق 7 و 8 و 9 و 10 و 11 و 12 و 13

3 ) مناطق جنوبی    مناطق 14 و 15 و 16 و 17 و 18 و 19

دراین تحقیق  سه منطقه به صورت قرعه کشی انتخاب و در این مناطق (3و8 و15) به صورت تصادفی از مدارس موجود برای انجام تحقیق استفاده گردید. سعی گردید که در هر منطقه هم از دانش آموزان دختر و هم از دانش آموزان پسر استفاده شد.

تعیین حجم نمونه

در این تحقیق حجم نمونه براساس فرمول مورگان محاسبه گردید.که حجم نمونه آماری بدست آمده 382 نفر می باشد.

S= تعداد نمونه مورد نیاز

X²⁼ مقدار جدولی کای – اسکور با یک درجه آزادی و سطح اطمینان مورد نظر (841/3)

N= اندازه جمعیت

P= تناسب جمعیت (با مقدار 50/0 بیشترین تعداد نمونه به دست خواهد آمد)

d= سطح اطمینان (05/0)

روش آماری   

داده های این تحقیق به طور کلی در دو سطح توصیفی و استنباطی با استفاده از نرم افزارSPSS   تجزیه و تحلیل شده اند. تحلیل هایی که به منظور توصیف  داده های مذکور انجام گردیده اند، شاخص هایی چون درصد، میانه، فراوانی و غیره را در بر می گیرند و در سطح استنباطی از آزمون خی دو[19] استفاده شده است.

 یافته های پژوهش

 بررسی توصیفی داده های جمعیت شناختی

 جدول1- متغیر جنسیت

با توجه به جدول 1مشاهده می کنیم که از تعداد 382 نفری که به پرسش نامه پاسخ داده اند، تعداد 201 نفر پسر(6/52 درصد کل افراد) و تعداد 181 نفر دختر(4/47 درصد کل افراد) بوده اند. مد یعنی بیشترین فراوانی متغیر جنسیت متعلق به  طبقه  پسر با 201 فراوانی می باشد.

جدول 2- متغیر کلاس درسی گروه نمونه

بر اساس جدول 2 که مربوط به متغیر کلاس درسی گروه نمونه است . در می‌یابیم که از بین پاسخ دهندگان به پرسش نامه 119 دانش‌آموز (2/31)  در کلاس اول نظری، 168 دانش‌آموز (44) در کلاس دوم نظری و 93 نفر (3/24) در کلاس سوم نظری مشغول به تحصیل هستند. 2 نفر نیز هیچ پاسخی نداده‌اند. مد و میانه این متغیر کلاس دوم نظری است.

جدول 3-متغیر رشته تحصیلی گروه نمونه

جدول 3 نشان می‌دهد که 101 نفر(5/26 درصد گروه نمونه) از دانش‌آموزان گروه نمونه در رشته تحصیلی ریاضی، 104 نفر (2/27 درصد گروه نمونه) در رشته علوم تجربی و 67 نفر (5/17 درصد گروه نمونه)  نیز در رشته علوم انسانی مشغول به تحصیل هستند. هم چنین 110 نفر(28 درصد گروه نمونه)  پاسخی ارایه ندادند.

جدول 4- متغیر سن دانش‌آموزان گروه نمونه

جدول 4نشان دهنده وضعیت متغیر سن دانش‌آموزان گروه نمونه است. بر این اساس 101 نفر(4/26 درصد گروه نمونه) پانزده سال، 176 نفر(1/46 درصد گروه نمونه)  شانزده سال و 105 نفر (5/27 درصد گروه نمونه)  نیز هفده سال  داشتند. مد و میانه این متغیر گروه 16 سال می‌باشد.

جدول5- روشی که  افراد نمونه اطلاعات خود را در مورد محیط زیست از طریق آن کسب نموده‌اند

بر اساس جدول فوق روشی که  افراد نمونه اطلاعات خود را در مورد محیط زیست کسب نموده‌اند، بدین‌صورت است: تلویزیون(2/32)، خانواده (6/29)، دوستان(5/10 درصد) مدرسه(7/9)، اینترنت(6/7)، معلمین (5/5)، رادیو(5/4 درصد) و مجلات و نشریات (5/4).

جدول6- مناسب‌ترین روش برای آموزش محیط زیست از دیدگاه  افراد نمونه

جدول 6حاکی از آن است که از دیدگاه  افراد نمونه به ترتیب مناسب‌ترین روش برای آموزش محیط زیست بدین صورت است: 1- اینترنت (7/49 درصد)، 2- تلویزیون (9/20) 3-آموزش در مدرسه (3/12 درصد)، 4- آموزش خارج از مدرسه ( 7/9 درصد)، 5- مجلات و نشریات (6 درصد) و 6- رادیو (3/1 درصد).

بررسی استنباطی داده‌ها

سوال اول تحقیق: تا چه اندازه می‌توان  از آموزش الکترونیکی در آموزش محیط زیست برای دانش آموزن مقطع متوسطه شهر تهران استفاده نمود؟

جدول 7- آمار توصیفی آزمون کای اسکور مربوط به سوال اول

بر اساس نتایج جدول 7، گزینه خیلی زیاد بیشترین

فراوانی و بیشترین تفاوت با فراوانی مورد انتظار را داشته است.

1. جدول 8- نتایج آزمون کای اسکور

همان طور که جدول 8، نشان می دهد، آزمون کای اسکور برای بررسی پاسخ سوال دوم با میزان کای اسکور  66/472 و درجه آزادی3 با خطای 001/0 معنادار است.

 بنابراین می توان  نتیجه گرفت که با اطمینان 99 درصد،  پاسخ سوال اول تحقیق ، تا چه اندازه می توان  از آموزش الکترونیکی در آموزش محیط زیست برای دانش آموزن مقطع متوسطه شهر تهران استفاده نمود؟ " گزینه در حد خیلی زیاد می‌باشد."

سوال دوم تحقیق: علاقه‌مندی دانش آموزان متوسطه شهر تهران به مسایل زیست محیطی به چه میزان است؟

جدول 9- آمار توصیفی آزمون کای اسکور مربوط به سوال دوم

بر اساس نتایج جدول 6دو گزینه متوسط و زیاد بیشترین فراوانی و بیشترین تفاوت را با فراوانی مورد انتظار داشته است. ذیلاً برای بررسی اینکه آیا میزان تفاوت فراوانی این گزینه‌ها (متوسط و زیاد) با سایر گزینه‌های پرسش نامه از لحاظ آماری معنادار است یا خیر و به عبارت دیگر آیا می‌توان پاسخ آزمودنی‌ها را در حد این دو مقوله قلمداد نمود یا خیر، از آزمون کای اسکور  استفاده می‌کنیم.

جدول 10- نتایج آزمون کای اسکور

همان طور که جدول 10، نشان می دهد، آزمون کای اسکور که برای بررسی پاسخ سوال اول با میزان کای اسکور  90/371 و درجه آزادی 3 با خطای 001/0 درصد اطمینان، معنادار است. بنابراین با اطمینان 99 درصد می‌توان ادعا نمود که میزان علاقه‌مندی یادگیرندگان متوسطه شهر تهران به مسایل زیست محیطی در حد متوسط و زیادی می‌باشد.

سوال سوم تحقیق: سطح آگاهی های زیست محیطی دانش آموزان دوره متوسطه شهر تهران به چه میزان است؟

جدول 11- آمار توصیفی آزمون کای اسکور مربوط به سوال سوم

بر اساس نتایج، دو گزینه کم و متوسط بیشترین فراوانی و بیشترین تفاوت را با فراوانی مورد انتظار داشته است. بنابراین نتایج حداکثر آگاهی دانش‌آموزان در حد متوسطی است.

جدول 12- نتایج آزمون کای اسکور

همان طور که جدول12 نشان می دهد، آزمون کای اسکور برای بررسی پاسخ سوال دوم با میزان کای اسکور  74/341 و درجه آزادی 3 با خطای 001/0 معنادار است.

 بنابراین می توان  نتیجه گرفت که پاسخ سوال سوم تحقیق یعنی "سطح آگاهی های زیست محیطی یادگیرندگان دوره متوسطه شهر تهران "در حد ضعیف و متوسطی است.

بحث و نتیجه گیری

شناخت محیط زیست یعنی شناخت به هم پیوستگی انسان و محیط در سراسر زندگی و مسوولیت او برای حفظ محیط زیست به وسیله روش هایی که مخرب محیط زیست نباشد.

تعریف فوق، بیان گر اهمیت و ضرورت آموزش محیط زیست با دو هدف عمده پرورش درک و فهم درباره محیط و سپس ایجاد علاقه توأم با مسئولیت در گروه های مختلف جامعه می باشد. همان گونه که می دانیم، در اصل ۵۰ قانون اساسی و نیز قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست نیز بر  لزوم اجرای برنامه های آموزشی به منظور ارتقای فرهنگ حفظ محیط پرداخته شده است و سازمان حفاظت محیط زیست، ملزم به تنظیم و اجرای برنامه های آموزشی به منظور تنویر افکار عمومی، همکاری با مراجع مربوطه در گنجاندن برنامه های درسی زیست محیطی در تمامی دوره ها و تهیه و اجرای     برنامه های آموزش محیط زیست شده است که البته متأسفانه تمامی این وظایف و اقدامات در زمینه های آموزشی در حد حرف باقی مانده است و این کم لطفی در حالی صورت می گیرد که همگان اذعان دارند مشکل اساسی محیط زیست کشورمان، بی اطلاعی و ناآگاهی مردم و ضعف میزان اطلاع رسانی زیست محیطی است.

رفتار تک تک افراد یک جامعه تحت تاثیر عوامل گوناگون و متعددی است که شاید در تمام آن ها بتوان به ویژگی های شخصی افراد، تجارب آن ها، آموزش هایی که دیده اند و سابقه زندگی فردی آنان، اشاره کرد .اگر آموزش های فردی مطابق با ملاحظات زیست محیطی طراحی شوند، می توان انتظار داشت رفتار گروهی و در نهایت رفتار سازمانی افراد یک جامعه در سازمان ها با الگوهای زیست محیطی همسو شوند(7). تغییر نگرش فرد نسبت به دانش فردی وی زمان بیشتری نیاز دارد. تغییر در نگرش فرد می تواند بر رفتار وی و در نهایت بر رفتار گروهی (اجتماعی و سازمانی) وی تاثیر بگذارد.

در ضمن نگرش فرد زمانی قابل تغییر است که دانش فرد تغییر کرده باشد و این امر جز در سایه آموزش مناسب امکان پذیر نمی باشد. اگر نگرش را آمادگی درونی و بالفعل برای انجام کارها تعریف کنیم، می توان نقش آموزش را که ریشه اصلی تامین دانش برای نگرش است، به سادگی تشخیص داد(8).

کروز[20] در تحقیقات خود به این نکته اشاره می کند که اضافه شدن معلومات زیست محیطی افراد و نیز تجارب فردی   آن ها موجب می شود تا نگرش زیست محیطی افراد شکل گیرد.

 علاوه بر عامل فوق، علاقه یکی دیگر از محرکه های اساسی در یادگیری  است. گاهی ممکن است میل و احتیاجات فرد متوجه یک چیز باشد و در برخی موارد میل و احتیاج از هم جدا هستند.

علاقه، کوشش و تلاش فرد را به هدف معینی معطوف می کند و بنابر گفته بزرگان تعلیم و تربیت،  رغبت نیروی تحرکی یا سوق دهنده است و راه را نشان می دهد و در تجربه ای که به منظور رسیدن به هدفی به وجود می آید، رغبت نقش عمده ای را ایفا می کند. در جریان یادگیری رغبت، هدف محرک و کوشش دانش آموزان بسیار موثر می باشد. اگر بخواهیم فراگیر از راه تجربه در تغییر اعمال، عادات و طرز تفکر خود کوشش کند لازم است که به موضوع یادگیری علاقه مند باشد. برای این که فراگیر نقش مهمی در جریان یادگیری به عهده بگیرد باید، به امور یادگیری علاقه داشته باشد(6).

 بسیاری از مربیان ویژگی­های یادگیرندگان خوب را درخصوصیاتی نظیر سخت­کوشی، همکاری و علاقه­مندی می­دانند و بعضی از آنان این ویژگی­ها را به داشتن انگیزش یادگیرنده منحصر می­کنند. پژوهش­ها نیز نشان داده است که انگیزش یادگیرندگان در یادگیری از اهمیت مطلوب­تری نسبت به هوش برخوردار است(9).

 هم چنین درباره تأثیر انگیزش بر یادگیری پژوهش­ها نشان   می­دهد که انگیزش قوی به یادگیری استوار و انگیزش کم به یادگیر کم منجر می­شود(10). در واقع انگیزش، موتور محرک تلاش و فعالیت برای یادگیری است. انگیزش میزان یادگیری یادگیرندگان را به حداکثر می­رساند.

مساله انگیزش در مورد یادگیرندگان نیز همین وضع را دارد. یعنی ما باید یادگیرنده را تشنه یادگیری کنیم، زیرا با این کارخود او به دنبال یادگیری خواهد رفت به این نکته باید توجه داشت که هر چند در امر آموزش، انگیزه نقش مهمی دارد، اما  این گونه نیست که بدون انگیزه نتوان در فرد یادگیری ایجاد کرد(11). در این زمینه آزوبل  می­نویسد: بین انگیزش و یادگیری رابطه دوسویه است نه یک سویه. ‌لزومی ندارد که فعالیت­های یادگیری را به تعویق اندازیم تا این که علایق و انگیزه­ها رشد یابند. غالبا بهترین را ه برای آموزش به یک دانش­آموز بدون انگیزش این است که حالت انگیزشی او موقتا نادیده گرفته شود و تا آن جا که ممکن است به طور مؤثر به او آموزش داده شود(11).

رضایی در پژوهشی با عنوان "روش ایجاد انگیزه و نیاز در مخاطبان مختلف به منظور بهبود اثربخشی آموزش­های زیست محیطی" این گونه می نگارد:

عدم درک مناسب آموزش­های زیست محیطی توسط مخاطب نه تنها موجب هرز رفتن منابع مالی بلکه باعث از دست­دادن زمان به عنوان عنصر اصلی در فرآیند زیست محیطی می­شود که نتیجه ­آن خسارات جبران­ناپذیر به طبیعت می­باشد. لذا به منظور توسعه آگاهی و شناخت افراد از مسایل زیست محیطی دو راهکار را باید مورد بررسی و توجه قرار داد:

1-   باید از عوامل مختلف اقتصادی، فرهنگی، روانی و مذهبی برای ایجاد انگیزه در مخاطب سود جست.

2-   برنامه­های ارایه شده از الگوهایی پیروی کنند که مخاطب آن­ها را به ­راحتی جذب کند.

ایجاد انگیزه در مخاطب به عنوان محوری­ترین بخش آموزش محسوب شده و تا زمانی که مخاطب انگیزه­ای برای یادگیری از خود نشان ندهد، تمامی تلاش­های ما بی ثمر خواهد بود(12).

با توجه به پیشینه های ذکرشده و نتایج به دست آمده، با اینکه پژوهش حاضر در سال 1389 صورت گرفته است، با پیشرفت علوم و فنون و توسعه ابزارها و روش های نوین آموزشی قاعدتا انسان با گذشت زمان، دریافت برای بهره­برداری بهتر از محیط زیست باید آگاهی بیشتری نسبت به واقعیت­های موجود در آن کسب کند و واقعیت­هایی هم چون انتقال منابع به نسل­های آینده، جلوگیری از تخریب محیط زیست، رفع نیازهای نسل فعلی و ... را مد نظر داشته باشد و سطح آگاهی های زیست محیطی تاحد چشمگیری بالا رفته باشد. در صورتی که متاسفانه بر اساس تجزیه وتحلیل داده ها(جدول11 و جدول12) بازهم با همان نتایج رو به رو هستیم و سطح آگاهی های زیست محیطی دانش آموزان مقطع متوسطه که بیشترین جمعیت جامعه کنونی و صاحبان فردای ایران و افراد موثر در ایجاد توسعه پایدارهستند در حد ضعیف و متوسط است و از سوی دیگر بیشترین منابع اطلاعاتی دانش اموزان در مورد مسایل زیست محیطی تلویزیون و خانواده می باشد(جدول5) و آموزش های رسمی(مدرسه) و معلمین نقش بسیار کم رنگ و ضعیفی را در این مقوله برعهده دارند . در صورتی که این دو عنصر از عناصر اصلی در آموزش و پرورش سایر کشورهای پیشرفته در توسعه آموزش های زیست محیطی می باشند. از سوی دیگر جای خرسندی و امیدواری است که سطح علاقه مندی آنان به مسایل زیست محیطی بر اساس تجزیه و تحلیل داده ها (جدول9 وجدول10) در حد زیاد و متوسط بوده که می توانند با آموزش های موثر در زمینه مسائل زیست محیطی به حد بالایی از آگاهی و حساسیت های زیست محیطی برسند و به عنوان نسل آینده ساز فردا، از حامیان و محافظان محیط زیست گردند.  هم چنین بر اساس (جدول 5) که نشان دهنده مناسب‌ترین روش برای آموزش محیط زیست از دیدگاه  افراد نمونه و تجزیه و تحلیل داده ها (جدول 7 و جدول8) است، می توان ادعا نمود که از آموزش الکترونیکی  به عنوا ن بهترین راهکار مکمل، جهت آموزش های زیست محیطی برای دانش آموزان مقطع متوسطه شهر تهران استفاده می شود.

 (الکساندر،2001)[21] توضیح می دهد که یادگیری الکترونیکی موفقیت آمیز هنگامی اتفاق می افتد که در یک سیستم پیچیده تجربه های یادگیری یادگیرندگان، استراتژی های یاددهندگان، برنامه ریزی و تفکر یاد دهندگان و محتوای یادگیری/یاددهی دخیل باشند. اما در نهایت به دو نکته مهم در مورد فراگیران اشاره می کند (13):

1-        تحلیل نیازها که موارد ذیل را بررسی می نمایند :

• تقاضا برای آموزش در یک موضوع خاص
• تقاضا  و نیاز برای یک درس برخط( ارایه  درس به صورت برخط)
• هم ارزی ایجاد یک درس به صورت آنلاین با ایجاد آن به صورت چهره به چهره و سنتی
• هزینه ها

2-        پروفایل های دانش آموزان که نیازها و انتظارات آن ها را مد نظر قرار می دهد. این نیازها عبارتند از:

• سن، جنسیت، فرهنگ و تجربه کاری
• دانش پیشین
• تجربه های گذشته در یادگیری الکترونیکی
• هدف ها و انگیزه ها
• الگو ها و شیوه یادگیری
• سواد کامپیوتری
• دسترسی به کامپیوتر و اینترنت
• استطاعت یادگیری الکترونیکی

آموزش الکترونیکی، مفهوم"یادگیری مادام العمر"[22] را باخود به همراه آورده است.

این امر که یادگیری و تحصیل، هنگامی که فرد وارد بازار کار شده ویا به یک سن مشخص می رسد، به اتمام خواهد رسید، با ورود و معرفی روشهای  یادگیری الکترونیکی، و به وجود آمدن فرصت دسترسی به منابع یاددهی و یادگیری از راه دور، تغییر کرده و دگرگون شده است.

 (هالی،2002)[23]توضیح می دهد که فرصت های  ایجاد شده به وسیله یادگیری الکترونیکی، مانند انعطاف پذیری در زمان ومکان یادگیری، به تمام افراد جامعه، فارغ از سن و یا موقعیت مکانی شان، این امکان را می دهد که به عنوان یادگیرندگان مادام العمر باشند(14).

 به علاوه(سرواتکا،2002)[24] مطرح می کند که یادگیری الکترونیکی، نه تنها از طریق کم کردن محدودیت های فیزیکی، بلکه با از بین بردن برخی موانع تحصیل، از طریق توانمند سازی فراگیران برای فعالیت در مورد موضوعات مورد علاقه و اهداف متناسب با قوانین و استعدادشان، "یادگیری مادام العمر" را تشویق می کند. آموزش های زیست محیطی را  از جهت اهمیت روزافزون و مشکلات  و مسایل  جدید زیست محیطی، نمی توان فقط به سن و یا پایه تحصیلی خاص و فقط صرف آموزش های رسمی محدود کرد، بلکه باید به آن به عنوان یک آموزش مادام العمر برای توسعه پایدار نگریست(15).

پیشنهادات

1-        طراحی آموزش های مادام العمر زیست محیطی توسط مسوولین و سازمان های ذیربط.

2-      طراحی آموزش های الکترونیکی محیط زیست باعناوینی چون(شناخت و حفاظت، مشارکت در محیط زیست)

3-      تعریف پروژه های تحقیقاتی با عناوینی هم چون "بررسی جدیدترین یافته ها و راهکارهای زیست محیطی در سراسر جهان و بومی سازی این دستاوردها با محیط زیست ایران" با تامین اعتبارات از سوی دولت در سطح  آموزش و پرورش تا آموزش عالی.

4-      مسابقات طراحی بهترین وبلاگ های فارسی برای  آموزش های زیست محیطی از سوی سازمان های ذیربط.

منابع

1. جوی.ای.پالمر، (نویسنده)،خورشیددوست. علی محمد. (مترجم)،1382،آموزش محیط زیست در قرن بیست و یکم»،چاپ اول،تهران: انتشارات سمت.
   1. A.SHER,”Assessing and comparing interaction dynamics, student learnig, and satisfacation within web based online learning programs”, journal of online learning and teaching, vol.4, No.4, 2008.
   2. K.ONEAL,”The comarision between asynchronous an undergraduate education courses”, Journal of online learning and teaching, vol.5, No.1, 2009.
   3. SH.J.MILLS, et al.,”Precpection of distance learning among faculty of a college of education”, journal of online learning and teaching, vol.5, No.1, 2009.
   4. WHITEHEAD, A.N.The Aims of Eduction.New York: Free Press, 1967
   5. شریعتمداری. علی، 1374،روانشناسی تربیتی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
   6. صنایع گلدوز. ساناز، 1382، ضرورت آموزش و ارایه راهکارهای آموزشی در جهت بهینه­سازی و ارتقاء فرهنگ محیط زیستی جامعه، پایان­نامه­کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، دانشکده­ محیط زیست.
      1. SUAREZ, T. M. (1991), Needs Assessment Studies.International Encyclopedia of Curriculum. Edited by A. Lewy. Pergamon Press.
      2. اسپالدینگ.چریل.ال، (نویسنده)، نائینیان. رضاو بیابان گرد. اسماعیل، (مترجمان)،1377، انگیزش در کلاس، تهران.
      3. سیف. علی اکبر،1367، روانشناسی پرورشی، تهران: انتشارات آگاه.
      4. گانیه. روبرت، م، (نویسنده )، تجفی زند.علی(مترجم)، شرایط یادگیری و نظریه آموزش،تهران: انتشارات رشد،413-411.
      5. رضایی. ایرج،1382، روش ایجاد انگیزه و نیاز در مخاطبان مختلف به­ منظور بهبود اثربخشی آموزش­های زیست محیطی، دانشگاه شهید بهشتی.
         1. ALEXANDER, S. (2001) .E-Llearning developments and experience.Education and Training, Bradford, vol.43, No.5, pp.240-248.
         2. HOLLEY.D. (2002).”Which room is the virtual seminar in please.Education and Training, vol44, No.3, pp.112-121.
         3. SERWATKA, j. (2002),” Improving student performance in distance learning courses”.The journal of Technological Horizons in Education, v.29, No.9, pp. 46-52